“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
291 Qafqaz mühacirləri dağıdıcı Rusiya və Ermənistan mühacirlərinin təmsil olunmadığı “Dörd heyətin nümayəndələrindən ibarət daimi bir Qafqasya Konseyi vücuda gətirdilər” [5]. Şimali Qafqaz, Azərbaycan, Gürcüstan nümayəndə heyətləri arasında müştərək müraciətin imzalanması ilə əsası qoyulan mühacirətdəki bu ilk Qafqaz birliyi, sonrakı mərhələdə daha mükəmməl təşkilatların meydana gəlməsinə rəvac verdi. 1927-ci ildə Azərbaycan, Gürcüstan və Şimali Qafqazı birləşdirən Qafqaz İstiqlal Komitəsi meydana gəldi. Təşkilat 3+1 prinsipi əsasında qurulmuşdu: üç Qafqaz respublikası üstəgəl Polşa dövləti. Polşa bu Qafqaz respublikalarını təmsil edən təşkilatların fəaliyyətini əlaqələndirir, onlara maliyyə və başqa yardımlar göstərirdi. Azərbaycanı QİK- də M. Ə. Rəsulzadə, M. Y. Mehdiyev, Gürcüstanı N. Jordaniya, A. Çxenkeli, A. Asatiani, S. Mdivani, Dağlıları isə M. Sunşev və İ. Çumşov təmsil edirdi. Təşkilatda hərbi bölmə, mətbuat şöbəsi, o cümlədən N. Mehdiyev, M. Sunşev və İ. Salamodadan ibarət əməliyyat işlərini həyata keçirən üçlük mövcud idi [6]. Qafqazlılar 1920-ci illərdə get-gedə populyarlaşan “Avropa Birliyi” ideyalarını örnək tutaraq Ermənistanı da komitəyə cəlb etməyə çalışır, ermənilər isə rus mühacirləri ilə iş birliyinə üstünlük verərək onların mətbuatından Azərbaycan və Gürcüs- tana qarşı torpaq iddialarından əl çəkmirdilər. “Azəri türk” dər- gisi erməni müəlliflərinin Praqada çıxan “Sosialistiçeski vestnik” məcmuəsindən bəzi parçaları (“Qafqaz problemi” məqaləsi) dərc edərək, qonşularımızın Bakı neftindən pay istədiyini, Qafqaz ailəsinin birlik məfkurəsinə get-gedə daha çox bağlandığı halda, onların hələ də xülyalarla yaşadığını göstərirdi [7]. 14 iyul 1934-cü ildə QİK-in təşəbbüsü ilə Azərbaycan, Gürcüstan, Şimali Qafqaz mühacirləri Brüsseldə toplaşaraq Qaf- qaz Konfederasiyası Misaqı (andlaşma) adlanan bu sənəddə: “ – Bir millətin tam inkişafının ancaq tam bir istiqlal şərtilə mümkün ola biləcəyini; 292 - Təkmil Qafqaz qüvvələrinin tək və müştərək bir hüdud daxilində birləşmədən bu məqsədə nail olmanın son dərəcə müşkül olacağını; - Qafqaz millətlərinin xarici siyasət və milli müha- cirətlərinin müştərək bir tərzdə ifadə edilməsinin zəruriliyini; - Qafqaz Cümhuriyyətləri Konfederasiyası məmləkətin siyasi və iqtisadi vəhdətindən irəli gələn siyasi bir şəkil ol- duğunu“ [8] ifadə edərək, üç Qafqaz dövlətinin mühacirləri Qafqaz Konfederasiyasının aşağıdakı əsaslarını elan etdilər: 1. Qafqaz konfederasiyası xaricdə tərkibinə aldığı cümhu- riyyətlər adına hərəkət edəcək və müştərək siyasi gömrük hüdu- duna malik olacaq. 2. Konfederasiyaya daxil olan cümhuriyyətlərin xarici si- yasəti qurumun səlahiyyətli nümayəndələri tərəfindən idarə edi- ləcək. 3. Konfederasiyanın hüdudları cümhuriyyətlərin ordularından təşkil olunan və vahid komandanlıq altına alınan Konfederasiya Ordusu tərəfindən müdafiə olunacaq. 