“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda

 
 
249 
xidmətindən, gərgin zəhmətindən də çox şey asılı idi. Millətin bu 
istiqlalına  nə  vaxt  qovuşacağından  asılı  olmayaraq  mühacirlər 
vətən qarşısında övlad, vətəndaş borcunu vermək haqqında fikir-
ləşdirdilər.  Aşağıdakı  nümunəni  onların  özlərinə  verdiyi  xarak-
teristika kimi qəbul etmək olar: “Bu təmiz və sağlam milli ünsür-
lərin  şəxsi  və  maddi  mənfəətlərlə  heç  bir  ilgisi  olmaz.  Məmlə-
kətlərinin nə zaman və hansı şərtlər içində qurtulacağını bilmədik-
ləri  üçün  kəndilərini  heç  bir  şöhrət...hissinə  qapdırmazlar.  Bu 
idealist zümrənin bir tək amacı vardır ki, o da və bütün mövcudiy-
yətlərini  fəda  etməkdir”  [32,  N-4-5,  1955].  Mühacirlərimizin 
gördüyü işlər, aparılan mübarizə hədər getmədi. 
     Müstəqil  Polşa  və  Çexoslavakiya  dövlətlərinin  yaranma-
sında,  Bismark  zamanında  bütün  əngəllərə  baxmayaraq  Alman 
birliyinin reallaşmasında, başda Atatürk olmaqla Türkiyənin xilas 
edilməsində  siyasi  mühacirətin  xidmətləri  əvəzsiz  olduğu  kimi, 
Azərbaycanın  yenidən  öz  milli  müstəqilliyinə  qovuşmasında  da 
Azərbaycan mühacirətinin xidmətləri böyükdür. 
 
 
 
 
 
BİBLİOQRAFİYA 
 
I. Sənədlər və materiallar 
1.  Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. C vıı, Bakı
,
 1983 
2.  “Azərbaycan  arxivi”  N1-2, 1988. 
3. Azərbaycan SSR EA xəbərləri. Tarix, fəlsəfə və hüquq seriyası. 
N2, 4 1989; N 2, 3, 1990 
4. V. İ. Lenin. Azərbaycan haqqında. B.,1970 
 
Rus dilində 
5.  Borba  za  pobedu  Sovetskoy  vlasti  v  Azerbaydjane.  1918-
1920qq. Dokumentı i materialı. B.,1967 

---

 
 
250 
6.  Bratya  naveki.  Dokumentı  i  materialı  ob  istoriçeskoy  drujbe 
russkoqo i azerbaydjanskoqo narodov. T.1,1987. 
7.  İnternasionalnaya  pomoş  11  Armii  v  borbe  za  pobedu 
Sovetskoy  vlasti  v  Azerbaydjane.  Dokumentı  i  materialı.  1920-
1921 qq. B., 1989. 
8.  Kommunistiçeskaya  Partiya  Azerbaydjana  v  rezolyusiyax  i 
reşeniyax sezdov, konferensiy i plenumov ÜK. T.1, B., 1986. 
9. SSSR i Tursiya. 1917-1979 qq. Moskva, 1981 
 
2. Dövri mətbuat 
a) Qəzetlər 
10. “Azərbaycan” (Bakı) 
11. “Azadlıq” (Bakı) 
12.  “Aydınlıq” (Bakı) 
13. “Ayna” (Bakı) 
13a. “Bildiriş” (İstanbul) 
14. “Dalğa” (Bakı) 
15. “İstiqlal” (Bakı) 
16. “İstiqlal” (Berlin) 
17. “Novruz” (Bakı) 
18. “Odlar Yurdu” (Bakı) 
19. “Tarix” (Bakı) 
20. “Elm” (Bakı) 
21. “Sabah” (Bakı) 
22. “Həyat” (Bakı) 
23. “Yeni Müsavat” (Bakı) 
24. “Xalq qəzeti” (Bakı) 
25. “Müxalifət” (Bakı) 
26. “Kommunist” (Bakı) 
27. “Azərbaycan” (Bakı) 
28. “Bakinskiy raboçiy” (Bakı) 
29. “Zarya Vostoka” (Tiflis) 
30. “Kaspiy” (Bakı) 
 

---

 
 
