“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
233 Kültür Gələnkləri”, “Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı” (Ankara, 1949-1951), Ə. Cəfəroğlunun “Azəri ədəbiyyatında istiqlal müca- diləsi” (İstanbul, 1932), M. B. Məmmədzadənin “Cəfər Cabbarlı” (“Qurtuluş”, 1938, N39), “Babək və Afşin” (“Qurtuluş”, 1936, N- 19) və s. 4. Bədıı yaradıcılıq: “Qurtuluş yollarında” (Şerlər məc- muəsi, İstanbul, 1928), “Ərgənəkon yolları” (İstanbul, 1952, Şer- lər məcmüəsi) “Almaz Yıldırımının seçilmiş şerləri” (Ankara, 1953), K. Yayçılı, “Hacı Tağı” (hekayə “Azərbaycan” 1953, N6 (18), Həlim Narlıdərəli, “Qorxu” (hekayə, “Azərbaycan”, 1953, N-6 (18), Məmməd Sadıq Aran, “Qara Köynək”, “Gənclərə nəsi- hət”, “Millətlərin haqqı və məhkum türklərin davası”, “Qaçaq Nəbi”, “Top səsləri” pyesləri, Ümm El Bənin- “Paris günləri” (roman, Paris 1990). 5. Folklor axtarışları: M. Şakir- “Aşıq Qurbaninin üç mənzuməsi” (Azərbaycan Yurt Bilgisi, 1932, N-4-5, s.167-169), Sadiq Sənan – “Azərbaycan saz şairləri” (Azərbayca Yurt Bilgisi, 1932, N-2, s.55-59), Səlim Rafik- “Azəri xalq ədəbiyyatında “Dəli Alı dastanı”, “Nigaristanlı aşıq Sadiqin bir Şeri (Azərbaycan Yurt Bilgisi, 1933, N-23, s.415-419), Ə. Cəfəroğlu-“Azəri Xalq ədəbiyyatında “Aşıq Qərib dastanı”, “”Azəri xalq ədəbiyyatında sayacı sözləri” (Azərbaycan Yurt Bilgisi, 1934, s.531-532,35-36), M. Fəxrəddin- “Azəri aşıqlarından Sarı Aşıq (Azərbaycan Yurt Bilgisi, 1934, N-29, s.176-178), Zahir Sidqi – “Dədə Qorqud” kitabına dair” (Azərbaycan Yurt Bilgisi, 1934, N-35-36,s.374- 375) və s. 6. İncəsənətin tədqiqi: Zeynal A. Saray-“Azərbaycanın gözəl sənətləri haqqında” (Azərbaycan Yurt Bilqisi, 1934, N35- 36, s.388-389), M. B. Məmmədzadə-“Azərbaycan musiqisinin əsasları” (“Qurtuluş”, 1935, say 9), K. Mahmud Raqib-“Azərbay- canda son musiqi hərəkətləri”, “Azərbaycan müsiqisi” (Azər- baycan Yurt Bilqisi, 1932, say 3, s.8-9), Babazadə Sadig-“Azər- baycan sənət həyatı” (Azərbaycan Yurt Bilqisi, 1932,say 5), M. Ə. Rəsulzadə-“Azərbaycan memarı anıtları” (Azərbaycan, Ankara, 234 1954, say 8(32)), “Azərbaycan Kültür Qələnəkləri” (Ankara, 1949) və s. 7. Azərbaycan dili ilə bağlı araşdırmalar: Ə. Cəfəroğlu: “Azəri ləhcəsində bəzi moğol ünsürləri”, “Şərqdə və Qərbdə Azəri ləhcəsi tədqiqləri”, “Türk Dili” (Azərbaycan Yurt Bilgisi”, 1934, say 25, M. B. Məmmədzadə: “Azərbaycan dilinin orfografiyası” (“Qurtuluş”, 1937, say 5), “Dilimizdə sovetizm” (“Qurtuluş”, 1937, say 27) və s. Təbii ki, çoxsaylı əsərlər içərisində adı çəkilənlər mü- hacirlərin ədəbi-bədii yaradıcılığında xüsusi əhəmiyyət kəsb edən- lərdir. Bu əsərləri istər yuxarıdakı qruplaşmalar üzrə, istərsə də janr prinsiplərinə görə təhlil etmək ayrıca araşdırma tələb etdiyindən, biz ancaq onların özəl xüsusiyyətlərini, əhatə etdiyi problemlərin ümumi tərəflərini müəyyənləşdirməklə kifayətlənə- cəyik. Mühacir yaradıcılığında diqqəti cəlb edən başlıca xüsusiy- yətlərdən biri, sovet