“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
181 artmışdı. Görünür elə bu məqsədlə “Novoe Russkoe Slovo” mək- tubu müxalifət mətbuatına göndərmişdir. Yuxarıda göstərmişdik ki, Visbadendə Mühacirlər Koordi- nasiya Mərkəzi yaratmaq qərarına gəldi. A. Kerenski “antibol- şevik cəbhə”nin genişlənməsi tərəfdarı olsa da RMQŞ-nın nə adının, nə də prinsiplərinin dəyişməsini istəmirdi. Nəhayət, bir ilə yaxın sürən vaxt ərzində uzanıb gedən diskussiyaların yekunu kimi 9 mühacir təşkilatı 1952-ci il oktyabrın 16-da Münxenə toplaşdı. Bu toplantıda 4 rus partiyası, 5 mühacir qeyri-rus təşki- latlarının nümayəndələri “Bolşevik Əleyhdarları Koordinasiya Mərkəzini” (BƏKM) yaratdılar. Yeni yaradılan Mərkəzin plat- formasında RMQŞ-in və Visbaden anlaşmasının şərtlərini eynən təkrar edən prinsiplərə xeyli yer verilirdi. Mühacirlər arasında mövcud olan münaqişələrdə həqiqəti ortaya qoymaq üçün plat- formanın bəzi müddəalarını göstərmək məqsədəuyğundur: 1. BƏKM-in fəaliyyət sahəsi əski rus imperatorluğu və SSRİ torpaqlarıdır. 2. BƏKM Sovetlər Birliyini yıxıb yerinə “demokratik bir rejim qurmaqla” yanaşı çalpaşıq vəziyyətdə olan millətlər məsə- ləsini sonraya buraxmaqdadır. Bu məsələ ya ümumi referendum nəticəsində, ya Məhəlli Qurucular Məclisinin, ya da Rusiya Qurucular Məclisinin səlahiyyətli qərarları ilə ancaq təyin olunacaqdır. 3. BƏKM-ə daxil olan partiya və təşkilatlar millətlər məsələsi üzərində öncədən heç bir qərar verməməyə razıdırlar. (Deməli, 1917-ci ildən sonra istiqlallarını elan edib, millətlərarası təsdiqə nail olan Cümhuriyyətlər, bolşevik rejimi çökdükdən sonra istiqlallarını avtomatik şəkildə geri almaq haqqına malik olmayacaqlar). 4. BƏKM-ə daxil olan təşkilatların istiqlallarını özbaşına elan etmələri yasaqdır. 5. BƏKM Mühacir Parlamenti sayılan Koordinasiya Şurasını yaradır. Bu Şura 20 rus, 20 qeyri-rus təşkilat nümayəndə- lərindən və 20 mütəxəssisdən ibarət bir orqandır (cəmi 60 n.). 182 Sənədin son bəndində Mərkəzi Büronun yaradıldığı elan olunurdu: “Dörd rus partisi: “Liqa borba za narodnuyu svobodu”, “Russkoe narodnoe dvijenie”, “Soöz borğba za svobodu Rossiy”, “Soöz borğba za osvobojdenie Rossii” ilə yeni qurulan beş emiqrasyon təşəkkülü (təşkilatı-X. İ.) “Gürcüstan Milli Şurası”, “Azərbaycan Milli Birlik Məclisi”, “Hürriyyət uğrunda savaşan erməni birliyi”, “Şimali Qafqaziya Milli Birliyi”, “Türküstan Milli Birlik Komitəsi” (Türkeli) mənsublarının iştirak etdiyi genel toplantıda S. P. Melqunov, V. F. Butenko, İ. A. Kurqanov, Q. Antonov, N. K. Tsintsadze, C. Hacıbəyli, Q. Saharuni, E. Hodarov və K. Kanatbaydan ibarət bir Koordinasyon Mərkəzinin Mərkəz Bürosu təşkil olunmuşdur. Büro başqanlığına S. Melqunov seçilmişdir” [32, N-282, 1991]. Koordinasiya mərkəzinin yaranması barədə razılaşmaya “Azərbaycan Milli Birlik Məclisi” adından C. Hacıbəyli, Ə. Şeyxülislam və polkovnik C. Kazımbəy (1920-ci il Gəncə üsya- nının rəhbəri) imza etmişdir. “Bolşevik Əleyhdarları Koordinasiya Mərkəzi” yaradıl- dıqdan sonra mühacirlərarası