278
göstərə, bir sıra hallarda isə müəyyən təkziblərə nail ola bilirlər.
“Ey-Bi-Si” televiziyası ilə bağlı bir olay maraqlı nümunədir. “Bu
televiziyanın şərhçisi Piter Cenniqs Dağlıq Qarabağ hadisələ-
rindən danışarkən, bölgəyə ermənilərin XIX əsrin axırlarında XX
əsrin əvvəllərində gəldiyini söyləmişdi. Dərhal “Qaynar xətlə ”
hər yerdən telefonlar açılmağa başlayır və nəticədə P. Cenniqs
faktsız və dəlilsiz danışdığına, guya “səhv” etdiyinə görə üzr
istəməyə məcbur olur” [14].
ABŞ-dakı Erməni Xeyriyyə İttifaqı, Erməni Yardım Cəmiy-
yəti, Amerika Erməni Kilsəsi Yeparxiyası kimi üç böyük və
nüfuzlu erməni ictimai təşkilatı qeyri-hökumət təşkilatları statu-
suna malik olsalar da, BMT-nin ictimai informasiya departamenti
ilə assosiativ əlaqələr yaratmışdır. Bundan əlavə ermənilərin
BMT-də akkreditə olan mediaları və informasiya agentlikləri də
mövcuddur. Maraqlı faktlardan biri də odur ki, BMT katibliyində,
məsul vəzifələrdə erməni mənşəli xeyli işçi çalışır.
Erməni diasporunun üstün cəhətlərindən biri də odur ki,
dünyanın böyük dövlətlərində erməni dilli məktəblər, kolleclər
fəaliyyət göstərir, çoxsaylı qəzetlər, jurnallar, kitablar nəşr olunur,
televiziya verilişləri yayımlanır. Bir sözlə dünyanın harasında
yaşamasından asılı olmayaraq istənilən erməni Ermənistan üçün
çalışır, onun üçün nə isə edir.
Heç şübhəsiz, Azərbaycan diasporu erməni diasporu kimi
mütəşəkkil deyil. Bunun bir sıra səbəbləri var. Azərbaycan
diasporunun nisbi zəifliyi ilk növbədə zamanla bağlıdır, yəni o,
çoxəsrlik tarixi olan yəhudi, yunan, erməni diasporlarına nisbətən
cavandır. Digər bir məsələ güneydən və quzeydən olan Azərbay-
can mühacirətinin uzun illər bir-birindən ayrı fəaliyyət göstər-
məsidir. Əksəriyyətini güneylilərin təşkil etdiyi Azərbaycan
mühacirlərində milli şüurla ilgili ciddi problemlər olub, indinin
özündə də bu sahədə durum ürəkaçan deyil. 1980-ci illərin sonu,
1990-cı illərin əvvəllərində güney və quzey mühacirləri arasında
ilk təmaslar qurulanda sanki iki fərqli dünya qarşılaşırdı.
Azərbaycanın müstəqilliyi faktı milli şüurda əsaslı keyfiyyət
279
dəyişməsi etsə də, Güney Azərbaycanın taleyi ilə bağlı məsələdə
fərqli və ziddiyyətli baxışlar, fikir ayrılıqları hələ də qalır. Bütün
bu deyilənlər ortaq maraqlar, ümummilli mənafelər ətrafında
mütəşəkkil Azərbaycan diasporunun formalaşması prosesini
ləngidir.
Azərbaycan diasporunun coğrafiyası yaxşı öyrənilməyib,
kəmiyyəti isə dəqiqləşdirilməyib. İlkin araşdırmalar göstərir ki,
azərbaycanlılar ən çox ABŞ-da və Qərb ölkələrindən Almaniyada,
İsveçdə, Belçikada, Avstriyada, Hollandiyada məskunlaşmış və
öz təşkilatlarını qurmuşlar. Son illər bu təşkilatların sayı nəzərə
çarpacaq dərəcədə artmışdır. (Onu da qeyd edək ki, hazırda
müxtəlif ölkələrdə yaşayan azərbaycanlıların say dəqiqləşdiril-
məsi prosesi gedir).
