“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə46/114
tarix30.12.2017
ölçüsü2,8 Kb.
#18713
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   114

 
 
141 
     -  Təkmil  Qafqaz  qüvvələrinin  tək  və  müştərək  bir  hüdud 
daxilində  birləşmədən,  bu  məqsədə  nail  olmanın  son  dərəcə 
müşkül olacağını; 
     - Qafqaz millətlərinin xarici siyasət və milli müraciətlərinin 
müştərək bir tərzdə ifadə edilməsinin zəruriliyini
     - Qafqaz Cümhuriyyətləri Konfederasyonunun məmləkətin 
siyasi və iqtisadi vəhdətindən irəli gələn siyasi bir şəkil olduğunu” 
[37, N-11-12, 1952] nəzərə alan Azərbaycan, Gürcüstan və Şimali 
Qafqaz  Milli  Mərkəzləri  Qafqaz  Konfederasiyasının  aşağıdakı 
əsaslarını elan etdilər: 
     1.  Qafqaz  Konfederasiyası  xaricdə  tərkibinə  aldığı 
cümhuriyyətlər adına hərəkət edəcək və müştərək siyasi gömrük 
hüduduna malik olacaq. 
     2.  Konfederasiyaya  daxil  olan  Cümhuriyyətlərin  xarici 
siyasəti  qurumun  səlahiyyətli  nümayəndələri  tərəfindən  idarə 
ediləcək. 
     3.  Konfederasiyanın  hüdudları  Cümhuriyyətlərin  ordula-
rından  təşkil  olunan  və  vahid  komandanlıq  altına  alınan  Kon-
federasiya Ordusu tərəfindən müdafiə olunacaq. 
     4.  Konfederasiyadaxili  mübahisəli  məsələ  Yüksək 
Konfederasiya Məhkəməsinə veriləcək. 
     Paktı Azərbaycan adından M. Ə. Rəsulzadə, Ə. M. Topçu-
başov,  Şimali  Qafqaz  adından  M.  Girey  Sunc,  İbrahim  Çulik, 
Tausultan Şakman, Gürcüstan adından N. Jordaniya, A. Çxenkeli 
imzaladı.  Bu  tarixi  andlaşmanı  imzaladıqdan  dörd  ay  sonra-
noyabrın  5-də  rəhmətə  gedən  Ə.  M.  Topçubaşovun  dəfn  məra-
simində  M.  Ə.  Rəsulzadə  demişdir:  “Xəstəliyin,  qocalığın  və 
mühacirətdəki  yoxsulluğun  yıpratdıqları  (zəif  saldığı  X.  İ.) 
həyatının  son  günlərində  imzaladığı  Qafqasya  Konfederasyonu 
Misakının elanından Əli Mərdan bəy son dərəcə məmnun idi” [39, 
N-2, 1934]. 
     14  iyul  Paktının  məqsədləri  ilə  bağlı  Qafqaz  İstiqlal 
Komitəsi  yaydığı  bəyannamədə-“yaxında  bir  konfrans  çağırıla-
cağını  və  QİK-in  istefasını  qəbul  edəcək  olan  bu  konfransın 


 
 
142 
müştərək  bir  Qafqaz  orqanı  yaradacağını  bildirmişdir”  [39,  N5, 
1935].  
Nəhayət, 1935-ci il fevralın 14-də (fevralın 23-nə qədər davam 
etdi)  nəzərdə  tutulan  konfrans  çağırıldı.  Konfrans  Qafqaz 
Konfederasiyası  ideyasının  gerçəkləşməsi  və  öz  mıllətlərinin 
hürriyyəti  uğrunda  son  nəfəsinə  qədər  mübarizə  aparan  Ə.  M. 
Topçubaşov, İ. Ramişvili (1934-cü ildə sui-qəsd nəticəsində Pa-
risdə qətlə yetirilmişdi) və Əhməd bəy Solikattinin xatirəsini yad 
edərək, 8 illik mücadilənin yekunu kimi Qafqaz Konfederasiyası 
Şurasının yaradılmasını bəyan etdi. “Qafqaz məsələsi və Rusiya” 
adlanan  on  bəndlik  sənəddə  İvan  Qroznıdan  üzü  bəri  Rusiya-
Qafqaz  münasibətlərinə  tezislər  şəklində  qiymət  verən  konfrans 
bolşevik  işğalı  altında  olan  Qafqazın  gələcək  taleyi  ilə  bağlı 
Şuranın qarşısında aşağıdakı vəzifələrin dayandığını bildirdi: 
“1. Kafkasyadakı rus istila hökumətinin likvidə edilməsi üçün 
Kafkasya  cümhuriyyətlərinin  bərqərar  olması  və  bu  cüm-
huriyyətlərin  Konfederasyon  halında  birləşməsi  yolunda  Kaf-
kasya millətlərinin hazırlanmasına çalışmaq. 
2.  Bu  məqsədlə  Sovetlər  Birliyindəki  başqa  əsir  millətlərin 
təşkilatları ilə siyasi və təşkilati irtibata girmək. 
3.  Şura  Kafkasyanın  və  Rusiya  məhkumu  bütün  millətlərin 
istiqlallarını qeyd-şərtsiz tanıyan rus qüvvələri ilə təmasa gəlməyə 
hazırdır. 
4.  Kəndi  müstəqillikləri  yolunda  Şura...kəndi  qüvvətinə 
dayanır” [39. N-5, 1935]. 
     QKŞ  Azərbaycan,  Gürcüstan  və  Şimali  Qafqaz  Milli 
təşkilatlarının  nümayəndələrindən  ibarət  olub,  paritet  əsaslarla 
qurulmuşdu. Şura nizamnaməyə uyğun olaraq mütəmadi toplanır, 
Qafqaza  aid  bütün  siyasi  məsələlərlə  məşğul  olur  və  rəyasət 
Divanının tətbiq edəcəyi siyasətin əsas xətlərini müəyyənləşdirirdi. 
Azərbaycanı  Şurada  təmsil  edən  səlahiyyətli  nümayəndə  Milli 
Mərkəzin sədri M. Ə. Rəsulzadə idi. 
     Qafqaz  Konfederasiyası  Şurası  Ermənistan  mühacir 
təşkilatları  üçün  açıq  elan  olunsa  da,  uzun  müddət  onlar  Şuraya 


