“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə47/114
tarix30.12.2017
ölçüsü2,8 Kb.
#18713
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   114

 
 
144 
Kvinitadze, Z. Avalişvili, Ş. Karumidze və b.), istərsə də M. Ə. 
Rəsulzadəyə müxalif olan Azərbaycan mühacirlərindən bir qrupu 
(Ş.  Rüstəmbəyli,  X.  Xasməmmədov  və  b.)  Qafqaz  millətlərinin 
birliyinin  zəruriliyini  dönə-dönə  qeyd  edir,  onun  reallaşmasına 
çalışırdılar.  Bu  məsələ  ilə  bağlı  gürcü  mühacirlərindən  Ş.  Ami-
racibi yazırdı: “Qafqazın bütün millətlərini içinə alan Qafqaz Kon-
federasiyası  qurulmalıdır”  [183,  s.15-17].  Prof.  M.  Sereteli  isə 
qafqazlıları isveçrəlilər kimi bir-birlərinin dilinə və milli hüquq-
larına hörmətə vərdiş etməyə çağırır, “Qafqaz Konfederasiyonuna 
da, bütün millətlərin istiqballarının təmini üçün ən əmin bir çarə 
olan idealizmə də inandığını” bildirirdi [183, s.20]. 
     Ümumiyyətlə  nə  Qafqaz  Konfederasiyası  Paktını  imzala-
yıb, sonra isə Şuranı yaradanlar (M. Ə. Rəsulzadə, N. Jordaniya, 
S. Əhməd və b.), nə də müxalifətdə dayananlar (H. Bammat, X. 
Xasməmmədov, Q. Kvinitadze və b.) Qafqaz Konfederasiyasının 
yaranmasına qarşı olmamışdır. Əksinə hər iki tərəf mühacirətdə 
bu  ideyanın  reallaşması  üçün  xeyli  əziyyət  çəkmişlər.  Bəs  fikir 
ayrılıqlarına, münaqişələrə, parçalanmaya rəvac verən nə idi? 
     Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi  parçalanmaya  səbəb  Kon-
federasiyanın  Türkiyə  ilə  və  yaxud  Türkiyəsiz  yaranması  fikri 
deyildi.  Paktı  imzalayanlar  və  Şuranı  yaradanlar  ən  çox  Qafqaz 
Cümhuriyyətlərinin  süqutuna  qədər  bu  ideyaya  əhəmiyyət  ver-
məməkdə  ittiham  olunurdu.  Müxalif  tərəf  bildirirdi  ki,  vaxtında 
Qafqaz birliyi yaradılsaydı indi nə M. Ə. Rəsulzadə, nə də N. Jor-
daniya  mühacirətdə  belə  birlik  yaratmaq  haqqında  fikirləşməz-
dirlər.  Mühacirlərlə  yanaşı  Qafqaz  əsilli  bəzi  Türkiyə  təd-
qiqatçıları da Qafqazın istilasına zəmin yaradan amillər sırasında 
bölgə cümhuriyyətlərinin bir-birlərinə, başlıcası isə işğala məruz 
qalan  Şimali  Qafqaza  yardım  etməmələrini  göstərmişlər. 
Şərafəddin Erəl “Azərbaycan politikaçılarının yanlışları” əsərində 
Azərbaycanın  Şimali  Qafqaza  hərbi  kömək  etməməsini  bağış-
lanmaz  səhv  adlandırıb  yazırdı:  “Azərbaycana  yardımda  şəhid 
olan bir çox Şimali Qafqaz zabit və əsgərinə qarşı bir tək hərbçi 
belə  Azərbaycandan  şimala  göndərilməmişdi”  [223,  s.10].  H. 


 
 
