“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
190 3. 3. Mühacirət 1960 -1980-ci illərdə 1950-ci illərin sonlarından başlayaraq Azərbaycan mü- hacirlərinin yaratdıqları siyasi və qeyri-siyasi təşkilatların böyük əksəriyyəti öz fəaliyyətlərini dayandırdı. Siyasi mühacirətin apardığı mübarizənin ana xətlərini, əsas prinsiplərini müəyyənləş- dirən, bu mübarizənin önündə gedən Müsavat Partiyası və Azərbaycan Milli Mərkəzi kimi aparıcı təşkilatlar hələ 50-ci illərin əvvəllərində M. Ə. Rəsulzadənin təşəbbüsü ilə Azərbaycan Kültür Dərnəyinin ətrafında birləşmişdi. Bu birliyi zəruri edən amillərdən biri də o idi ki, Sovet diplomatiyası Türkiyə dövlətinə 20 il əvvəlki müqavilənin şərtlərini xatırladaraq yenə Müsavat və AMM-in formal fəaliyyətinin qadağan edilməsinə nail ola bilmişdi. Kültür Dərnəyi isə rəsmi qeydiyyatdan keçən bir təşkilat idi. ΙΙ Dünya Müharibəsindən əvvəlki dövrlərdən fərqli olaraq, indi Müsavat və AMM öz müstəqilliklərini və əski adlarını saxlamaq şərti ilə eyni başqanlıq tərəfindən idarə edilirdi. Hər üç təşkilat Müsavat Partiyasının bayrağı altında mübarizə aparan, onun ideologiyasına dayanan vahid siyasi təşkilatı xatırladırdı. Ankaradakı bu təşkilatlardan başqa İstanbulda da müsa- vatçılığa sadiq iki təşkilat-İldəniz Qurtulanın rəhbərlik etdiyi “Azərbaycan Gənclik Dərnəyi” və Əhməd Cəfəroğlunun yaratdığı “Azərbaycan Kültürünü Tanıtma Dərnəyi” fəaliyyətdə idi. Azərbaycan Kültür Dərnəyinin İstanbulda mənəvi dayağı olan bu dərnəklər elmimizin, mədəniyyətimizin tədqiqi və təbliğində, gənclərin vətənpərvərlik tərbiyəsində xeyli işlər görmüşdü. M. B. Məmmədzadə 1959-cu ildə vəfat etdikdən sonra Müsavat partiyasının Başqanı Kərim Odər oldu. O, əslində 1955- ci il martın 6-da M. Ə. Rəsulzadənin vəfatından sonra faktiki olaraq Müsavatı idarə edirdi, çünki M. B. Məmmədzadə Qərbi Almaniyadakı SSRİ-ni Öyrənmə İnstitutunda, eyni zamanda bu İnstitutun “Dərgi” məcmuəsində çalışırdı. 191 1976-cı ildə Ə. V. Yurdsevərin vəfatı ilə hər iki təşkilatın Başqanlığına Kərim Odər seçildi. 1981-ci il noyabrın 13-də Anadolu Ajansı Türkiyə və dünya ictimaiyyətinə acı bir xəbər yaydı: “Azərbaycan Milli Mərkəz Başqanı Kərim Odər dün İstanbulda ölmüşdür” [32, N238, 1981]. K. Odərin vəfatından sonra toplanan Müsavat və AMM-in Başqanlıq Divanı hər iki təşkilata Dr. Məmməd Azər Aranı Başqan seçdi. 1980-ci illərin ortalarından “perestroyka” adlanan mərhələ ilə SSRİ daxilindəki respublikalarda milli azadlıq hərəkatının get- gedə güclənməsi Azərbaycan siyasi mühacirətinin fəaliyyətində də canlanma yaratdı. SSRİ daxilində mərkəzdənqaçma proseslərinin sürətlənməsi ilə xaricdəki fəaliyyətin də genişlən- dirilməsinə tələbatın artdığını hiss edən AMM və Müsavat rəhbər- liyi hər iki təşkilatın, ilkin dönəmlərə olduğu kimi yenidən üçlük tərəfindən idarə olunması qənaətinə gəldi (həm