 
 
143 
girməkdən çəkindilər. M. Ə. Rəsulzadənin göstərdiyi kimi ancaq: 
“İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində-1940-da erməni müməssil-
ləri (nümayəndələri-X. İ.) də sözükeçən misaka qoşuldular” [37, 
N-11-12, 1952]. 
     Yuxarıda  qeyd  etmişdik  ki,  Qafqaz  mühacirlərindən  bir 
qrup H.  Bammatın liderliyi  ilə radikal millətçilik xəttini tutaraq 
“Prometey”ə  qarşı  müxalifətdə  dayanmışdı.  Qafqaz  Konfede-
rasiyası  Paktını  imzalayanlar  və  QKŞ-ni  yaradanlar  əski  “Pro-
metey”çilər  olduğundan  bammatçılar  təbii  ki,  QKŞ-yə  loyal 
münasibətdə deyildilər. P. Mühlen bunun səbəbini Qafgaz Fede-
rasiyası  məsələsinə  prinsipial  baxış  fərqlərində  görərək  yazırdı: 
“Bammat və onun ətrafındakılar Qafqaz Federasiyasının Türkiyə-
yə bağlı olmasını istəyirdilər” [284, s.21]. Alman tədqiqatçısının 
bu  nöqsanlı  mülahizəsi  Qərbi  Avropada  pantürkizm  və 
panislamizim barədə yayılan dumanlı və qeyri-real təsəvvürlərin 
nəticəsidir.  H.  Bammatın  mövqeyinə  gəldikdə  isə  o,  “Qafqazla 
Rusiya arasına Səddi Çin çəkəsi deyilik” fikrini söyləməklə yanaşı, 
Cənub  qonşuları  Türkiyə  və  İrana  münasibətin  də  çox  bəsit  və 
aydın olduğunu bildirirdi: “Qafqaz millətlərinin məqsədi bir ağanı 
başqa ağayla dəyişmək deyildir” [38, s.9, 1936]. 
H. Bammat hər birisində “axilles dabanı” olan Qafqaz millət-
lərinin  birinin  digəri  üzərində  hegemonluğunun  qeyri-mümkün-
lüyünü qeyd edir, eyni zamanda heç kimi kənardan yardım istə-
məməyə çağırırdı. O, yaxın tarixi keçmişi xatırladaraq göstərirdi 
ki, bir Qafqaz Cümhuriyyətinin kənardan kömək istəməsi başqa 
cümhuriyyəti də həmin fikrə və yola sürükləyir. Qafqaz və Tür-
kiyənin  birliyi  isə  ortaq  mənafe  birliyidir,  çünki  Qafqazın  müs-
təqilliyi Türkiyənin cənub sərhədlərindən tam rahatlığı deməkdir. 
     P. Mühlenin mülahizəsinin doğru olduğunu təsdiq edən fi-
kirlərə  H.  Bammatın  digər  cəbhədaşlarının  yaradıcılığında  da 
təsadüf olunmur. 
     Təbii  ki,  maraq  doğuran  məsələlərdən  biri  də  Qafqaz 
Konfederasiyası ideyası ətrafında meydana gələn fikir ayrılıqları 
və  qruplaşmalar  idi.  Istər  N.  Jordaniyaya  müxalif  gürcülər  (Q. 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   42   43   44   45   46   47   48   49   ...   114




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə