“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
147 Bir sıra mühacirlər, o cümlədən “Azərbaycan Neftçilər Cə- miyyətindən” A. H. Tağıyev, A. Əsədullayev, A. M. Məlikov, M. H.Məlikov, A. H. Quliyev, A. R. Tağıyev və b. Parisdən Tehrana qaçıb, orada Avropadakı Azərbaycan mühacirlərinə qarşı bəd əməllərlə məşğul olan bu adamları kəskin tənqid atəşinə tutdular [39, N-2, 1934]. 1936-cı il mayın 24-də “Erməni-Gürcü İttifaqı”nın yaran- ması ilə bağlı erməni və gürcü millətlərinə ünvanlanmış bir bəyan- namə yayıldı. Parisdəki erməni kilsəsində oxunan bu sənədin müəllifləri gürcü prinsi Vaçnadze və sabiq Ermənistan xarici işlər naziri Arşak Camalyan idi. Bəyannamədə deyilirdi: “Əskidən bəri müştərək kültür və siyasi müqəddəratla bir-birlərinə bağlı olan erməni və gürcülərin milli varlıqlarını əlbirliyi ilə müdafiə etdiyi tarixdə qeyd edil- mişdir... Əski, nəcib və hürriyyətpərvər Qafqaz millətləri bundan sonra əcnəbi imperialistlərin ehtiraslarına qurban olmayacaq...” [38, s.55-58]. “Əcnəbi imperialistlər” deyildikdə Rusiya ilə yanaşı “geniş erməni və gürcü torpaqlarını ələ keçirən” Türkiyənin də adı çəkilirdi. Qafqaz millətlərinin birliyi yolunda “erməni-gürcü ittifaqı”nı separatçılıq kimi qarşılayan Qafqaz mühacirləri- ələlxüsus da Bammat qrupu bu ittifaqa qarşı bir sıra tənqidi məqalələrlə çıxış etdi. Ş. Amiracibi Azərbaycan və Şimali Qaf- qazın sonradan da olsa dəvətlərinə lüzum görməyən erməni-gürcü ittifaqçılarına aşağıdakı sualla müraciət edirdi: “Azərbaycan və Şimali Qafqazın iştirak etmədiyi bir ittihadın yeni Türkiyədə şübhələr oyandırması, hətta Türkiyəni irqdaş və dindaşlarını hi- mayə niyyətilə müdaxiləyə belə sövq edə bilər. Böylə ehtimallara qarşı Erməni-Gürcü Bloku nə yapa bilir?” [183, s.62]. Fuad Əmircan (Daryal) da “Erməni-Gürcü İttifaqı”nın mə- ramını açıqlayaraq, üç qayənin hədəf tutulduğunu göstərirdi: Birincisi, Azərbaycan və Şimali Qafqazdan ayrı bir erməni-gürcü birliyi yaratmaq; ikincisi, Türkiyəni, erməni və gürcü millətləri üçün Rusiyadan daha böyük bir təhlükə olaraq təqdim etmək; 148 üçüncüsü isə, “geniş erməni-gürcü hüdudları” məsələsini təzə- ləmək [220, s.64]. Birliyə Şalva Karumidzenin münasibəti də maraq doğurur. O, “Erməni-Gürcü Birliyi”nin Qafqazı iki dini qütbə parçalama- sından, nəticədə azlıqda qalan xristianlarla 7 milyonluq (Qafqazın bu dövrdə cəmi əhalisi 12 milyon idi) müsəlman əhalisi arasındakı mövcud mehribançılığa şimal soyuqluğunun girə biləcəyindən ehtiyatlanırdı. İttifaqı yaradanlarla yanaşı, mühacirlər onun ilhamçısı hesab etdikləri Qafqaz Konfederasiyası Şurasını da ittiham edirdilər. Bu ittihamlara qarşı QKŞ 16 iyun toplantısında bəyanat verərək, yaradıcılarını belə hələ tanımadığı “Erməni-Gürcü Birliyini” pislədi. Bəyanatda deyilirdi: “1. Nə QKŞ-nin, nə də ona daxil olan milli mərkəzlərin bu bəyannamədən məlumatları yox- dur. Onu yaradanlar hələ bizə məchuldur. 2. QKŞ Qafqaz mil- lətlərinin tək bir təşkilatda birləşməsini lüzum bilir ki, QKŞ-nin şəxsində belə bir təşkilat mövcuddur. 