“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb.
|
160 Georgi” (Ağ Georqi-X. İ.) hərəkatının qurucularından Leo Kere- selidze, aristokratlardan Prins Datxo Vaçnadze, Prins İrakli Baqration (taxt-tac iddiaçsı), “Qafqaz” qrupunun üzvü Zurab Ava- lişvili və b. [284, s.68]. Mühacirlərin bu cür seçimi əsasən Şulenburqla şəxsi dost- luğu olan Nuru Killikil Paşanın tövsiyəsi üzrə idi. Göründüyü kimi Nuru Paşa da öz növbəsində bir-biri ilə ziddiyyətdə olan “Qafqaz” və “Prometey” qruplarının üzvlərinə münasibətdə ayrı-seçkiliyə yol verməmişdi. Onu da qeyd edək ki, Azərbaycan təmsilçilərindən M. Ə. Rəsulzadədən başqa ona sərt müxalifətdə dayanan “Qafqaz”çılardan sabiq Daxili İşlər Naziri Xəlil Xas- məmmədov və Fuad Əmircan da Nuru Paşa tərəfindən “Adlon” görüşünə dəvət edilmişdi. “Adloniada” Xarici İşlər və Şərq Nazirliyi arasında mövcud gizli çarpışmaları üzə çıxardı. Şulenburqun türküstanlı Vəli xan Qəyyumu daha çox mühacir toplamaq üçün Parisə göndərməsindən və “Adlo- niada”dan bərk qəzəblənən Rozenberq Xarici İşlər Nazirliyinin səlahiyyətlərini aşması ilə bağlı Hitlerə şikayət etdi. “Fürer” də “övkələnərək Xariciyyə Bakanlığının işğal altındakı Sovetlər Birliyinin məsələləriylə hər türlü ilgilənməsini “ən sərt bir ton”la yasaqlayan bir təlimat verdi. Hitlerin qərarı şübhəsiz Rozenberqin qələbəsi demək idi” [284,s.68]. Digər tərəfdən Xarici İşlər Nazirliyinin başqa bir əməkdaşı, Türkiyə ilə münasibətlərin həmişə istiləşməsinə və SSRİ-dən olan mühacirlərlə əlaqələrin yaxşılaşmasına tərəfdar olan sabiq Türkiyə səfiri fon Papen də Hitlerin qəzəbinə tuş gəlmişdi. O, pantürkizmi təşviq etməklə Türkiyə üzərindən SSRİ-nin içəri- lərində yeraltı fəaliyyəti gücləndirməyin, eyni zamanda “Krım müxtariyyəti”nin (Hitler Krımın almanlaşdırılması ilə bağlı gizli plan hazırlamışdı. Stalinin Krım tatarlarını deportasiya etməsinin də əsas səbəblərindən biri bu olmuşdu) tərəfdarı idi. 161 1942-ci ilin iyulunda “Hitler Fon Papenin də fəaliyyətinə qızğın bir şəkildə təpki göstərdi və hərb siyasətində Türkiyənin xarici siyasətdə nəzəri-etibara almanın yanlış olduğunu bəyan etdi” [284,s.70). Bundan sonra Pantürkizm tərəfdarı olan fon Papenin türk-tatar boylarının gələcəyi ilə bağlı müzakirələrdə iştirakı qadağan olundu. Mühacirlərlə və onların rəsmi Almaniya ilə mü- nasibətlərinin normallaşmasına çalışan, Türkiyə ilə əlaqələri güc- ləndirməyin tərəfdarı olan iki nəfər səlahiyyətli Xarici İşlər Na- zirliyi əməkdaşının fəaliyyəti üzərinə qoyulan bu məhdudiyyət, paralel vaxtda “Adloniada” iştirakçılarına antipatiyası olan Rozenberqə üstün səlahiyyətlər verilməsi danışıqlarda müəyyən çətinliklər yaradırdı. Rozenberq milli təmsilçilərlə iş aparmaq səlahiyyətini Xarici İşlər Nazirliyindən “qopardıqdan” sonra mühacirlərin Almaniyanın milli müstəqillikləri tanıması məsələsi ilə bağlı müraciətlərinə məhəl qoymur, danışıqları aylarla uzadaraq bezik- dirici mühit yaradırdı. Lakin bu əngəllərə baxmayaraq formalaşdırılması əvvəl- cədən planlaşdırılmayan legionların meydana gəlməsi kimi “Ad- lon” görüşləri də sonrakı milli təmsilçiliklərin yolunu hazırlayırdı” [284, s.71]. SSRİ ilə aparılan müharibəyə beynəlmiləl rəng vermək üçün “Adloniada” iştirakçılarının