“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə61/114
tarix30.12.2017
ölçüsü2,8 Kb.
#18713
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   114

 
 
187 
düşür. Qarşı tərəf ilk növbədə daxildəki müxalifətdən istifadə edir. 
Bir  millətin  xaricdə  çoxsaylı  təmsilçisi  olanda,  “ən  sərfəlisini 
seçmə”  prinsipi  işə  düşür.  Hansı  ki,  “Amerikan  Komitəsi”  və 
Kerenski-Melqunov qrupu öz fəaliyyətlərində bu prinsipə az önəm 
verməmişlər. 
     Koordinasiya Mərkəzinin yaranması və dağılması göstərdi 
ki, maliyyə dəstəklərinin arxasında heç də həmişə xoş məramlar 
dayanmır, eyni zamanda maliyyə siyasi problemlərini həlli üçün 
başlıca istinad nöqtəsi də deyil. 
     Visbaden konfransı ətrafında gedən mətbuat müharibəsini 
araşdırarkən belə qənaət gəlmək olur ki, bir sıra hallarda tərəflər 
köhnə incikliklərin, ədavətin təsiri altında öz rəqiblərini məğlub 
etmək  üçün  yaranmış  vəziyyətdən  sui-istifadə  etmişlər.  Hətta 
gərginliyi süni surətdə artıran yazılara da az təsadüf olunur. Bəzi 
nümunələrə müraciət edək: 
     1. F. Daryal (Əmircan): “Fətəlibəylinin legionerləri “Türk 
ənənələri  ruhunda  tərbiyələndirdiyi”  iddiası  gülünc  və  boşdur... 
Ruslara, on minlərlə legionçuların içərisindən yalnız Fətəlibəyli-
nin qoşulması onun özünün milli tərbiyəyə ehtiyacı olduğunu isbat 
edir” [218, N6, 1952]. 
     2. Polkovnik C. Kazımbəy, Şəfi Aran (Rüstəmbəyli) və b. 
imzaları ilə kollektiv məktub: “1934-cü ildən heç bir müsavat təş-
kilatı yoxdur. Müsavat Partiyasının keçmiş lideri M. Ə. Rəsulzadə 
şəxsən  öz  adından  çıxış  edə  bilər,  amma  partiya  adından 
deklarasiya buraxmaq, ictimai fikri aldatmaq deməkdir” [33, N5, 
1952]. 
     3.  Şamil  Atabəy:  “M.  Ə.  Rəsulzadə  komitəsi  fəaliyyət 
göstərəndə onun günahından legionerlər cəbhədə əziyyət çəkdilər 
və Azəri türklərinin şərəfi qorunmadı” [33, N-2, 1952]. 
     4. Doktor Əziz Alpaut: “1918-ci il mart hadisələrində biz 
Bakı  küçələrində  döyüşürdük,  “Böyük”  isə  İsmailiyyədə  otur-
muşdu.  Sonra  aydın  oldu  ki,  M.  Ə.  Rəsulzadə  kitab  yazdığını 
bəhanə edərək kənddə gizlənibmiş” [33, N-2, 1952]. 


 
 
