“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda

 
 
284 
 Azərbaycan  diasporunun  imkanları,  ümumi  potensialı  zəif 
deyil.  Məşhur  amerikalı  azərbaycanşünas  alim  Tadeuş  Svyata-
çovskinin  YUSIA-nın  Nyu-Yorkdakı  ofisində  jurnalistlər  ilə 
görüşündə də elə həmin fikir səslənmişdir: “Əgər özünün bütün 
potensialından istifadə etsə, ABŞ-dakı Azərbaycan lobbisi, erməni 
lobbisindən qat-qat güclü ola bilər. Bunun üçün çoxlu qüvvə sərf 
etmək lazım olacağı isə artıq başqa məsələdir” [22]. Doğrudan da 
Xəzərin karbohidrogen ehtiyatları ABŞ-da, ümumilikdə isə Qərb 
dövlətlərində  Azərbaycanın  xeyrinə  lobbiçilik  üçün  geniş 
imkanlar  açır.  “Neft  lobbiçiliyi”  hazırda  dünyada  dominant 
fəaliyyət sahələrindəndir.  
Perspektivlə bağlı optimizm yaradan cəhətlərdən biri də Azər-
baycan  diasporunun  kəmiyyət  baxımından  dünyanın  ən  böyük 
diasporlarından biri olmasıdır. Təəssüflər ki, mütəşəkkilik çatış-
mır,  milli  şüurun  zəifliyi  səbəbindən  ortaq  maraq  və  mənafelər 
ətrafında  səfərbərlik  prosesi  ləng  gedir.  Dünyadakı  bütün 
azərbaycanlılar üçün birləşdirici maraqlar daha çox, daha güclü, 
daha əhəmiyyətlidir. Təbii ki, ayırıcı nəsnələr də yox deyil. Əsas 
məsələ də məhz bu birləşdirici maraqları düzgün müəyyənləşdirib, 
onların ətrafında səfərbər olmaqdır. Məsələn: 
-  bütün  azərbaycanlılar  yeganə  bağımsız  dövlət  olan  Azər-
baycanın  güclənməsində,  təhlükəsizliyində,  onun  ərazi  bütöv-
lüyünün  təmin  olunmasında,  Dağlıq  Qarabağ  məsələsinin  milli 
maraqlarımıza uyğun həllində maraqlıdır; 
- yenə də bütün azərbaycanlılar Azərbaycan Cümhuriyyətinin, 
Azərbaycan  mədəniyyətinin  tanıdılmasında,  təbliğ  edilməsində 
maraqlıdır; 
- hamı Cənubda milli haqların tanınmasında israrlıdır-elə bir 
azərbaycanlı tapılmaz ki, İrandakı 30 milyonluq bir toplumun öz 
ana dilində təhsil almaq haqqına qarşı çıxsın.  
Dördüncü  ortaq  maraq  varsa  (heç  şübhəsiz  var)  o  da  ortaya 
qoyulmalıdır.  Fəqət,  faydalılığından  və  önəmindən  asılı  olma-
yaraq, hər hansı  bir ideya dağıdıcı  rol oynayacaqsa, ondan uzaq 
dayanmaq tələb olunur.  

---

 
 
285 
 Dünya  azərbaycanlılarında  milli  şüurun  formalaşması  yeni 
mərhələyə  qədəm  qoyub.  Əgər  1997-ci  ildə  Dünya  Azərbay-
canlıları Konqresinin Iran, yaxud Azərbaycan bayrağı altında ke-
çirilməsi dartışma mövzusu idisə, bu gün təbəssüm doğuran belə 
məsələlər heç müzakirə edilmir. Londonda yaşayan Şahrux Məz-
hərinin  (Ingiltərə-Azərbaycan  Cəmiyyəti  Mərkəzi  Komitəsinin 
üzvü)  dedikləri  də  ümid  doğurur:  “DAK-ın  sonuncu  qurultayı 
birincidən xeyli fərqləndi. Artıq həlledilməz problemimiz yoxdur. 
“Güney-Quzey”  yoxdur,  var  Azərbaycan.  Biz  heç  bir  fərq 
qoymuruq,  bütün  tədbirlərimizi  Azərbaycan  bayrağı  altında 
keçiririk”  [23].  Bu,  diasporun  formalaşması,  dünya  azərbayca-
nlıları arasında milli birliyin yaranması istiqamətində sürətli dina-
mikanın,  evolyusiyanın  olmasından,  milli  şüurun  gəlişməsindən 
xəbər verir. Birləşdirici məsələlər ətrafında bir araya gələnlər gec-
tez ayırıcı məsələlərin də çarəsini axtarıb tapırlar.  
Avrasya Dosyası jurnalı (Ankara) 2001, N1. 
 
