“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
350 dolduruldu. Buna rağmen yenileşme ümit ve imkanları mevcuttur” [8]. Son illər Türkiyədən bizim türkcəyə nə qədər söz daxil oldu (bizdən də onlara)? Onların hamısı indi rahatlıqla kütləvi şəkildə işlədilir. Dil hər zaman yeni sözlər alır, istər qohum dildən, istərsə də uzaq dildən və qısa zaman kəsiyində insanlar onu işlətməyə vərdiş edir. Belə olan təqdirdə, “ən yaxşı təzə unudulmuş köhnədir” məsəlini də xatırlayaraq, nədən az qala bütün planetə yayılan sözlərimizi toplayıb dövriyyəyə buraxmayaq. Bu zaman istər elmi, istərsə də bədii fikri ifadə etmək asanlaşacaq, yazı və dialoq prosesində əcnəbi sözlərdən istifadəyə daha az ehtiyac qalacaq. O da doğrudur ki, özündə olmayanda başqa dildən gələn sözə də toxunmaq olmaz. Onsuz da bütün dillər başqa dildən söz alır. Elm və təhsil Monoqrafiyada Azərbaycan elmi və təhsili haqqında da dəyərli mülahizələr, tövsiyə və təkliflər az deyil. Hazırda Azərbaycanda 36 dövlət, 14 özəl olmaqla 50 ali təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərir. Bu ali məktəblərdə təxminən 140000 tələbə təhsil alır. Əhalinin sayına nisbət götürdükdə Azərbaycanda universitet sayı da, tələbə sayı da pis görünmür. Lakin dünyada təhsilin əlyetən olması üçün ciddi tədbirlər görülür və bunun hesabına hər il ali təhsil almaq istəyənlərin sayı xeyli artır. Məsələn, dinamik inkişaf edən ölkələrdə - Argentina, Braziliya, Misir, Hindistan, Zimbabve, İndoneziya, İordaniya, Çin, Türkiyə, Malayziya, Paraqvay, Peru, Rusiya Federasiyası, Tailand, Tunis, Uruqvay, Filippin, Çili, Şri-Lanka və Yamaykada YUNESCO-nun 2010-cu il təhlillərinə əsasən son 10 ildə tələbələrin sayı 77% artıb. Bu ciddi artımdır. Azərbaycanda da belə artıma ehtiyac var. Lakin ölkədəki mövcud alim potensialı buna imkan verirmi? Müqayisə üçün bir neçə ölkədəki vəziyyətə nəzər salaq: hazırda ABŞ-da - 3100000 (hər 96 nəfərə 1 nəfər), Yaponiyada – 700000 (hər 157 nəfərə bir nəfər), Fransada - 351 200000 (hər 350 nəfərə bir nəfər) alim yaşayıb yaradır [9]. Azər- baycanda isə 9 minə yaxın elmlər namizədi, 1700 elmlər doktoru var, hər min nəfərə 1 elmlər namizədi, təxminən hər 5300 nəfərə 1 elmlər doktoru düşür. Bu nəinki Rusiya Federasiyası, hətta digər MDB dövlətlərinin əksəriyyəti ilə müqayisədə aşağı göstəricidir. Onu da nəzərə alaq ki, bu alimlərin bir qismi ölkədə deyil, bir qismi isə, ümumiyyətlə, tədrisdən uzaqdır, ya akademiya sistemində, yaxud da müxtəlif dövlət və qeyri-hökumət qurumlarında çalışır. Başqa bir paradoks da var: son zamanlar dövlət məmurları, millət vəkilləri elmi dərəcə almağa, müxtəlif ali məktəblərin elmi şuralarında təmsil olunmağa, ali məktəblərdə dərs keçməyə daha çox can atırlar. Bu pozitiv tendensiya kimi görünsə də elm adamlarına münasibət dəyişmir. Əgər alim olmaq pisdirsə, onda məmurların elmə bu meyli nədir? Yox əgər yaxşıdırsa, onda məmurların həmkarlarına münasibəti niyə dəyişmir, yəni ancaq alimliyindən para qazananların aldıqları cüzi məvacib, ümumiy- yətlə elm adamına, alim həyatına mövcud ictimai münasibət onları nədən rahatsız etmir? Məmur-alim