145 
Bammat da Azərbaycanla Şimali Qafqazın Quba məsələsi üstündə 
bir-birindən soyumasını işğala təsir edən faktlardan hesab edirdi. 
     C. Hacıbəyli isə bu məsələ ilə bağlı yazırdı: “Vaxtilə Azər-
baycan və Şimali Qafqazın birləşməsinə acınacaq bir cəhalət mane 
oldu  və  bu  vəziyyətdən  istifadə  etmiş  olanlar  şübhəsiz  kəndi 
istiqlaliyyətlərinin  düşmənləridir.  Ümumi  Qafqazın  Şimali 
Qafqazlılara qarşı tarixi bir borcları vardır” [183, s.11]. 
     Yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  kimi  ittihamlar  əsasən  M.  Ə. 
Rəsulzadə  və  N.  Jordaniyaya  ünvanlanmışdı.  Qəribə  də  olsa 
Azərbaycanın istilası ilə bağlı bir sıra məsələlərdə məsuliyyəti M. 
Ə.  Rəsulzadənin  üstünə  yükləməyə  cəhd  edən  Azərbaycan 
mühacirləri, dövləti xaricdə təmsilçilikdə onun elə bir səlahiyyət 
sahibi  olmadığını  vurğulayırdılar.  Müxalifət,  N.  Jordaniya  kimi 
bir “marksist”in, sosial-demokratın Qafqaz Konfederasiyası Şura-
sının rəhbərliyində təmsil olunmasından da çox narahat idi. Onu 
ΙΙ  İnternasionalla  əməkdaşlıqda  və  Türkiyəyə  qarşı  mənfi 
münasibətdə  suçlayan  H.  Bammat  yazırdı:  “Türkiyə  və  Qafqazı 
bir-birlərinə  bağlayan  dostluq və  qardaşlıq bağlarıdır. Buna  rəğ-
mən  gürcü  “menşevik”lərinin  öndərləri  Türkiyə  əlehində  iftira-
larla dolu bəyannamə çıxarmaqdan çəkinməlidirlər. 13 illik məc-
buri  mühacirlik  həyatımızın  başlanğıcından  bəri  bu  adamlar  ΙΙ 
İnternasionalın direktivlərinə kor-koranə uyaraq Sovet əleyhdar-
ları olan “siyasi qüvvələrə qarşı gəldilər” [199, s.30]. 
     Bir  sıra  gürcü  müəllifləri  də  N.  Jordaniyanın  hələ  çarizm 
zamanında pullu, ruspərəst adamların Dövlət Dumasına seçilmə-
lərinə kömək etdiyini bildirir, bu “marksist”i Gürcüstan faciəsinin 
baiskarı  adlandırırdılar.  Ş.  Karumidze  gürcü  menşeviklərindən 
qalanın  da  bolşeviklər  tərəfindən  dağıdıldığını,  N.  Jordaniyanın 
“Gürcüstanı  xarabalığa  çevirməkdə,  onu  boyunduruq  altına 
çəkməkdə çox əmək çəkdiyini” göstərirdi [241, s.41]. 
     Bammatçılar,  N.  Jordaniya  və  M.  Ə.  Rəsulzadəni  təkcə 
Qafgqz  Konfederasiyası  ideyasına  vaxtilə  məhəl  qoymamaqda 
ittiham  etməklə  kifayətlənmir,  ilk  dəfə  özlərinə  məxsus  olan  bu 


 
 
146 
ideyanın  Qafqaz Paktını  imzalayanlar tərəfindən marksizmə uy-
ğun interpretasiya olunduğunu da iddia edirdilər. H. Bammatdan 
aşağıda  verilən  sitat  məsələyə  aydınlıq  gətirir:  “Marksizm  pro-
poqandası bəzən praktik qeydlərlə, bizdən çalınmış (oğurlanmış-
X.  İ.)  ideolojilər  və  müvəqqət  (keçici-X.İ.)  formullarla  təkviyə 
(qüvvətləndirilməkdə-X.  İ.)  edilməkdədir.  Bunun  misalı  Qafqaz 
Konfederasyonu Paktıdır” [199, s.31]. Yuxarıdakı bütün mülahi-
zələrin müqabilində tək onu qeyd etməklə kifayətlənmək olar ki, 
marksizmə  qarşı  M.  Ə.  Rəsulzadə  bütün  yaradıcılığı  ilə  dayanır 
(Bax: Mühacirətin ideoloji-siyasi və ədəbi-tarixi irsi). 
     Qafqaz Konfederasiyası Paktı imzalandıqdan dərhal sonra 
Xəlil  bəy  və  Şəfi  bəy  qrupu  yenidən  fəallaşdı.  Onlar  Qafqaz 
Konfederasiyası ideyasını deyil, onun yaradılması ilə bağlı Paktı 
imzalayanları və Şuranın rəhbərlik heyətini tənqid edirdi. M. Ə. 
Rəsulzadə ən çox əski çar generalı, osetin əsilli Lazar Biçeraxovla 
əməkdaşlıqda,  Azərbaycana  vaxtilə  divan  tutan  bu  adamla  bir 
yerdə  Qafqaz  Konfederasiyasında  təmsil  olunmaqda  tənələrə 
məruz qalmışdı. 
     Şəfi  bəy  M.  Ə.  Rəsulzadəni  həm  də  türkçülük  və  turan-
çılıqdan deyil, paktçılıq və prometeyçilikdən dəm vurmaqda gü-
nahlandıraraq yazırdı: “Onun həqiqi arkadaşları gürcü sosialistləri, 
erməni  daşnakları,  təbii  müttəfiqləri  isə  Kazakiya  və  Ukrayna 
olmuşdur” [39, N-13,14, 1935]. 
     Paktı  imzalayanları  boykot  etmək  üçün  müxalifətdə 
dayanan Azərbaycan mühacirləri qəzet  və jurnal  redaksiyalarına 
kollektiv  imzalarla  təsdiq  olunan  məktublar  da  göndərmişlər. 
Bunlardan  ən  fəalı  Azərbaycan  mühacirətinə  daşnak  taktikası 
təklif  edən  Yusif  Əli  Əliyev  (bax.  Mühacirətdə  ixtilaflar)  və 
“Azərbaycan  Neftçilər  Cəmiyyətinin”  sabiq  üzvü  (Cəmiyyətin 
məlumatında  bildirilir  ki,  o  1932-ci  ildən  üzvlükdən  xaric  edil-
mişdir) Möhsün Səlimov idi. Onlar imzaları toplayan zaman bu 
aktın “M. Ə. Rəsulzadəyə qarşı müxalifətdə dayanan bir dağıstan-
lının protestosu məqsədilə həyata keçirildiyini bildirmişlər” [32, 
N-11, 1935]. 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   114




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə