“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
116 olduğunu qeyd etməklə, fövqəladə zamanlarda partiya sədrinin Divan səlahiyyətini daşıdığını, bu haqqı icra etdiyini, eyni zamanda “Xəlil bəylə aralarında imza olunan razılaşmanı da xatır- ladıb, şöbə komitəsinin mövcudiyyətini təsdiqləyirdi” [315, s.40]. İstanbul müsavatçılarının canlanmasından fərəhlənən par- tiya Başqanı rəhbərlikdə yaranan böhranı aradan qaldırmaq, yeni partiya mərkəzi formalaşdırmaq niyyətini bildirir. Mərkəzin for- malaşması işini üç nəfərdən təşkil olunacaq Təşkilat Heyətinin görməsi nəzərdə tutulurdu. Partiya sədri başda olmaq üzrə yaradılacaq bu üçlüyün bir nəfərini İstanbul, digərini isə Avropadakı müsavatçılar namizəd göstərməli idi. Bu ərəfədə M. Ə. Rəsulzadə İstanbul şöbə komitəsinin rəisi Mir Əli bəydən yeni məktub alır [28.04.1933]. Məktubunda Mir Əli bəy 21 aprel 1933-cü il tarixində İstanbul müsavatçılarının yeni toplantıya yığışdıqlarını bildirirdi. Toplantıda bir neçə illik ixtilaflardan, partiyada yaranmış anormal vəziyyətdən təngə gəldiklərini qeyd edən müsavatçılar, sədr məsələsi müzakirə olunduqda Şəfi bəy və Xəlil bəy də daxil olmaqla M. Ə. Rəsulzadənin liderliyinə yekdil münasibət nümayiş etdirmişlər. Buna baxmayaraq İstanbul şöbəsinin fəaliyyətində get-gedə Avropa ilə hesablaşmamaq xəttinin tutulduğu açıq-aşkar hiss olunurdu. Artıq iş o yerə gəlib çatmışdı ki, şöbə partiya rəhbər- liyinin səlahiyyətinə aid olan qətnamələr verirdi. Vəziyyətin xoşagəlməz məcraya yönəldiyini hiss edən M. Ə. Rəsulzadə Mir Əli bəyə və Xəlil bəyə növbəti məktublarını yazaraq təşkilat heyətinə veriləcək namizədin müəyyən olunmasını sürətlən- dirməyi tövsiyə etdi. Xəlil bəy “məktubunuzu arkadaşlara oxuyub cavabını yollayaram” [315,s.44] desə də, cavab yazmadı. Təşkilat heyətinin yaranmasına mane olan Şəfi bəy idi. Aşağıdakı sitatda onun həm təşkilat heyətinin yaranmasına, həm də MM-in reorqanizasiyasına mənfi münasibəti aydın hiss olunur: “Bu sürətdə təşkilatlar dağıdılaraq yerinə xarici bir qüvvətin təsiri və təzyiqi ilə üç kişilik “məmurlar heyəti iqamə olundu” [338, s.30]. M. Ə. Rəsulzadənin “Şəfi bəy heç bir mərkəzə lüzum 117 olmayıb hər şöbənin kəndi başına müstəqil olaraq çalışması tezisini müdafiə ediyormuş” fikri isə məsələyə tam aydınlıq gətirir. Şəfi bəyin İstanbul şöbə komitəsini partiyanın Mərkəzi orqanına çevirmək niyyətini başa düşüb onu qəbul etməyən müsavatçılardan bir neçəsi (Məhəmməd Əli Rəsulzadə, Əhməd Cəfəroğlu) istefa verdi. “Şöbənin rəisi Mir Əli bəylə, katib İsmayıl bəy isə bu məsələdə bitərəf qalacaqlarını söyləmişlərdi” [315, s.45]. Yaranmış gərgin vəziyyətlə bağlı Şəfi bəy M. Ə. Rəsulzadəni ittiham edərək, onun “kəndi əmrinə tabe olan tərəfdarlarını milli və firqə təşkilatından ayırıb yeni qrup təşkil etməklə yeni ixtilafa yol açdığını” [338, s.31] göstərirdi. Lakin M. Ə. Rəsulzadənin dediyi kimi: “Böylə bir qrup yox idi” [315, s.45]. 