Ədəbiyyat 
1. Dünyada nə qədər Azərbaycanlı var? – “Avrasiya” qəzeti (Bakı) 
30 dekabr, 1980.  
2.  Sarkisyan  M.  Politiçeskie  Problemı  Kavkaza  i  Armeniya. 
Politika Armenii v reqione. Yerevan, 1995.  
3.  Ibrahimli  X.  Azərbaycan  siyasi  mühacirəti.  Bakı  1996,  səh. 
149-175.  
4. Nəminli Y. Güney-Qüzey mühacirəti. “21 Azər” dərgisi (Bakı) 
2001, N 10  
5.  Kolosov  V.  A.,  Qalkina  T.  A.,  Kuybışev  M.  V.  “Qeoqrafiya 
diaspor  na  territorii  bıvşeqo  SSSR”.Obşestvenníe  Nauki 
Sovremennosti. Moskva 1996-N5 
 6. Elçin. Azərbaycan mühacirəti haqqında. “Odlar Yurdu” qəzeti, 
(Bakı), 10 noyabr 1991.  
 7. Arzumanlı V., Hüseynov A. Azərbaycan ünvanlı. Bakı 1994, 
säh. 6.  

---

 
 
286 
 8. Yenə orada, səh. 7.  
9.  Nəsibzadə  N.  Azərbaycan  siyasi  mühacirəti.  “Ədəbiyyat  və 
incəsənət”. 07 fevral 1992.  
10. “21 Azər” (Bakı) 2001, N -10.  
11. “ Ayna”qəzeti, (Bakı), 6 aprel, 2001 
12.  Bizə  diaspor  lazımdır,  yoxsa  lobbi?.  “Panorama”,  25  fevral 
1997.  
13. “Azərbaycan lobbisi: onu necə yaratmalı?”. “Azərbaycan” 26 
iyun 1993.  
14. Yenə orada.  
15.  Cəfərov  F.,  “Almaniya  Avropada  Azərbaycan  diasporunun 
mərkəzi ola bilər”. “Xalq”qəzeti, 2 iyul 1996.  
16. “Ayna” qəzeti, 6 aprel, 2001.  
17.  “Azərbaycan  lobbisi:  onu  necə  yaratmalı?”.  “Azərbay-
can”qəzeti, 22 iyun 1993.  
18.  Qocayev  A.  “Bizə  lobbi  lazımdır,  yoxsa  diaspor?”.  “Pano-
rama”qəzeti, 25 yanvar, 1997.  
19.  “Azərbaycan  lobbisi:  onu  necə  yaratmalı?”.  “Azərbaycan 
“qəzeti, 23 iyun 1993.  
20. Corci Enn Geyer. “Immigrent Power in a Cultural Vacuum”, 
“The Washington Times” 1995, 19 yanvar.  
21. Nurani. “ABŞ: lobbi haqqında və... ”. “Ayna” qəzeti, 15 mart 
1997.  
22. Yenə orada.  
23. “Ayna”qəzeti (Bakı), 20 aprel, 2001 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
287 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
“Qafqaz Evi” ideyası mühacirət ədəbiyyatında 
                                   
  “Qafqaz evi” ideyası yeni  deyil, əsrin əvvəllərində  meydana 
gəlib,  1920  –  ci  ildə      Qafqazdakı  milli  respublikaların  devril-
məsindən  sonra  yaranmış  siyasi  mühacirət  dövründə    formalaş-
dırılmışdır.  
  Qafqaz  xalqlarının  birliyi  ideyası  Rusiya  imperiyasının  
bölgədə sistemli və ardıcıl şəkildə çar I Aleksandrın  zamanından 
başlayan  istilaları  ilə  bağlıdır.  XIX  əsrin  əvvəllərindən    70  -  ci 
illərə qədər uzanıb gedən permanent  Rusiya – Qafqaz  savaşları 
göstərdi ki, eyni, həm də çox güclü təcavüzkara  qarşı ancaq bir-
likdə  vuruşmaq,  onun  zülmündən  əlbir  fəaliyyət  nəticəsində 

---