“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
163 (Daryal) və 1920-ci ildə Azərbaycan Parlamenti tərəfindən nisbətən sonra Paris Sülh Konfransına göndərilən (Məmməd Məhərrəmovun yerinə) Abbas bəy Ataməlibəyov daxil edilmişdi. Üçlükdə, F. Düdənqinski Alman Ordusundakı legionçuların, A. Atəməlibəyov SD birliklərindəki legionçuların, F. Əmircan isə Şərq Nazirliyindəki Azərbaycan idarələri: radio, təbliğat, nəşriy- yatda çalışan azərbaycanlıların irəli sürdüyü nümayəndə kimi təmsil olunurdu. Legion mətbuatının yaradıcılarından olan Fuad Əmircan da, A. Atəməlibəyov da hələ müharibədən əvvəl M. Ə. Rəsulzadəyə qarşı müxalifət mövqeyində dayanırdılar. Qeyd edək ki, almanların başqa “İrtibat Heyətlərinə” daxil etdikləri nümayəndə- lər də əsas milli mühacirət təşkilatlarına müxalifət mövqeyində dayananlar idi. Təbii ki, belə vəziyyət ilk növbədə milli müstəqil- liklərin tanınmamasından sonra əsas mühacir təşkilatlarının rəhbərliyinin Almaniyanı tərk etməsi ilə izah oluna bilər. F. Əmircan və A. Ataməlibəyovdan fərqli olaraq F. Dü- dənginskinin M. Ə. Rəsulzadəyə xüsusi rəğbəti var idi. O, 1942- ci ildə cəbhədən Fon Mende vasitəsilə M. Ə. Rəsulzadəyə göndərdiyi məktubunda yazırdı: “Əziz yurdumuz Azərbaycanın yorulmaz hürriyyət mücahidi olan Sizi cəbhədəki bütün əsgər- lərimiz adına salamlaram. Biz irəlidə də millətimizin hürriyyəti...uğrunda döyüşə- cəyiz” [32, N-9, 1954]. Daha sonra müəllif 1942-ci ilin əvvəllə- rində M. Ə. Rəsulzadənin rəhbərliyi ilə yaranan Milli Azərbaycan Komitəsinin fəaliyyətini alqışlayır, bu təşkilatda Azərbaycan legionunun qurucularından biri Beytulla Babayevi də görmək istədiyini bildirirdi. M. Ə. Rəsulzadə xatırlayırdı ki, B. Babayev legionçulardan onu ilk dəfə görməyə gələnlərdən biri idi. Sonralar o, ikinci dəfə F. Düdənginski ilə gəldi. M. Ə. Rəsulzadə Almaniyadan getməmişdən əvvəl F. Düdənginskiyə uğurlar diləyərək, fəaliyyət səhnəsindən çəkildiyini bildirmiş və “milli əsaslara sadiq qaldığı 164 müddətdə ona mənəvi dəstək olacağını vəd etmişdi” [32, N-9, 1954]. F. Düdənginski isə öz növbəsində “İrtibat Heyəti”ndə hansı düşüncələrin təsiri altında çalışdığını belə açıqlayırdı: “Bizim müstəqilliyimizin tanınıb-tanınmamasından asılı olmayaraq bu ağır vaxtda həmvətənlərimizi milli rəhbərlikdən məhrum etməyə bizim mənəvi haqqımız yoxdur. Bu vətən qarşısında cinayət demək olardı” [169,13-30.05.92; 12-30.06.92]. Doğrudan da milli legionlar artıq yaradılıb, döyüşlərə başlamışdı. Onların taleyi barədə narahat olmaq, hüquqları uğrunda mübarizə aparmaq dövrün başlıca tələblərindən idi. O da unudulmamalıdır ki, bütün milli legionlarla alman rəsmi dairələrinin arasında rabitə heyəti yaradılmamışdı. Örnək cəhətlərdən biri də odur ki, müharibənin sonuna qədər F. Düdənginski get-gedə artan həvəs və enerji ilə yurddaş- larımızın hüquqlarının müdafiəsinə çalışmış, almanlarla iş birli- yinin elə də asan olmadığı şəraitdə bir an da olsun müstəqillik ideyasından üz