alim həmkarına ən yaxşı halda, sadəcə, “alim səbri” (termin son vaxtlar xeyli popul- yarlaşıb) arzulayır. İndi isə bir neçə dövlətin elmlə bağlı maliyyə siyasətinə diqqət yetirək: Rusiyada elmə ayırmalar ÜDM-in 1%-i, Qərb ölkələrində 2,3%-i, ABŞ-da təxminən 3%-i civarındadır. ABŞ-da mövcud elmə ayırmalar bütövlükdə Rusiya Federasiyasının büd- cəsindən çoxdur [10]. Son zamanlar Rusiya ziyalıları yaranmış acınacaqlı vəziyyətdən, elmin taleyindən dolayı ciddi narahatlıq keçirir, məsələ ilə bağlı müxtəlif elmi araşdırmalar aparır, məqalələr dərc etdirir, hökumət və dövlət strukturlarına müraciət- lər edirlər. Professor S. Xəlilov da monoqrafiyada məsələ ilə bağlı müqayisələr və paralellər apararaq Azərbaycanda vəziyyətin daha acınacaqlı olduğunu göstərir. O, irəli getmək, mövcud acınacaqlı vəziyyəti dəyişdirmək üçün alimlərin iştirakı ilə, elm sahələrinin spesifikası nəzərə alınmaqla dövlət siyasətinin hazırlanmasını 352 tövsiyə edir: “... Mütəxəssislər dövlət üçün layihə hazırlamalı və öz mövqelərini əsaslandırmalıdırlar. Burada bir tərəfdən, elm təşkilatçılarının fərasəti, digər tərəfdən də yüksək rütbəli dövlət məmurlarının, millət vəkillərinin dünyagörüşü, ümumi intellektual səviyyəsi müəyyən rol oynayır” [11]. Azərbaycanda dəyişməli olan mühüm məsələlərdən biri də elmə və bu sahənin insanlarına münasibətdir. İndiki münasibət, ictimai rəy elmin inkişafı üçün əlverişsiz ab-hava yaradır. Əlbəttə, belə münasibətin formalaşmasına ali məktəblərdə müəllimlə tələbə arasında uzun illərdən bəri yaranmış əyri (daha doğrusu çox eybəcər) münasibətlər əsaslı təsir göstərib. Lakin, obyektivlik naminə deyək ki, bu əyri münasibətlər bütün müəllimləri-alimləri ehtiva etmir. (Digər tərəfdən akademiya sistemində, ümumiyyətlə, tədris fəaliyyəti ilə məşğul olmayan, yəni tələbə ilə təmas tanımayan elm adamları da var). Tədris fəaliyyəti ilə məşğul olub, küncdə-bucaqda ləyaqətinə bürünüb “salamat” qalanlar da yox deyil. Mətləbdən uzaqlaşmamış dərhal onu da yada salaq ki, sözügedən əyri münasibətlərdən əziyyət çəkənlər də məhz onlardır. Sanki kimlərsə onları çirkaba bulaşmadıqlarına görə gizli-gizli cəzalandırıblar. Amma vəziyyət belə davam edə bilməz. Yəni müəllimlər-elm adamları əvvəlki qayda ilə çalışmamalı, cəmiyyətin isə onlara neqativ münasibəti dəyişməlidir. Professor S. Xəlilov həm də buna görə bir çox məsələləri əhatə edən dövlət siyasətinin hazırlanmasından söhbət açır ki, həmin siyasətin tərkibində cəmiyyətin müəllimlərə, elmə, elm adamlarına münasibətinin dəyişdirilməsi istiqamətində maarifləndirmə işinin aparılması da var. Cəmiyyət münasibətinin dəyişməsinin tərkibində iki züm- rənin də xüsusi çəkisini qeyd etmək gərəkdir. Birinci zümrə, ali məktəbi bitirən məzunlardır. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində həyatda uğurlar qazanan məzunlar bitirdikləri ali məktəblərə davamlı yardım göstərir, onların inkişaf layihələrində fəal iştirak edirlər . Bill Qeyts daxil minlərlə bu cür məzunların bitirdikləri ali məktəblə xeyirxah əlaqələrini örnək göstərmək olar. İkinci zümrə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|