ziddiyyətlər daha da dərinləşdi. Prosesi tam təfsilatı ilə açıqlamaq üçün visbadençilərin mövqeyini şərh etmək də zəruridir. Ə. A. Şeyxülislam Visbaden və Münxen konfranslarının əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirərək, fərqli fikirdə olan tərəfi “çığırqan şovinistlər” adlandırır, “bir və bölünməyən Rusiya məsələsinin”, “bölünməyən Rusiya deyən və böyük dövlətlər tərəfindən tanınan bir rus hökumətini iddia edən kimsənin olmadığını” bildirirdi [365, N-4, 1952]. İstər imzalanan deklarasiyanın prinsipləri ilə uzlaşmayan, bir sıra hallarda isə ziddiyyət təşkil edən bu fikirlərində, istərsə də “Bunu da yaxşı bilin ki, Azərbaycanı demoqoji ilə yıxdınız, fəqət demoqoji ilə onu qura bilməzsiniz” deyərək rəqiblərini ittiham etməsində Ə. A. Şeyxülislamın birtərəfli mövqedən çıxış etməsini görmək çətin deyil [365, N4, 1952]. 183 Konfranslara aid Ə. Fətəlibəyli-Düdənginskinin mülahizə- ləri də maraq doğurur. “Vahid Antibolşevik Cəbhəsi barədə” yazdığı məqalədə o, tədqiqatımız üçün maraq doğuran bir sıra məlumatlar verir: “...Eyni zamanda mən Kerenski və Melqunovu da ittiham edirəm. Hansı ki, öz həmfikirlərinin təzyiqinə dözə bilməyib (rus imperialist ağaların) imzalarını geri götürərək, biabırçılığa məhəl qoymadan qaçdılar. Cənab Melqunov anlamır ki, biz mübarizə üçün birləşirik, nə isə qurmaq üçün yox. (BƏKM- in qəbul etdiyi platformanın ikinci bəndində bu fikrin tam əksini görürük-İ. X.). Axırıncı səlahiyyət ancaq xalqlarımıza məxsusdur” [404, N-2, 1952]. Kerenski və Melqunovu sənəddən imzalarını geri götürməyə vadar edən amillər barədə mənbələrdə bilgi az olsa da hadisələrin gedişi belə nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, onlar öz istədiklərinə nail olmadıqda, sadəcə olaraq destruktiv mövqe tutmuşlar. Bu fikri Koordinasiya Mərkəzinin çox keçmədən parçalanması (bu barədə bəhs olunacaq) faktı da möhkəmləndirir. Xatırladaq ki, hələ Bisbaden konfransından bir ay keçməmiş Kerenski və Melqunov işlərin yaxşı getmədiyindən, konfransa “separatçıların”, “öncədən qərar çıxarmağın qatı tərəfdarlarının”, həm də “Prometey”lə əlaqədə olanların gəldiklərindən giley- lənirdilər. Ə. Fətəlibəyli də müxalifətdə dayanan mühacirətdən çox Kerenski və Melqunovu dağıdıcılıqda təqsirləndirir, vahid antibolşevik cəbhənin yaranmasını isə alqışlayırdı. Kerenski və Melqunovun Koordinasiya Mərkəzində ixtilaflar törətməsini C. Hacıbəyli də tənqid edərək, onların fəaliyyətinin “bolşevizmdən daha çox antibolşeviklərə” qarşı çevrildiyini göstərirdi. C. Hacı- bəylinin məqalələrində belə bir fikrə də təsadüf olunur: “Visba- denə getmədiyimiz təqdirdə nə olacağını təsəvvür etmək asandır. Kerenski və Melqunovlar oradan, buradan dollarla bir neçə mühacir tapıb onları amerikalılara “millətlər nümayəndələri” sifətilə təqdim etməkdə bir an belə tərəddüd etməycəkdilər” [226, N-14, 1953]. Qeyd edək ki, bu fikir Ə. Fətəlibəylinin yazılarında da mövcuddur. Belə mülahizələrin fonunda mühacirət cəbhəsinin Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|