“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Journal of Azerbaijani studies, Khazar University, 1998, p. 14 – 21
- «Qafqaz Birliyi» ideyası
317 etdi. Bu gecikmiş aksiyanın heç bir mənası, təsir gücü yox idi. Hətta milli müstəqilliklərin tanınma mərasimi hava bombard- manları üzündən komik bir şəkil almışdı. Almanlar məğlubiyyət aktını imzaladıqdan sonra milli legionların qalan taburları tərksilah edilərək ayrı-ayrı ölkələrdəki əsir düşərgələrinə yerləşdirildi. Legionçular Sovet hökumətinə təslim edilmək üçün milliyyətlərinə görə qruplaşdırılırdı. Lakin onlar vətənə dönmək istəmirdilər. Stalinin ölkə daxilində yaratdığı sərt rejim, Krım tatarlarının, Ahsıka tərklərinin, çeçenlərin, inquşların, balkarların dəhşətli deportasiyaları, kütləvi insan qırğınları hərbi əsirlərdə təşviş və qorxu yaratmaya bilməzdi. Elə buna görə də əsirlər imkan düşən kimi hərbi düşərgələrdən, bir sıra hallarda isə vətənə yola salınarkən qatarlardan atılıb qaçırdılar. 162 saylı türk taburu Sovetlərə təhvil veriləndə təkcə bir qatardan 80 nəfər əsir düşüb qaçmış, iki nəfər molla isə özünü yerə atıb öldürmüşdü. Fon Mende göstərir ki, Almaniyadan Qırmızı Orduya təhvil verilən qafqazlıların sayı yüz mindən çox idi. Müharibənin qurtardığı ərəfədə Münxendə gizli yaşayan M. Ə. Rəsulzadənin rəhbərliyi ilə yeni təşkilat – «Azərbaycan Demokrat Birliyi» yaradıldı. M. Kəngərlinin məlumatına görə «bu birlik 3 mindən artıq azərbaycanlının əsirlikdən xilas olub Türkiyədə məskunlaşmasına kömək etdi. 500 nəfər isə Misir Kralının himayəsinə göndərildi» [13]. Müharibənin ən ziddiyyətli məsələlərindən biri də hərbi əsirlərin taleyi, onların sərt seçim qarşısında qalmalarıdır. 1920- ci ilin aprelində bolşevik istilasına məruz qalan və II Cahan savaşı başlayana qədər total repressiya ilə üzləşən bir məmləkətin vətəndaşlarının istənilən silahlı qüvvə ilə əməkdaşlıq edərək daxildəki mənfur rejimi devirmək istəkləri başa düşüləndir. Sovetlərin müharibəyə səfərbər etdiyi elə bir adam yox idi ki, repressiyalarda öz yaxınını, ailə üzvlərindən (ən yaxşı halda) birini itirməmiş olsun. Digər tərəfdən legionçular gerçəkdən almanların tərkibində vuruşmaqla ölkələrinin azad ediləcəyinə inanırdılar. 318 Çoxsaylı legion mətbuatında dərc edilən məqalələrin təhlili belə qənaətə gəlməyə əsas verir. 1941-ci ildə Ə. Fətəlibəyli – Düdənginski yazırdı: «Bizim xatirimizə Qərb dövlətləri Kremllə ittifaqdan imtina etmədikləri kimi, biz də onların xatirinə atalarımızın ənənələrini tapdalayıb xalqımızı kölə halına salmış «Böyük Rusiya» və Sovet İttifaqı uğrunda vuruşa bilməzdik» [14]. Əski legionçulardan biri Kərrar Ələsgərli isə xatirələrində Qafqaza yürüşlərini belə xatırlayır: «Gün kimi yadımdadır - Şimali Qafqazda ağsaqqal çeçenlər və qaraçaylılar bizi ata-baba qaydaları ilə qarşılamağa çıxmışdılar. Mümkün qədər tez Azər- baycana çatmaq və vətəni bolşeviklərdən azad etməyə çalışırdıq. Bizlərdən çoxuna bolşevizmi məhv