incik düşmələrinin məqsədə müvafiq olmadığını yaxşı başa düşən Rozenberq ortaq bir variant təklif etdi: milli müstəqilliklərin tanınmasını tələb edən milli ko- mitələrə ehtiyac yoxdur. Sadəcə olaraq legionlarla Alman Ordu Qərargahı arasında əlaqəçi heyətlə kifayətlənmək mümkündür. Şulenburqun və Papenin, eyni zamanda Şərq Nazirliyinin mühacirlərlə əlaqələri yaxşılaşdırmağın tərəfdarı kimi tanınan və bu məqsədlə Xarici İşlər Nazirliyinin maraqlı təmsilçiləri ilə qeyri-rəsmi danışıqlar aparan Şərq nazirliyinin əməkdaşı profes- sor fon Mendenin də (əski Ankara səfiri) milli komitələrin tanın- ması sahəsində göstərdiyi cəhdlərə baxmayaraq, Hitler Rozen- berqin təklifini bəyəndi. 162 Bu dövrdə M. Ə. Rəsulzadənin rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərən Milli Azərbaycan Komitəsi “Nazi Alman məqamlarına məram anlatamadı. Hitler “heine Komite ”(heç bir komitə istəmirəm) demiş, təşkil olunan milli legionlarla Ordu Qərargahı arasında rabitə vəzifəsini görən məhdud və müəyyən işlərə kgrəvli “Rabitə Heyətləri” (Verhindunqstav) qurulmasını əmr etmişdi ” [32, N-9, 1954]. Vəziyyət bu şəkil aldıqda “Adlona” yığışan milli təm- silçilər Berlində qalmağa və Alman rəsmi dairələri ilə danışıqların davam etdirilməsinə lüzum görmədi. Lakin M. Ə. Rəsulzadə Almaniyada yaşayan və dövlət nümayəndələri ilə yaxşı əlaqələri olan Hilal Münşinin təkidi ilə hələ ki, Berlini tərk etmirdi. Eyni zamanda “Fon Mende də Rəsulzadəni güclüklə Berlində qalmağa ikna edə (razı sala-X. İ.) bilmişdi ” [284, s.109]. 7 oktyabr 1942-ci ildə M. Ə. Rəsulzadə Krım tatar mühaciri Krımalla birgə Alman Ordusu rəhbərliyi, Xarici İşlər Nazirliyi, Şərq Nazirliyi ilə yenə uzun-uzadı danışıqlara başladı. Bu danışıqlarda dəyişməyən şərt Almaniya tərəfindən Azərbaycan müstəqilliyinin tanınması idi. Lakin bir müsbət nəticə hasil olmadığını görən M. Ə. Rəsulzadə 1942-ci ilin sonlarında Alma- niyanı tərk etdi. (P. Mühlen səhv olaraq M. Ə. Rəsulzadənin Türkiyəyə getdiyini göstərir. Lakin o Buxarestə qetmişdi). “İki il sonra SD Mərkəz Dairəsi onu xatırladı və 1942-də ən tanınmış Azərbaycanlının getməsinə müsaidə edənləri sərt bir şəkildə tənqid etdi” [284, s.109]. Almanlar onu Drezdendəki ilahiyyat məktəbinə dosent dəvət etdilərsə, məqsədlərinə çata bilmədilər. Beləliklə, Rozenberqin istəyinə rəğmən milli legionlarla iş aparmaq üçün “İrtibat Heyətləri” formalaşıb fəaliyyətə başladı. Bəzi “İrtibat Heyətləri” kimi Azərbaycan heyəti də öz tərkibinə görə yeni idi, yəni əski mühacirlərin yaratdığı təşkilat deyildi. Üç nəfərdən təşkil olunan Azərbaycan “İrtibat Heyəti”nə-Leninqrad Hərbi Akademiyasının əski məzunu, mayor Ə. Fətəlibəyli-Düdən- ginski, (Naxçıvanın Düdəngə kəndində doğulmuşdu), “Pro- metey”ə müxalif “Qafqaz” qrupunun fəallarından Fuad Əmircan : kitablar kitablar -> F. Q. Vahidov, T. B. Ağayev kitablar -> Əli Kərim üslubu, yaxud kitablar -> Bismillahir-rəhmanir-rəhim kitablar -> Гуранда шаирляр щаггында айя kitablar -> Ziqmund Freyd haqqında maraqlı faktlar kitablar -> ÇƏRƏKƏ TƏRTİb edəN: Haci faiq nəBİyev kitablar -> Dərslik (əlavə olunmuş və redaktə edilmiş ikinci nəşri) kitablar -> Microsoft Word Tercumeshunasliq lugeti fin doc Dostları ilə paylaş:
|