də M. Azər Aran xəstə idi). Beləliklə, Müsavat Azərbaycanda bərpa edilənə qədər hər iki qurum aşağıdakı heyət tərəfindən idarə olunmuşdur: M. Azər Aran (Başqan), Dr. M. Kəngərli (Başqan yardımçısı), Ə. Qaraca (Genel Sekretar). Azərbaycan mühacirətinin 1960-80-ci illərdəki fəaliyyətini öz istiqamətlərinə və xarakterinə görə bir neçə yerə bölmək olar: - Birinci, beynəlxalq aləmdə SSRİ-dən olan digər mühacir təşkilatlarla müştərək fəaliyyət, eyni zamanda müstəqil şəkildə konfrans, müsahibə, bəyanatlarla Azərbaycan problemlərinə dünya birliyinin diqqətini cəlb etməyə çalışmaq; - İkinci, Türkiyədə məskunlaşan Azərbaycan mühacirlərini Kültür Dərnəyinin ətrafında cəmləşdirmək; - Üçüncü, Azərbaycanın elmi və mədəniyyəti ilə bağlı tədqiqat və təbliğat aparmaq; - Dördüncü, Azərbaycanla 60-cı illərdən başlayaraq yaran- maqda olan yeni mədəni əlaqələrin genişlənməsinə və möh- kəmlənməsinə çalışmaq; 192 - Beşinci, 1979-cu il İran İslam İnqilabından sonra Türki- yəyə mühacirət etməyə məcbur olan Cənubi Azərbaycanlı soydaş- larımızı Kültür Dərnəyinin ətrafında cəmləşdirmək, onların tapdanan hüquqlarını dünya dövlətlərinə çatdırmaq; Nəhayət, müsavatçılığın, 80-ci illərin sonlarında başlayan Azərbaycan milli azadlıq hərəkatının ideoloji bazasına çevril- məsinə yardım etmək. SSRİ-dən olan mühacirlərin yaratdıqları çoxsaylı beynəl- xalq təşkilatlardan 60-cı illərin əvvəllərində ancaq “Sovetlər Bir- liyi Millətlərinin Qurtuluş Cəmiyyəti” (Paris Bloku) fəaliyyətini dayandırmamışdı. 1973-cü il 7 oktyabrda, Münxendə bir növ “Prometey” təş- kilatının davamı olan “Paris Bloku”nun X konfransı oldu. Konfrans millətlərarası beynəlxalq vəziyyəti və Sovet İttifaqında baş verən son hadisələri dərindən təhlil edərək aşağıdakı qərara gəlmişdi: “1-Son illərdə qeyri-rus Sovet millətlərinə qarşı tədhiş (terror-X. İ.) politikasının, təqibatın və ruslaşdırma hərəkətlərinin genişləndirilmiş olduğu gerçəyi nəzərə alan Konfrans öyünc və qürurla onu qeyd etməlidir ki, bağlı bulunduğumuz millətlər və özəlliklə onların cəsur gənclik kütlələri imkan bulduqları çeşidli vasitələrlə qurtuluş savaşlarına davam etməkdədirlər. 2-Konfrans, kəskin bir lisanla Sovet hökumət məqam- larının uyğuladıqları zalimanə tədhiş üsullarını, həbsləri, ağır cəza tədbirlərini, məcburi iş kamplarına, ruh xəstəlikləri tımarhana- lərinə (xəstəxanalara-X. İ.) qapatma metodlarını tətbiq etməklə və bu kimi mücadilə vasitələrinin tətbiqinə qarşı mədəni dünya müvacəhəsində (qarşısında-X. İ.) protesto səslərini yüksəltmək- dədir. 3-Konfrans, Velikorus toplumunun Sovetlər Birliyi sınır- ları içində insan haqlarını müdafiə edən təmsilçilərinə qarşı dayanmağı özünə vəzifə bilməkdədir. 4-Konfrans... Sovetlər Birliyinin aldadıcı “sülh” politika- sına qarşı dayanmağı özünə vəzifə bilməkdədir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|