təftişçiliyi və senzurasının nəticəsi kimi Azərbaycan ədəbiyyatında meydana gələn naqislikləri aradan qaldırmaq, ədəbi-bədii yaradıcılığın ictimaiyyətdən gizlədilmiş tərəflərini olduğu şəkildə xalqa çatdırmaq cəhdidir. Bu ruhla apa- rılan araşdırmalarda sovet təftişçiliyinin izləri, qoyduğu yasaqlar, eyni zamanda “zərərçəkmiş” hər bir əsərdə müəllifin əsas məqsədi, niyyəti açılıb göstərilmişdir. Nizamidən Hüseyn Cavidə qədər (təxminən) Azərbaycan ədəbiyyatında təhrif olunan, qəsdən dolaşdırılıb baş-ayaq salınan nə vardısa hamısının mühacir yaradıcılığında yerbəyer edildiyini görürük. Bu sahədə örnək əsərlərdən biri, heç şübhəsiz M. Ə. Rəsulzadənin 1941-ci ildə Nizaminin 800 illik yubileyi münasibə- tilə yazdığı, lakin müharibənin araya saldığı çətinliklər üzündən 10 il-1951-ci ilə qədər nəşri ləngiyən “Azərbaycan şairi Nizami” monoqrafiyasıdır. Əsərin qiyməti təbii ki, Nizami yaradıcı- lığındakı milli və bəşəri dəyərlərin, ideoloji-siyasi, fəlsəfi- bütövlükdə elmi mahiyyətin dərin təhlilində-“Nizami ölçüsüz- lüyünün” (Y. Bertels” və təkrarsızlığının ifadəsindədir. Lakin, 235 əsərdə Nizaminin “kasıb güzəran sürməsi”, “Şahları mədh et- məsi”, “utopik cəmiyyət dedikdə az qala sovet hökumətini nəzər- də tutması” barədə sovetologiya təhriflərinin, şairin fars olduğunu iddia edən paniranistlərin irəli sürdüyü mülahizələrin saf-çürük edilməsi və tənqidi də az əhəmiyyət kəsb etmir. Fars dilində yazdığına görə Nizamini fars hesab edənlərə qarşı çıxan M. Ə. Rəsulzadə, dilin forma əlaməti olduğundan, onun milli mənsubiyyəti müəyyənləşdirən amil rolunu oynaya bilməməsini qeyd edir: “Ədəbi bir əsəri...milliləşdirən amil formadan çox məzmun, başqa sözlə desək, dildən çox məna və məzmundur” [303, s.28]. “Azərbaycan Kültür Gələnəkləri” əsə- rində də o, Nizaminin “Firdovsi tipində bir fars milliyyətçiliyinə yabançı,...konuları və təfəkkürü etibarilə bir türk” olduğunu göstərir [307, s.19]. Maraqlı məqamlardan biri də şairin idealizə etdiyi İsgən- dəri “yaxın Doğunu rus kötülüyündən” təmizləməyə çağırmasıdır. M. Ə. Rəsulzadə Nizaminin “yaxın Doğunu qorxudan şimallılara münasibətini aşağıdakı nümunə ilə ifadə edir: “Bunlar demiş şəhər yıxar, yaxarlar, Dünyanın tortusu alçaqlar, hamlar; ... Adamlıq bəkləməz bir kimsə rusdan Ki bənzər insana yalnız baxışdan” [303, s.210]. Rusların “qurd”, simalarının isə “çirkin” (zeşt) olduğu qə- naətinə gələn şair, ideal cəmiyyəti şimalda deyil, Türküstanda axtarmağı tövsiyə edir. “Şirvanlı Xaqani” əsərində də M. Ə. Rəsulzadə sovet ədəbiyyatşünaslığında “rus məsələsi” ilə bağlı xüsusi yasaqlar tət- biq olunmasından, təhriflərə yol verildiyindən söhbət açır: “Xaqanının Ahistandan şikayət edən misraları gerçəkdən yox deyildir. Fəqət bununla bərabər şairin “Əbül-müzəffər”(Zəfərli baba) deyə Ahistanı öydüyü qəsidəsi qəsdən unudulur. Çünki bu qəsidəsində vətənsevər şair, yurdunu basan rus korsanlarını (dəniz Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|