Zəruri şərtlərdən biri bu təşkilatların ümummilli maraqlar
ətrafında bir araya gəlmələri, sonra isə Vətən Azərbaycan üçün
çalışmağı hədəf seçən dünyanın digər təşkilatları ilə bağlar yarat-
malarıdır. Bu baxımdan, Almaniyadakı Azərbaycan Cəmiyyətləri
Federasiyasının qurulması və fəaliyyəti örnək sayıla bilər. Bu
federasiya Almaniyadakı azərbaycanlıların qurduğu təşkilatların
fəaliyyətini əlaqələndirir və onlar başqa ölkələrdəki azərbaycan-
lılara nisbətən mütəşəkkil diaspor kimi vahid mövqedən çıxış edə
bilirlər [15].
Hər hansı bir ölkədə yaşayan azərbaycanlıların, təhsil,
mədəniyyət, media ilə iş sahəsində, Azərbaycanın problemlərinin
həllinə yönəlik fəaliyyətdə, təbliğat məsələlərində uğurları, vahid
məram ətrafında bir araya gəlmələrindən çox asılıdır. Dünya Azər-
baycanlılarının Konqresində təmsilçilik də daha çox mərkəz-
ləşdirilmiş qaydada olmalıdır ki, bu məsələnin həlli də özlüyündə
diasporun mövcud olduğu bütün ölkələrdə cəmiyyətlərin
fəaliyyətini koordinasiya edən federasiyaların yaradılmasına
bağlıdır.
Çatışmayan cəhətlərdən biri də dünya azərbaycanlılarının
maliyyə imkanlarının səfərbər edilməməsidir. Get-gedə aydın hiss
olunur ki, Dünya Azərbaycanlıları Konqresinin nəzdində
280
Xeyriyyə Fondunun yaradılmasına ciddi ehtiyac var. Belə bir fon-
dun yaradılmayacağı təqdirdə, diasporun mütəşəkkil və effektli
fəaliyyətindən danışmaq da çətindir.
Aparılan müşahidələr göstərir ki, xaricdə doğulan və yaşayan
Azərbaycan gənclərinin bir qismi artıq öz ana dillərində yazıb
oxuya bilmirlər. Bu adamları Vətən üçün itirilmiş adamlar saymaq
olar. Belə “itgilərin” qarşısını almaq üçün, ilk növbədə ana dilində
məktəblər
açılmalı, qəzetlər, dərgilər, TV proqramları
yayımlanmalıdır. Lakin bu da yetərli deyil. Kənarda yaşayan azər-
baycanlılar, başlıcası isə uşaqlar və gənclər ildə ən azı bir dəfə
Vətən Azərbaycana gəlib, onun problemləri, təbiəti, həyatı ilə
tanış olmalı, öz soydaşları ilə bağlar yaratmalıdırlar. Azərbaycanı
tanımayan, görməyən, onun problemlərini bilməyənlər milli
maraqların, dövlət mənafelərinin müdafiəçiləri, nəhayət patriot
ola bilməzlər.
Qanunvericilik sahəsində də ciddi çatışmazlıqlar mövcuddur.
“Azərbaycan Milli Məclisində diaspor haqqında qanunun qəbul
edilməsi” [16] əhəmiyyətli bir addım olardı.
Diasporun mütəşəkkilliyi yaxud pərakəndəliyi, güclü və zəif
olması lobbiçilik fəaliyyətində də özünü aydın büruzə verir.
Lobbiçilik, (ingiliscə lobbi – dəhliz, kuluar deməkdir) leqal qay-
dada, qanun çərçivəsində müəyyən dövlət, hökumət qərarlarının
qəbul olunmasına təsir göstərmək məqsədilə aparılan məqsəd-
yönlü fəaliyyətdir. Lobbiçiliyin dünyada ən geniş yayıldığı ABŞ-
da bu fəaliyyət sahəsi “pablik releyşenz”, yəni “ictimaiyyətlə
əlaqələr” adlanır. ABŞ-da lobbiçiliklə məşğul olan xüsusi şirkətlər
mövcuddur və orada çalışanların böyük əksəriyyəti yüksək
ixtisaslı hüquqşünaslardır. Bu ölkədə “minlərlə hüquq şirkətləri
“pablik releyşenz” müqavilələri bağlayır” [17]. Lobbiçi şirkətlər
həm xarici dövlətlərin, həm də öz ölkələrinin vətəndaşlarının
mənafelərinin müdafiəsi ilə məşğul ola bilərlər. “Pablik Reley-
şenz” xətti ilə bağlanan bütün müqavilələr ABŞ Ədliyyə Nazir-
liyində qeydiyyatdan keçməlidir. Xarici hökumətlərin maraqlarını
müdafiə edən ABŞ lobbiçi şirkətlərinin işini tənzimləyən əsas
Dostları ilə paylaş: |