251 
b) Jurnallar 
31. “Azerbaycan” (Bakı) 
32. “Azerbaycan” (Ankara) 
33. “Azerbaycan” (Münxen) 
34. “Azerbaycan Yurt Bilgisi” (İstanbul) 
35. “Azeri Türk” (İstanbul) 
36. “Kavkaz” (Paris) 
37. “Kafkasya” (Münxen) 
38. “Kavkas almanaxı” (İstanbul) 
39. “Kurtuluş” (Berlin) 
40. “Müsavat bületeni” (İstanbul) 
41. “Müsavat” (Bakı) 
42. “Yeni Qafqasya” (İstanbul) 
43. “Odlu Yurt” (İstanbul) 
44. “Xəzər” (Bakı) 
45. “Xazar”  (Baku) 
 
 
3. Arxiv materialları 
a) Dövlət arxivləri 
46. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Arxivi (ARDA), fond 28, 
Azərbaycan SSR Xalq Xarici İşlər Komissarlığı, siyahı 1, iş 68 
47.  ARDA-  fond  28,  Azərbaycan  SSR  Xalq  Xarici  İşlər 
Komissarlığı, siyahı 1, iş 226. 
48.  ARDA-fond  28,  Azərbaycan  SSR  Xalq  Xarici  İşlər 
Komissarlığı, siyahı 1, iş 146. 
49. ARDA-fond 28, Azərbaycan Respublikasının Gürcüstandakı 
diplomatik nümayəndəliyi, siyahı 1, iş 86. 
50.  Azərbaycan Respublikası  Prezidentinin  İşlər  İdarəsi  yanında 
Siyasi  Partiyalar  və  İçtimayi  Hərəkətlər  Dövlət  Arxivi  (ARPİİ 
SPİHDA), fond 277-Müsavat Partiyası, siyahı 2, iş 6. 
51. ARPİİ SPİHDA -fond 277- Müsavat Partiyası, siyahı2, iş 8. 
52. ARPİİ SPİHDA -fond 277- Müsavat Partiyası, siyahı2, iş 20. 
53. ARPİİ SPİHDA -fond 277- Müsavat Partiyası, siyahı2, iş 21. 

---

 
 
252 
54. ARPİİ SPİHDA -fond 277- Müsavat Partiyası, siyahı2, iş 22. 
55. ARPİİ SPİHDA -fond 277- Müsavat Partiyası, siyahı2, iş 58. 
56. ARPİİ SPİHDA -fond 277- Müsavat Partiyası, siyahı2, iş 87. 
57. ARPİİ SPİHDA -fond 276-İspart, siyahı 9, iş 40. 
58. ARPİİ SPİHDA -fond 276-İspart, siyahı 9, iş 43. 
59. ARPİİ SPİHDA -fond 276-İspart, siyahı 9, iş 46. 
60. ARPİİ SPİHDA -fond 276-İspart, siyahı 9, iş 47. 
61. ARPİİ SPİHDA -fond 276-İspart, siyahı 9, iş 48. 
62. ARPİİ SPİHDA -fond 276-İspart, siyahı 9, iş 50. 
63. ARPİİ SPİHDA -fond 276-İspart, siyahı 9, iş 55. 
64. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 1, iş 22. 
65. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 1, iş 89. 
66. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 1, iş 98. 
67. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 1, iş 244. 
68. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 2, iş 16. 
69. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 2, iş 18. 
70. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 2, iş 19. 
71. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK),siyahı 2,iş 79. 
72. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK),siyahı 2,iş 98. 
73. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK),siyahı 2,iş 100. 
74. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə  (MK), siyahı 2, iş 120. 
75. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 2, iş 139.
 
76. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 2, iş 214.
 
77. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 2, iş 256. 
78. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 85, iş 462. 
79. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 85, iş 654. 
80. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 85, iş 656. 
81. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 85, iş 745. 
82. 
ARPİİ SPİHDA -fond 1- Mərkəzi Komitə (MK), siyahı 85, iş 748. 
83. ARPİİ SPİHDA -fond 1- MK, siyahı 88, iş 5. 
84 ARPİİ SPİHDA -fond 1- MK, siyahı 88, iş 10. 
85. ARPİİ SPİHDA -fond 1- MK, siyahı 88, iş 13. 
86. ARPİİ SPİHDA -fond 1- MK, siyahı 88, iş 17. 
87. ARPİİ SPİHDA -fond 1- MK, siyahı 88, iş 18. 

---