119
əməllərini ifşa edən, 18 dekabr tarixində(1933) Müsavatın heç bir
konqresinin toplanmadığını bildirən ikinci məktub da daxil oldu.
Bir xeyli sükutdan sonra konqres barədəki təkzib mək-
tublarına Xəlil bəyin cavabı dərc olundu. Bu cavabında “yeni sədr”
partiya konqresinin toplandığını israr edirdi.
Xəlil bəydən sonra Şəfi bəy də “Qafqaz”a məktub yazaraq
Müsavat partiyası Divanının iki il yarım əvvəl dağıldığını, olma-
yan Divanın isə onu partiyadan xaric etmənin qeyri-müm-
künlüyünü göstərirdi. Bu dəlillərin əsassızlığı barədə M. Ə.
Rəsulzadə yazırdı: “Fəqət Divanın icrayi fəaliyyət edəmədiyi
zamanlarda, ələlxüsus onun səlahiyyəti firqə rəisi və liderinə keçər
ki, bu xüsus 1933-də müxalifət namına Xəlil bəylə aramızda
imzalanan itilafnamə hökmüncə də təyin olunmuşdur” [315, s.52].
Onu da qeyd edək ki, “Qafqaz” jurnalı Xəlil bəylə, Şəfi
bəyin məktublarını çox həvəslə dərc edir, AMM-in və Müsavat
partiyasının əsas tribunası olan “İstiqlal” qəzetinə və M. Ə.
Rəsulzadəyə müxalifət mövqeyində dayanaraq ziddiyyətləri daha
da dərinləşdirirdi. Şəfi bəy və onun tərəfdarları da öz növbəsində
“İstiqlal” qəzetini ittiham edərək: “Bu qəzeti ancaq, milli düş-
mənlərə qarşı mücadilə aparmağa, Azərbaycan daxili işləri sokaka
(küçəyə-X. İ.) çıxarıb düşmənlərin qabağına atmaqdan çəkinməyə”
[338, s.50] çağırırdı.
Tərəflər bir-birini ən çox aralarındakı ixtilafları mətbuat
səhifəsinə birincini çıxarmaqda, Azərbaycan davasına xəyanət
etməkdə suçlayırdı. Lakin burada birincini müəyyən etmək
çətindir. Çünki, “İstiqlal” qəzeti Şəfi bəyin partiyadan qovulması
haqqında təşkilatın qərarını 14 apreldə, “Qafqaz” jurnalı isə
məlum “konqres” barədə “rəsmi təbligatı” 10 gün sonra dərc et-
mişdi. Bu 10 gün müddətində İstanbulda yaşayan Şəfi bəyin
“İstiqlal”ı əldə edib oxuduqdan sonra ixtilafı Parisdə mətbuata
çıxarmağa (M. Ə. Rəsulzadədən sonra) məcbur olduğunu iddia
etməsi inandırıcı görünmür. M. Ə. Rəsulzadənin də mülahizəsinə
görə İstanbuldan Parisə-“Qafqaz” redaksiyasına Şəfi bəyin