“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
239 4. Azərbaycan vətənpərvər şer məktəbi və milli cərəyan. 5. Son mühacirət dövrü istiqlal şerləri [206, s.5]. “Azər- baycan ədəbiyyatında İstiqlal Mücadiləsi” əsərində müəllif, hələ də bizə bəlli və ya yaxşı bəlli olmayan Əbdürrəhman Ağa Dilbaz oğlu, Şeyx Şamili vəsf edən “Biçarə” təxəllüslü Şəkili Osman, rusların “əmanət” deyərək Azərbaycandan sürdükləri Ağa Məsih Şirvani, Nəşat Şirvani, Nəva, Zabih, “Aşiq” təxəllüslü Məhmməd bəy Cavanşir, “Arif” təxəllüslü Kazım ağa və b. şairlərimizin hə- yat və yaradıcılığı haqqında yığcam məlumat verir, onların poe- ziyasının mübarizə üzərində kökləndiyini göstərir. Eyni zamanda əsərdə Qasım bəy Zakir yaradıcılığının rus istilasına münasibətilə bağlı görünməyən tərəflərinə işıq salınır. “Qaçaq Nəbi” dastanın- dan isə aşağıda təqdim olunan nümunə ilə Ə. Cəfəroğlu şifahi ədəbiyyatımızın da təhrifdən can qurtara bilməməsinin aydın mənzərəsini yaratmışdı: “Qazamat istidi yata bilmirəm, Ayaxda qandalaq qaça bilmirəm, Açar urusdadır aça bilmirəm, Mənim bu günümdə gələsən Nəbi...” [206, s.32]. Əsərin “Son mühacirət dövrünün istiqlal şerləri” böl- məsində “Gültəkin” (Əmin Abid), “Azəri”, “Sənan” və b. adlar altında yazan şairlərin, eləcə də digər mühacirlərin yaradıcılığında əsas qayə belə ümumiləşdirilir: “Müstəqil Azərbaycan Cüm- huriyyətinin bolşeviklər tərəfindən istilası daxildəki milli ədəbiyyat məktəbini terror ilə susdurmağa müvəffəq oldusa da, Xaricdəki mühacir Azərilər arasında biləks böyük bir əksülaməl vucuda gətirdi. Xətti zatında daxildəki milli şer məktəbinin bər- davamı olan bu ədəbiyyatın məqsədi bolşevik rus istilasına qarşı mücadilədən ibarətdir. Yalnız şəklən və lisanən əski məktəbə nisbətən daha fazla saf və daha zəifdir” [206, s.43]. Azərbaycanla əlaqələrin zəifliyi üzündən bir sıra tədqiqat çətinlikləri meydana çıxsa da, müxtəlif ölkələrə səpələnən mü- hacirlər, yaşadığı dövlətin arxivlərini araşdıraraq Azərbaycan ədə- biyyatı, tarixi və başqa sahələrlə bağlı yeni fikirlər, materiallar, 240 sənədlər eyni zamanda ədəbiyyatşünaslığa bəlli olmayan, ən yaxşı halda sadəcə adı çəkilən şairlərimizin yeni şerlərini, bütövlükdə isə divanın tapıb üzə çıxara bilmişlər. Azərbaycan ədəbiyyatını zənginləşdirən belə tapıntılardan bir neçə nümunə veririk: 1. “Divani Məlik bəy Avcı”. XVΙΙ əsrdə yaşayıb yaratmış bu şairin divanı Berlin hökumət kitabxanasından tapılmışdır. Professor Fuad Köprülüzadə əvvəlcə divanın Şah İsmayıl Xətaiyə məxsus olduğu qənaətinə gəlsə də sonralar Ə. Cəfəroğlu araşdırma apararaq 377 beytlik qəzəllər müəllifinin “Avcı” təxəllüslü Məlik bəy olduğunu müəyyənləşdirdi. Divan küll halında 1954-cü ildə Ə. Cəfəroğlu tərəfindən nəşr edilmişdi. 2. “XΙX əsr Azəri şairi Siraci”. Qarabağ şairi Seyyid Həmzə Nigarinin oğlu olan Siracinin Zəngəzur mahalının Cicimli kəndində doğulduğu göstərilir. Bir sıra tədqiqatçılar onun 19, bəziləri isə 22 yaşında öldüyünü bildirirlər. Şair, rus istilasından sonra Türkiyəyə mühacirət etdiyindən Ərzurumlu Siracəddin kimi də tanınıb. Siracinin Ə. Cəfəroğlu tərəfindən 19 qəzəli, 2 müxəmməsi bir yerə toplanaraq dərc edilib. 