275
1999-cu ilin 2-3 oktyabrında üçüncü (Köln), 2000-ci ilin 21-22
oktyabrında isə dördüncü (Strasburq) qurultaylarını keçirdi [10].
Dünya azərbaycanlılarının haqlarının müdafiəsini, Azərbay-
can Respublikasının ərazi bütövlüyünün təmin edilməsini və
ölkədə demokratiyanın inkişafını, Güney Azərbaycanda milli
haqların tanınmasını, xaricdə yaşayan azərbaycanlıların mütə-
şəkkil diaspor halına gətirilməsini və onun gücünün Azərbaycan
Respublikasının problemlərinin həllinə yönəldilməsini əsas
məqsəd və vəzifə hesab edən DAK-ın beşinci qurultayı isə 2001-
ci il avqustda Isveçin Malmö şəhərində keçirildi. Bu qurultayda da
əvvəlki qurultaylarda olduğu kimi dünyanın müxtəlif ölkələrin-
dəki Azərbaycan icmalarını və Azərbaycanın güneyi ilə quzeyini
təmsil edən yeni tərkibli idarə heyətinin formalaşması, diaspor və
lobbiçilik fəaliyyətinin gücləndirilməsi məsələləri müzakirə
olundu, yeni əsasnamə qəbul edildi [11].
Azərbaycan diasporunun inkişafına təsir edən mühüm amil
aidiyyatı təşkilatların işinin vahid bir mərkəzdən - Xarici Ölkə-
lərdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsi tərə-
findən əlaqələndirilməsi olub. Azərbaycan Prezidenti Heydər
Əliyevin 5 iyul 2002-ci il tarixli fərmanı ilə Xarici Ölkələrdə
Yaşayan Azərbaycanlalarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin yaradıl-
ması ilə dövlət-diaspor əlaqələrinin daha da möhkəmlənməsi üçün
ideya-nəzəri və təşkilati şəraitin hazırlanması işi başa çatdı.
İlham Əliyev prezident seçiləndən sonra Azərbaycan və Türkiyə
diasporlarının birgə fəaliyyət göstərməsi üçün daha mükəmməl
tədbirlər gerçəkləşdirildi. 2007-ci ildə Antalyada Azərbaycan
Prezidenti Ilham Əliyev Türkiyə və Azərbaycan diasporlarını öz
güclərini birləşdirməyə çağırdı. Mahiyyət etibariylə bu diasporun
təkmilləşməsi prosesində yeni, həm də əhəmiyyətli bir addım idi.
Bundan sonra Bakıda Azərbaycan və türk diaspor təşkilatları
rəhbərlərinin I Forumu keçirildi, dünyanın bütün ölkələrindəki
Azərbaycan və türk diasporlarının aparıcı simaları müstəqil
Azərbaycanın paytaxtına toplaşdı. Bu tədbirlər milyonlarla
276
soydaşımızı “Vahid Azərbaycan dövləti və Azərbaycançılıq”
ideologiyası ətrafında sıx birləşdirməkdədir.
Diaspor və lobbiçilik fəaliyyəti
Diaspor (yunanca diaspora – yayılma deməkdir) xalqın və ya
etnik qrupun öz tarixi vətənindən kənarda yaşayan müəyyən
hissəsidir. Diaspor zorla köçürülmə, soyqırım təhlükələri, siyasi,
dini, ideoloji, iqtisadi, bəzən də coğrafi və təbii amillərin təsiri
nəticəsində yaranır [12]. Lakin vətəndən kənarda yaşamağa
məcbur olan istənilən toplumu diaspor hesab etmək düzgün deyil.
Diasporlar uzun illər ərzində formalaşma tələb edən prosesdir və
bu anlayış daha çox, icmaların, konkret məram və məqsəd
ətrafında birləşərək, mütəşəkkil fəaliyyət göstərmələrini ehtiva
edir. Məsələ nisbətən sistemli ifadə olunarsa:
- Diasporlar etnik və milli əlamətlərə görə özlərini mənsub
olduqları etnosun üzvləri hesab edirlər-hətta ana dillərini itirsələr
belə.