döndərmişdir. Bu ideyanın legionçuların şüurunda daha da möhkəmlənməsi üçün onun təşəbbüsü ilə Berlində ümumi Azərbaycan qurultayı çağırmaq qərara alınmışdı. Qurultayın çağırılmasına Şərq Nazirliyi və Vermaxtın təbliğat idarəsi mane olmağa çalışırdı. Onlar tələb edirdilər ki, bu qurultayda İngiltərə, ABŞ Azərbaycanın düşmənləri elan edilsin. Lakin bütün maneələrə baxmayaraq 300 nəfərin iştirak etdiyi bu qurultay 1943-cü ilin 6-9 noyabrında Berlinin “Kaiserhof” otelində öz işinə başladı. Rozenberq və Qüds müftisi Əl-Hüseyn də onun açılışına gəlmişdilər. Geniş məruzə ilə çıxış edən F. Düdənginski, eləcə də başqa nümayəndələr hələ Azərbaycanın müstəqilliyini tanımayan Almaniyanın siyasətini tənqid etməkdən belə çəkinmirdilər. Baş alıb gedən tənqidlərə ara vermək və ortaya düşən soyuqluğu dağıtmaq üçün Rozenberqin müşaviri Alfred Meyer söz alıb yadda qalan, həm də incikliyə səbəb olan bir çıxış etdi. Onun, “azərbaycanlıları ən gözəl qızların və rakının vətəni öz doğulduğu əyalətə-Vestfalenə dəvət etməsi” [284, s.114] müsəlmanların 165 qarşısında alkoqolu tərifləmək kimi başa düşülərək, yaxşı təəssürat doğurmamışdı. Lakin bu “ali irq” nümayəndəsinin azərbaycanlılara al- mansayağı “sayğısı” və yaxud da “mükafat” kimi ifadə olunmuş fikri idi. F. Düdənginskinin məruzəsini və onun ətrafındakı çıxışları dinlədikdən sonra qurultay aşağıdakı yekun sənədi qəbul etdi: “1. 1918-ci il 28 maydan 1920-ci il 27 aprelə qədər davam etmiş Milli Azərbaycan hökuməti dövrü şanlı tariximizin ən par- laq səhifəsini təşkil edir. 2. Vətənimiz bolşevik istilasına uğradıqdan sonra keçən bu 23 il içərisində millətimizin istər vətən daxilində, istərsə də yad ellərdə apardığı şanlı və qanlı mübarizə yalnız bu istiqlalın bərpası üçün olmuşdur. 3. Qurultay bu ağır şərait daxilində aparılan mübarizədə canlarını vətənin azadlığı uğrunda fəda edən şəhidlərin xatirəsini hörmət və ehtiramla yad edir. 4. Dünyanı sarsıdan bu İkinci Cahan müharibəsi nəticə- sində milli müqəddəratımızın həllinə və istiqlalımızın bərpasına sarsılmaz bir inamımız vardır. Bunun isə ilk şərti əzəli və əbədi düşmənimizin məhvindən ibarətdir. Bunun üçün də milli məna- feyimiz bizi bu gün bolşevizmə qarşı döyüş aparan və tarix boyu Türk xalqlarının dostu olan Almaniyaya bağlamışdı. 5. Qurultay əsrlər boyu olduğu kimi, bu gün də Azərbaycan xalqı ilə Qafqaz qonşuları və qardaş Şimali Qafqaz, Türküstan, İdil-Ural və Krım xalqları ilə eyni qayə və ideal birliyi müşahidə edir və onlarla iş birliyini zəruri sayır” [32, N9, 1954]. Göründüyü kimi bu müddəalar 1920-ci ildən bəri müha- cirlərin apardığı milli azadlıq mübarizəsinin əsas prinsipləri ilə səsləşir. Müharibənin xarakteri dəyişdikcə “İrtibat Heyət”lərinin tərkibi və legionların əhvali-ruhiyyəsi də dəyişirdi. Stalinqrad məğlubiyyətindən sonra almanlar geri çəkilməyə başlamış, dəyi- şən bu vəziyyətin müqabilində erməni və gürcü legionçularının Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|