3. Avropa tədqiqatçılarından prof. Karles Reunun nəşr etdirdiyi kataloqda Britiş Muzeyində Azərbaycan ədəbiyyatından üç nümunənin mühafizə olunduğu göstərilmişdi. Mühacirlərimiz tərəfindən araşdırılıb, 1934-cü ildə “Azərbaycan Yurt Bilgisi”ndə dərc olunan bu üç nümunəndən biri Şah İsmayıl Xətaiyə, ikincisi XVΙΙΙ əsr Azərbaycan şairi Qövsiyə, üçüncüsü isə Məsihiyə aiddir. Məsihiyə aid olan şairin, Nizaminin “Leyli və Məcnun” vəznində yazdığı romantik məsnəvisi “Vərqa və Qülşa”dır. 30-cu illərdə mühacirlərimiz tərəfindən Füzuli əsərlərinin bir sıra yeni variantları aşkar edildi. Bunlardan Samsun Qazi kü- tübxanəsində “Rindü Zahid”, “Bəngü Badə”, “Saqinamə” və məş- hur “Su” məsnəvisinin cəm halında nüsxəsini və Konyadakı Mövlanə kütübhanəsində Ordubadi xəttiylə yazılmış yeni iki rü- baini, bir məsnəvini göstərmək olar. Tədqiqatçılarımızın fikrincə 241 yeni nümunələrdən Füzulinin Batiniliyə meyli və sufiliyi barədə maraqlı qənaətlər hasil olur. Aşıq şairlərimizdən Abbas Tufarqanlı, Sarı Aşıq, Qurbani, dastanlarımızdan-“Dədə Qorqud”, “Dəli Alı”, “Aşıq Qərib” və b. ilə bağlı, eyni zamanda Azərbaycan dili, müsiqisi, memarlığı üzrə də tədqiqatçılarımız üçün gərəkli ola biləcək kifayət qədər qiymətli materiallar mövcuddur. Mühacirət irsində memuar janrına aid əsərlər də az deyil (“Stalinlə ixtilal xatirələri” - M. Ə. Rəsulzadə; “Azərbaycan fa- ciəsi”- Ə. Əsgərov; “Azərbaycan istiqlal savaşından səhnələr”- Ə. V. Yurdsevər; “Azərbaycan istiqlal mücadiləsinin xatirələri” - Nağı Keykurun və s.). Bununla yanaşı, mühacirlərimizin həm ayrı-ayrı örnək şəxsiyyətlərə, həm də bütövlükdə mühacirət həyatına həsr olunan çoxsaylı mətbuat məqalələri də mövcuddur ki, aşağıda onlardan bəzilərinin sadəcə adlarını çəkmək və müəlliflərini göstərməklə kifayətlənəcəyik: Əhməd Qaraca-“Azərbaycan Milli Qurtuluş Hərəkatının mühacirət həyatındakı doruk nöqtələri”; Feyzi Ağüzüm-“M. Ə. Rəsulzadə və çeşidli cəbhələriylə Azərbaycan İstiqlal Davası”; M. Kəngərli-“Müsavatın çöhrəsi”; K. Odər- “Örnək lider Rəsulzadə”; S. Təkinər”-M. Ə. Rəsulzadəsiz keçən 30 il”; Səlcuq Alkın-“Azərbaycan mühacirət mətbuatının 60 illiyi və M. Bala” və s. Beləliklə, ancaq ümumiləşdirmələr əsasında və ayrı-ayrı problemlər üzrə təhlil etdiyimiz zəngin, həm də çoxşaxəli müha- cirət irsinin Azərbaycan xalqının mənəvi sərvətinə çevrilməsi üçün sistemli araşdırmalar tələb olunur. Azərbaycan tarixinə, ədə- biyyatına, bütövlükdə isə mədəniyyətinə bu irsin işığında bax- madan çox mətləblərə aydınlıq gətirmək mümkün deyil. Sosializm dövründə Azərbaycanda, paralel vaxtda mühacirətdə eyni hadisəyə, eyni məsələyə formalaşan fərqli, bir çox hallarda zid- diyyətli baxış bu gün həqiqətin tam meydana çıxması üçün bir ara- ya gətirilməlidir. Əslində mühacirət irsi Azərbaycan elminin və mədəniyyətinin tərkib hissəsidir. Məhz buna görə nə qədər ki, Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|