etmək, nifrət doğuran sovet sistemindən, repressiya illərində öldürülən qohum qardaşlarımıza görə Stalindən intiqam almaq hissi hakim kəsilmişdi» [15]. Əslində taleyi öz əllərində olmadıqlarından ayrı-ayrı cəbhə- lərdə (alman və sovet) bir-birlərinə güllə atmaq məcburiyyətində qalan hər iki tərəfin vəziyyətini başa düşmək çətin deyil. Millət müstəqil olmayanda, öz taleyinə özü sahiblik etmək səlahiyyətini itirəndə, təbii ki, başqalarının əlində alət olur. II Cahan savaşında yaradılan milli legionlar bolşevizmlə faşizm, obrazlı ifadə olunsa - od ilə su arasında qalmışdılar. Tarixdə elə dönəmlər olur ki, böyük hadisələrin iştirakçısı olan on minlərlə, bəzən milyonlarla insanın fəaliyyətinə qiymət vermək fövqəladə çətin olur. Journal of Azerbaijani studies, Khazar University, 1998, p. 14 – 21 319 Ədəbiyyat 1. Mühlen Patrik von zür. Camalihaç ilə Qızılyıldız arasında.Ankara, 1984, səh. 52 2. Cəfərli Məmməd. Bolşevizm və faşizm arasında. «Azadlıq» qəzeti (Bakı), 29 Mart 2000. 3. Mühlen Patrik von zür, səh. 57. 4. Mühlen Patrik von zür, səh. 40. 5. Mühlen Patrik von zür, səh. 42. 6. Cəfərli Məmməd. Yenə həmin mənbə 7. İbrahimli Xaləddin. Azərbaycan siyasi mühacirəti. Bakı 1996, səh.183. 8. Mühlen Patrik von zür, səh. 70. 9. «Azərbaycan» dərgisi (Ankara).1954, N -9. 10. «Kafkasya» dərgisi (Münhen). 1952, N-9. 11. «Sabah» qəzeti (Bakı). 12-30 iyun 1992. 12. Mühlen Patrik von zür, səh. 61. 13. «Azadlıq» qəzeti (Bakı). 9 may, 1996. 14. «Sabah» qəzeti (Bakı). 12-30 iyun, 1996. 15. «Ayna» qəzeti (Bakı). 22 iyun, 1996. 320 Azərbaycan mühacirəti Polşada və «Qafqaz Birliyi» ideyası Qafqaz xalqlarının birliyi ideyası Rusiya imperiyasının bölgədə çar I Aleksandrın zamanından ardıcıl şəkildə başlayan işğalları ilə bağlıdır. XIX əsrin əvvəllərindən 70-ci illərə qədər uzanıb gedən permanent Rusiya-Qafqaz savaşları göstərdi ki, güclü təcavüzkara qarşı ancaq birgə müqavimət göstərmək mümkündür. Hələ XIX əsrin otuzuncu illərində çərkəzlər öz milli qurultaylarını çağıraraq «Qara və Xəzər dənizləri arasındakı bütün dörd milyonluq dağlıların istiqlalını dünyaya elan etmiş, Çeçenistanda, Dağıstanda qanlı döyüşlərin getdiyi bir vaxtda Qafqaz xalqlarının birliyi ideyasını ortaya atmışlar» [1]. Bu sonrakı dönəmlərdə «Qafqaz Birliyi» ideyasının ya- ranmasının ilkin mərhələsi idi. XX əsrin əvvəllərində bu ideya çar Rusiyasının təqibləri üzündən Avropaya mühacir etmiş qafqazlılar tərəfindən yenidən gündəmə gəldi. 1915-ci ildə Marşal Fuad Paşanın (Şimal Qafqaz) sədrliyi ilə «Qafqaz Komitəsi» yaradıldı. Komitənin rəyasət heyətinə Knyaz Maçabeli, Kamil bəy Toqiridze (Gürcüstan), İsa Paşa, Əziz Məkər (Şimali Qafqaz), Səlim bəy Behbudzadə (Azərbaycan) daxil idi. Qafqaz birliyi məsələsinə bölgə xalqlarının 1918-20-ci illər- də yaşadıqları müstəqillik dönəmlərində də ciddi diqqət yetirilib. Bölgə dövlətlərinin birliyi məsələsi 1918-ci il Trabzon Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|