1934-cü ilin 24 martında X. Xasməmmədov, Ş. Rüstəm- bəyli və S. Ağasıbəylinin imzası ilə Parisdə yayımlanan rusca “Qafqaz” məcmuəsində “Müsavat firqəsinin rəsmi təbliği” başlığı altında sensasiya doğuran yazı dərc olundu. Burada Müsavat firqəsinin 1933-cü il 18 dekabrda müxtəlif yerlərdəki firqə nüma- yəndələrinin iştirak etdiyi konqresindən söhbət açılır, aşağıdakı məsələlərin müzakirə edildiyi göstərilirdi: 1. Əsas prinsip, taktik və təşkilat məsələlərində firqənin əksəriyyəti ilə firqə rəisi Mehmet Emin Rəsulzadə bəy arasında ciddi ixtilafın olması. 2. Rəisin ötkəm (eqoistik) hərəkətləri. 3. İki buçuq sənədən bəri (iki il yarım-X. İ.) firqə mərkə- zinin bulunmaması, firqənin təşkilatsız və şəkilsiz olması və yuxarıda qeyd edilən səbəblərdən dolayı bir mərkəzin vücuda gətirilməsi. 4. Bu şəkildəki üsuli-idarənin nəticəsi olaraq firqənin təcrid edilməsi. Bu vəziyyəti nəzərə alaraq yığıncaq qərara almışdır: Mehmet Emin bəy Rəsulzadəni bundan sonra firqə rəisi olaraq tanımamaq və onunla tamamılə qəti aləkə etməmək, yerinə baş- qasını təyin və yeni firqə Divanı intihap (seçmək-X. İ.) etmək [315, s.45-47; 338,s.24]. 118 Bu qərar üzrə yığıncağın yeni bir rəis seçdiyi (sonralar onun Xəlil Xasməmmədov olduğu məlum oldu) və beş nəfərdən ibarət Divan formalaşdırdığı da göstərilirdi. M. Ə. Rəsulzadə “Qafqaz” məcmuəsindəki bu “rəsmi təbliği” oxuyan kimi dərhal redaksiyaya təkzib və izahat məktubu yazaraq, Müsavat Partiyasının heç bir konqresinin toplanmadığını, bu yalanın müəllifinin firqədən qovulmuş Şəfi bəy olduğunu bildirdi. Şəfi bəy isə 1934-cü il 5 aprel tarixli qərarla Müsavat partiyasından xaric edilmişdi. Onun firqədən qovulması qərarında deyilirdi: “Bir neçə illərdən bəri milli işləri pozan və təşkilat otoritelərini (nüfuzunu X. İ.) baltalayan hərəkətlərini... nəzərə alaraq-Azərbaycan Müsavat Xalq Firqəsi rəyasəti bir müddətdən bəri zatən məsuliyyətli mövqelərdən felən uzaqlaşdırılmış bulunan bu adamın, bu andan etibarən rəsmən dahi firqədən çıxarıldığını ümuma elan edir [315, s.22]. “İstiqlal” qəzetində dərc olunan bu qərarda Şəfi bəyin hələ 1929-cu ildən felən təşkilatdan xaric olunduğu, nizamnaməyə uyğun müxtəlif cəzalar aldığı da göstərilirdi. Aprelin 5-də partiyadan xaric edilən Şəfi bəyin aprelin 24- də “Qafqaz” məcmuəsinə 5 ay əvvəl toplanan partiya konqresi barədə məlumat göndərməsi hadisələri qabaqlamaq, ictimai rəyi aldatmaq idi. M. Ə. Rəsulzadə bununla bağlı yazırdı: “Bu nasıl konqres ki, 1933-cü ildə toplanmış, bu qədər mühüm və mə- suliyyətli qərarlar almış ikən nisan (aprel) 1934-ə qədər ondan kimsənin xəbəri olmamış, hətta riyasəttən atılan zatə belə qiyabən olsun alınan qərar haqqında bir təbliğdə bulunmamışdır...?! Bu konqres əfsanəsi firqəçilərin rəyasətə müraciətlə Şəfi bəyin firqədən qovulması tələblərindən sonra başlamış kütü hərəkətdən başqa şey deyildir” [315, s.49-50]. M. Ə. Rəsulzadənin 3 may tarixli məktubundan sonra “Qafqaz”ın redaksiyasına Müstafa Vəkilli, Mirzə Bala, Əli Azərtəkin, Əhməd Cəfəroğlu, Hilal Münşi, Məmməd Əli Rəsul- zadə və Abbas Qulu Kızımzadənin imzasıyla Ş. Rüstəmbəylinin Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|