- Diasporlar konkret milli, ideyalar maraq və mənafelər
əsasında formalaşır.
- Diasporlar məskun olduğu ölkələrdə, bir qayda olaraq cəm
şəkildə yaşayırlar və hansısa formada muxtariyyətə malik
olmurlar.
- Mühacirətlərdən fərqli olaraq diasporlar daha stabil,
uzunömürlü, bəzən bir neçə yüz il, hətta min ildən artıq tarixə
malik olurlar.
- Diasporlar təhlükəsizlik, şəbəkələr, bağlar qurulmasının
asanlaşdırılması mülahizələrini əsas götürərək, adətən, şəhərlərdə
məskunlaşırlar. Həm də şəhərlər daha tolerant və liberaldır. Bir
sıra mütəxəssislərin fikrinə görə, ayrı-ayrı ölkələrdə torpaq
haqqında qanunların mürəkkəb və spesifik xüsusiyyətlərə malik
olması da gəlmələri kəndlərdən uzaq salır.
Söylənilən mülahizələrin fonunda Azərbaycandan kənarda
yaşayan azərbaycanlılar diaspor hesab oluna bilərmi?
277
Suala bir qədər də aydınlıq gətirmək üçün erməni diasporunun
durumu ilə bağlı müqayisəli təhlil aparmaq yerinə düşərdi.
Erməni diasporu dövlətə xas strukturları olan sistemli bir
təşkilat kimi fəaliyyət göstərir. Daşnaksütun və Ramkavar kimi
yaşı yüz ili keçən siyasi partiyalara üzvlük, yaşadığı ölkədən asılı
olmayaraq bütün ermənilər üçün mümkündür. Bu partiyaların
dünyanın çoxsaylı ölkələrində şöbələri fəaliyyət göstərir. Ermə-
nilərin ictimai qurum kimi qeydiyyatdan keçirdikləri təşkilatlar da
əslində siyasi-ideoloji işlə məşğul olurlar. Bu baxımdan Ameri-
kanın Erməni Assambleyası, Erməni Ümummilli Xeyriyyə İtti-
faqı, Erməni-Amerika İqtisadi Şurası, Erməni Milli Komitəsi
xüsusilə fərqlənir.
Diasporun siyasi fəaliyyətinin maliyyə təminatı ilə Erməni
Ümummilli Xeyriyyə İttifaqı məşğul olur. “1906-cı ildə yaradıl-
mış İttifaqın hazırda 22 min üzvü var ki, onların da böyük əksə-
riyyəti "donor”lardır. Yalnız iki il ərzində, 1990-1991-ci illərdə
İttifaqın xəzinəsinə təxminən 14 milyon dollar ianə daxil olmuş-
dur” [13].
Erməni diasporunun ictimai münasibətlər sahəsindəki fəaliy-
yətini Amerikanın Erməni Assambleyası və Erməni-Amerika
İqtisadi Şurası əlaqələndirir.
ABŞ kütləvi informasiya vasitələri ilə iş aparan təşkilat isə
Erməni Milli Komitəsidir. Komitənin nəzdində dünya miqyasında
əlaqələr quran xüsusi şöbə fəaliyyət göstərir. Komitənin 1991-ci
ildən etibarən sutkada 24 saat, həftədə yeddi gün çalışan “qaynar
telefon xətti” işləyir. Bu xətlə Amerikada yaşayan bütün ermənilər
və onlarla həmrəy olan istənilən şəxs telefon açıb verilişlər
yayımlanan zaman Şimali Amerikanın televiziyalarına bağlana,
hər hansı məsələyə öz münasibətini bildirə bilir, erməni
maraqlarına uyğun gəlməyən mülahizələrlə bağlı mübahisələr
edir, təkziblər verirlər. “Qaynar telefon xətti” pulsuzdur. Komi-
tənin media ilə işləyən əməkdaşları özlərinə lazım olan mate-
rialların audio, video yazılarını, eləcə də qəzet, jurnal səhifələrin-
dəki materialları toplayaraq istənilən media nümunəsinə təzyiq
Dostları ilə paylaş: |