4. Konfederasiya daxili mübahisəli məsələlər Yüksək Kon- federasiya Məhkəməsinə veriləcək. Paktı Azərbaycan adından M. Ə. Rəsulzadə, Ə. M. Topçu- başi, Şimal Qafqaz adından M. Girey-Sunc, İbrahim Çulik, Tau- sultan Şakman, Gürcüstan adından N. Jordaniya, A. Çxenkeli imzaladı. 14 iyul Paktının məqsədləri ilə bağlı Qafqaz İstiqlal Komitəsi yaydığı bəyannamədə “yaxında bir konfrans çağırıla- cağını və QİK-in istefasını qəbul edəcək bu konfransın müştərək bir Qafqaz orqanı yaradacağını” [9] bildirirdi. Nəhayət, 1935-ci il fevralın 14-də (23- nə qədər davam etmişdi ) nəzərdə tutulan həmin konfrans çağırıldı. Konfrans, Qafqaz Konfederasiyası ideyasının gerçəkləşməsi və öz millət- lərinin hürriyyəti uğrunda son nəfəsinə qədər mübarizə aparan Ə. M. Topçubaşi, N. Ramişvili (1934- cü ildə Parisdə sui – qəsdin qurbanı oldu ) və Əhməd bəy Solikattinin xatirəsini yad 293 etdikdən sonra, 8 illik mübarizənin yekunun kimi Qafqaz Kon- federasiyası Şurasının (QŞK) yaradıldığını elan etdi. On bəndlik “Qafqaz məsələsi və Rusiya” adlanan sənəddə İvan Qroznıdan üzü bəri Rüsiya-Qafqaz münasibətlərinə tezislər şəklində qiymət verən fevral konfransı, bolşevik istilası altında olan Qafqazın gələcək taleyi ilə bağlı Şuranın qarşısında aşağıdakı vəzifələrin dayandığını bəyan edirdi. 1. Qafqaz rus istila hökumətinin likvidə ( ləğv-X. İ.) edilməsi üçün Qafqaziya Cümhuriyyətlərinin bərqərar olması və bu cümhuriyyətlərin Konfederasiya halında birləşməsi yo- lunda Qafqaziya millətlərinin hazırlanmasına çalışmaq. 2. Bu məqsədlə Sovetlər Birliyindəki başqa əsir millət- lərin təşkilatları ilə siyasi və təşkilat əlaqəsinə girmək. 3. Müstəqillik yolunda Şuranın öz qüvvələrinə güvən- mək [10]. QKŞ Azərbaycan, Gürcüstan və Şimali Qafqaz milli təşkilatlarının nümayəndələrindən ibarət olub, paritet əsaslarla qurulmuşdu. O, nizamnaməyə uyğun olaraq mütəmadi toplaşır, Qafqaza aid bütün siyasi məsələlərlə məşğul olur və rəyasət Divanının tətbiq edəcəyi siyasətin əsas xətlərini müəyyən- ləşdirirdi. Azərbaycanı Şurada Milli Mərkəzin (AMM) sədri M. Ə. Rəsulzadə təmsil edirdi. Qafqaz Konfederasiyası Şurası Ermənistan mühacir təş- kilatları üçün açıq elan olunsa da, uzun müddət onlar Şuraya girməkdən çəkindilər. Yalnız 1940-ci ildə, M. Ə. Rəsulzadənin yazdığı kimi “İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində ... erməni mühacirətinin nümayəndələri də sözükeçən misaqa qoşuldular” [11]. Ermənilərin Qafqaz Birliyinə qoşulması, ilk növbədə yaranmış beynəlxalq vəziyyətlə bağlı idi. Belə ki, İkinci Dünya müharibəsinin başlanması ilə SSRİ-nin gələcək taleyi sual altına düşmüşdü və ermənilər Rusiyada yeni qaydalar bərqərar olana qədər gözləmə mövqeyi tutmaq, qafqazlılara sığınmaq taktikası seçmişdilər. Deyilənlər bir daha onunla təsdiqlənə bilər Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|