3. Qafqaz millətlərinin ayrı- ayrı təşkilatlar yaratması Qafqaz birliyini dağıda..., düşmənçiliyə səbəb ola bilər. 4. Hüdud davaları Qafqazın hürriyyətindən sonra...arbitraj yolu ilə həll olunmalıdır” [39, N20, 1936]. Qeyd etmək lazımdır ki, analoji birlik Azərbaycan və Şimali Qafqaz mühacirləri tərəfindən də yaradılmışdı. Rəsmən “Azərbaycan-Dağlılar birliyi” adlanan belə bir qurumun əvvəlcə sədri Xəlil Xasməmmədov, baş katibi Səid Şamil, xəzinədarı isə Şəfi Rüstəmbəyli idi. Sonralar H. Bammatın lideri olduğu bu birlik, N. Jordaniyaya müxalif gürcü mühacirlərinin gəlişi ilə nisbətən böyüdü (Q. Kvinitadze, Z. Avalişvili və b.). Bütün Qafqaz Cümhuriyyətlərinin birlikdə təmsil olunmasına can atan H. Bam- mat, ermənilərdən Zərgəryan qardaşlarını da cəlb etdikdən sonra həqiqi Qafqaz Federasiyasının yarandığını bildirdi. ΙΙ Dünya müharibəsi ərəfəsində H. Bammat Berlində məskunlaşaraq, “Qafqaz” dərgisinin nəşr işlərinə nəzarət edirdi. Bu dövrdə onun “alman əks kəşfiyyat təşkilatıyla çox sıx rabitə içində olduğu söylənir” [284, s.35]. “Qafqaz” dərgisi 1939-cu il 149 Hitler-Stalin Paktından sonra Almaniyada bəzi narahatlıqlar yaratdığından dövlətin rəsmi göstərişi ilə bağlandı. Almaniya millətçiliyinə böyük rəğbəti olan H. Bammat bu “Paktdan və “Qafqaz”ın bağlanmasından sonra küskün bir şəkildə İsveçrəyə çəkildi və 1941-ci ildə Alman-Sovet hərbi başladığı zaman belə faşist rejimi ilə işbirliyinə qarşı duyduğu şübhəni dəyişdirmədi” [284,s.35]. Bammatçılar ΙΙ Dünya müharibəsindən sonra bir yerə toplaşa bilmədilər. Qrupun bəzi üzvləri isə M. Ə. Rəsulzadənin xəttini müdafiə edən mövqe tutdu (Əli xan Qandəmir, Fuad Əmircan, N. Şeyxzamanlı və b.). ΙΙ dünya müharibəsi dövründə Qafqaz Konfederasiyası Şürasına daxil olan mühacirlər həm ayrı-ayrılıqda, həm də ittifaq şəklində alman rəsmi dairələri ilə təmsil etdikləri məmləkətlərin azadlıqlarının tanınması haqqında uzun-uzadı danışıqlar apardılar (Bax, Azərbaycan legionlarının yaradılması və alman rəsmi dairələri ilə aparılan danışıqlar). Dörd Qafqaz cümhuriyyəti 1944-cü ilin 22 avqustunda Qafqazın konfederativ dövlət şəklində mövcud olacağına qərar verilməsini ifadə edən “mühtıranı (Diplomatik Nota) Şərq Nazirli- yinin məsul işçisi prof. Fon Şulenburq vasitəsilə Xarici işlər nazirliyinə təqdim etdilər” [313, N-11-12, 1952]. Müharibənin sonuna yaxın QKŞ-ni tanımasa da ona daxil olan cümhuriyyətləri Alman dövləti rəsmən tanıdığını bildirdi. 1952-ci il dekabrın 11-16-da üç Qafqaz Cümhuriyyətinin nümayəndələri Münxenə Ümumqafqaz konfransına toplaşdılar. Konfrans, “Qafqaz İstiqlal Komitəsi” adı altında “Ümumqafqaz Mərkəzi yaradaraq ona aşağıdakı vəzifələri həvalə etdi: “a) Qafqaz millətlərinin milli qurtuluş mücadiləsini xaricdə təmsil və idarə etmək; b) ABŞ və Batı dövlətləri başda olmaq üzrə... bol- şevizmə qarşı savaşda məhkum millətlərin yardımlarına ümid bağladıqları dövlətlərlə, millətlərarası təşkilatlarla QİK-nin fəaliy- yətini uzlaşdırmaq; v) Dogu Avropa, Türküstan və b. millətlərin apardıqları azadlıq mübarizəsi ilə iş birliyi yaratmaq”. Sonuncu Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|