188 
     5. İ. Əkbər “Onun (F. Əmircanın-X. İ.) Berlində qatı kom-
munist Cümşud Məmmədovla, Səbzəli Məmmədovla sıx əlaqəsi 
nə ilə izah oluna bilər” [33, N-2, 1952]. 
    Təəssüflər  olsun  ki,  Visbaden  problemi  ətrafında  gedən 
mübahisələrdə bu cür “kənara çıxmaların” sayını xeyli artırmaq 
mümkündür. 
     Visbaden konfransı və Koordinasiya Mərkəzinin yaranma-
sının bir sıra müsbət cəhətləri də var. “Vahid antibolşevik cəbhəsi” 
ideyası ΙΙ Dünya müharibəsindən sonra siyasi mühacirətin uğuru 
sayıla  bilər.  Bu  ideyanın  mükəmməl  şəkildə  praktikaya  tətbiq 
olunmamasına baxmayaraq, onun nəzəriyyə şəklində mövcudluğu 
da  özlüyündə  beynəlxalq  ictimaiyyətdə  antibolşevik  əhvali-
ruhiyyənin oyanmasında az rol oynamırdı. 
     Proses 50-ci illərdə get-gedə güclənən “dünya kommuniz-
mi”  ideyasına  qarşı  dünya  demokratlarının  sıx  birliyinin  tələb 
olunduğu bir vaxtda gedirdi. 
     Lakin “Azərbaycan Milli Birlik Məclisi” bu düzgün məq-
sədə  çatmaq  üçün  məqsədəmüvafiq  yol  seçə  bilmədi.  Ə.  Fətəli-
bəyli  və  onun  silahdaşlarının  “biz  getməsək,  onsuz  da  kimsə 
gedəcəkdi”  demələri  də  bəraət  üçün  əsas  vermir.  Kerenski  və 
Melqunova imkan vermək lazım deyildi ki, yaranmış vəziyyətdən 
istifadə  edərək  Azərbaycanın  müstəqilliyinin,  istiqlaliyyətinin 
tanınması faktını beynəlxalq aləmdə sual altına alsın. Ən azı yaxın 
tarixi  keçmişə  nəzər  salmaq  lazım  idi.  Hələ  müharibədən  əvvəl 
Kerenski  çoxsaylı  türk  siyasi  mühacir  təşkilatlarının  yaran-
masından  (İdil-Ural,  Türküstan,  Krım,  Azərbaycan,  Şimali 
Qafqaziya, Tatar, Başqırd və s.) narahat olaraq “panturanizm”in 
dirçəldiyini,  Rusiyanı  yeni  monqol-tatar  istilasının  gözlədiyini 
yazırdı. M. Ə. Rəsulzadə “Panturanizm haqqında” əsəri və mət-
buatdakı sərt sərt çıxışları ilə Kerenski və onun erməni havadarı 
Xondkaryanı  susdurdu.  Lakin  onu  da  qeyd  edək  ki,  yayılan 
“panturanizm”  xofu  izsiz  otüşmədi.  Qərb  artıq  çoxsaylı  türk 
mühacir  təşkilatlarının  müqabilində  Rusiyanın  parçalanması 
fikrinə ehtiyatla yanaşırdı. 


 
 
189 
     Bu  tarixi  rakursdan  baxdıqda  “Azərbaycan  Milli  Birlik 
Məclisinin” Kerenski və  Melqunovu  aldada bilməyəcəyi,  əksinə 
onun toruna düşmə ehtimalının mövcudluğu aydın görünür. Hər 
halda “taktiki oyunlarla” Kerenski kimi təcrübəli, hiyləgər şovi-
nistlərin uduzacağına inanıb “ilkin mərhələdə milli mənafeyə uy-
ğun gəlməyən sənədlərə imza atmaq olar” fikrinə düşmək səhv idi. 
     Visbaden konfransı əski mühacirət üçün yeni imtahan oldu. 
M.  Ə.  Rəsulzadə  ömrünün  son  illərində  Azərbaycan  uğrunda 
növbəti  döyüşə  qalxmışdı.  “Amerikan  Komitəsi”  (Don  Levin) 
1951-1952-ci  illərdə  onu  görüşmək  üçün  İtaliya  və  Almaniyaya 
dəvət etsə də, məqsədi “Sovetlər Birliyinin mövcud sərhədlərinin 
mühafizəsi”  olan  bu  təşkilatın  dəvəti  qəbul  edilməmişdi.  “Mü-
savat” Partiyasının lideri kimi M. Ə. Rəsulzadə, 1953-cü ildə hö-
kumətin rəsmi dəvəti üzrə ABŞ-a gedərək, Azərbaycan istiqlalının 
35-ci  ildönümü  münasibəti  ilə  “Amerikanın  səsi”  radiosunda 
Azərbaycan xalqına müraciət etdi. 
     “1954-cü ildə “Amerikan Komitəsi”nin yeni başqanı prof. 
Dr. Kuneholm Ankaraya gələrək M. Ə. Rəsulzadə ilə bir neçə dəfə 
görüşmüş, komitənin Azərbaycanın istiqlalı məsələsinə hörmətlə 
yanaşacağını ifadə etməklə Müsavat Partiyasının bu mücadilədə 
öz siyasəti yönündə layiq olduğu yeri almasını istəmişdir. Bu cür 
yaxınlaşmanı  qəbul  edən  partiya  komitəsi  ilə  sıx  əlaqələr 
qurmuşdu” [147, s.30]. 
     Beynəlxalq konfranslar, mətbuat mübarizəsi, yeni birliklər 
yaratmaq,  dünya  dövlətlərinə  və  təşkilatlara  müraciətlər  hədər 
getmədi. Ancaq Pribaltikanın müstəqilliyini qəbul edən Qərb artıq 
50-ci  illərdən  Azərbaycanın  müstəqilliyi  barədə  də  fikirləşməyə 
başlayır. Qəti şəkildə söyləmək olar ki, 1991-ci ildə qəbul olunan 
müstəqillik aktı və Azərbaycanın yenidən dünya birliyi tərəfindən 
tanınmasında 50-ci illər mübarizəsinin əhəmiyyəti çox böyükdür. 
 
 
 
 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   114




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə