“qafqaz evi “ İdeyasi mühaciRƏT ƏDƏBİyyatinda

 
 
297 
büruzə  verirdi.  Mühacirət  tarixində  maraq  doğuran  məsələ-
lərdən    biri  də    Qafqaz    Birliyinin    pozulması    istiqamətində  
ermənilərin    bir    sıra    radikal    millətçi    gürcü    mühacirləri    ilə  
apardıqları  işdir. 
    1936-cı il mayın  24-də  “Erməni-gürcü   İttifaqı  ”nın   ya-
ranması  ilə  bağlı  erməni  və  gürcü   millətlərinə   ünvanlanmış  
bir  bəyannamə  yayıldı.  Parisdəki   erməni  kilsəsində  oxunan  
bu  sənədin müəllifləri  gürcü   prinsi  Vaçnadze  və  sabiq   Er-
mənistan  Xarici  İşlər  Naziri  Arşak  Camalyan idi. Bəyannamədə  
deyilirdi: “Əskidən  bəri  müştərək  kültür  və  siyasi  müqəddəratla  
bir-birlərinə  bağlı  olan  erməni  və  gürcülərin  milli  varlıqlarını  
əlbirliyi  ilə  müdafiə  etdiyi  tarixidə  qeyd  edilmişdir...   
   Əski,  nəcib  və  hürriyyətpərvər   Qafqaz  millətləri  bundan  
sonra  əcnəbi  imperialistlərin  ehtiraslarına  qurban  olmayacaq”  
[18].  Əcnəbi    imperialistlər    deyildikdə,    Rusiyanın,    əsasən  də  
“geniş  erməni  və  gürcü  torpaqlarını  ələ  keçirən  Türkiyənin ”  
adı  çəkilirdi. 
   Qafqaz  millətlərinin   birliyi  yolunda  “Erməni-gürcü  itti-
faqı”nı  separatçılıq  kimi  qarşılayan  Qafqaz  mühacirləri, ələl-
xüsus  da Bammat  qrupu bu  ittifaqa  qarşı  sərt çıxışlar  etdi. Ş. 
Amiracibi    erməni-gürcü    ittifaqçılarına    aşağıdakı    sualla    mü-
raciət  edirdi:  “Azərbaycan  və  Şimali  Qafqazın  iştirak  etmədiyi  
bir  ittifaqın yeni  Türkiyədə  şübhələr  oyandırması,  hətta  Tür-
kiyəni  İrqdaş və  dindaşlarını  himayə  niyyəti ilə müdaxiləyə belə  
sövq edə bilər. Belə  ehtimallara  qarşı  erməni-gürcü  bloku  nə 
yapa  bilər? ”  [19]. 
     Fuad  Əmircan  (Daryal)  da “Erməni-gürcü İttifaqı”ın mə-
ramını  açıqlayaraq üç  qayənin  hədəf  tutulduğunu  göstərirdi:  
birincisi,  Azərbaycan  və  Şimali  Qafqazdan  ayrı  bir  erməni-
gürcü  birliyi  yaratmaq;  ikincisi,  Türkiyəni  erməni  və  gürcü  
millətləri üçün  Rusiyadan da  böyük  bir  təhlükə  olaraq  təqdim 
etmək;    üçüncüsü    isə,    “geniş    erməni  -  gürcü    hüdudları  ”  
məsələsini  təzələmək  [20]. 

---

 
 
298 
    Birliyə  Ş. Karumidzenin  münasibəti  də  maraq  doğurur.  
O, “Erməni-gürcü  Birliyi” nin  Qafqazı  iki  dinə,  Qütbə  par-
çalanmasından,  nəticədə  azlıqda  qalan  xristianlarla  yeddi  mil-
yonluq   müsəlman  əhalisi arasındakı  (əhalinin  siyahıya  alın-
masına  görə  bu dövrədə  Qafqazın 3/2-si  müsəlman  idi )  möv-
cud    mehribançılığa    şimal    soyuqluğunun    girə    biləcəyindən  
ehtiyatlanırdı  [21]. 
    İttifaqı  yaradanlarla  yanaşı,  bammatçılar  onun  ilhamçısı  
hesab    etdikləri    Qafqaz    Konfederasiyası    Şurasını    da  ittiham 
edirdilər.  Bu  ittihamlara  cavab  olaraq  QKŞ  özünün  16  iyun 
toplantısında  (1936-cı  il)  bəyanat  verərək,  yaradıcılarını  belə 
tanımadığı “Erməni-gürcü Birliyi”ni pislədi. Bəyanatda deyilirdi:  
“1.  Nə  QKŞ-nın,  nə  də  ona  daxil  olan  Milli mərkəzlərin  bu 
bəyannamədən  məlumatları  yoxdur.  Onu  yaradanlar  hələ  bizə 
məchuldur.  2.  QKŞ  Qafqaz  millətlərinin  tək  bir  təşkilatda 
birləşməsini  lüzum  bilir  ki,  QKŞ-nın  şəxsində  belə  bir  təşkilat 
mövcuddur. 3. Qafqaz millətlərinin ayrı-ayrı təşkilatlar yaratması 
Qafqaz Birliyini dağıda... düşmənçiliyə səbəb ola bilər. 4. Hüdud 
davaları  Qafqazın  hürriyyətindən  sonra...  arbitraj  yolu  ilə  həll 
olunmalıdır” [22]. 
   Qafqazlıların mühacirətdə yaratdıqları son təşkilat, 1952-ci 
il  dekabrın  11-16-da  Azərbaycan,  Gürcüstan,  Şimali  Qafqaz 
nümayəndələrinin  Münxendə-Ümumqafqaz  Konfransında  təsis 
etdikləri Qafqaz İstiqlal Komitəsi oldu. Konfrans QİK adı altında 
“Ümumqafqaz  Mərkəzi”  yaradaraq  ona  aşağıdakı  vəzifələri 
həvalə  etdi:  a)  Qafqaz  millətlərinin  milli  qurtuluş  mücadiləsini 
xaricdə  təmsil  və  idarə  etmək:  b)  ABŞ  və  batı  dövlətləri  başda 
olmaq  üzrə  bolşevizmə  qarşı  savaşda  məhkum  millətlərin  yar-
dımlarına ümid bağladıqları dövlətlərlə, millətlərarası təşkilatlara 
QİK-in fəaliyyətini uzlaşdırmaq; v) Doğu Avropa, Türküstan və 
başqa millətlərin apardıqları mübarizə ilə iş birliyi yaratmaq” [23]. 
Sonuncu  bənddə  isə  Qafqaz  millətlərinin  ruslara  qarşı  nifrət 
bəsləmədikləri  və  bolşevizmin  çökməsi  ilə  rusların  da  xilas 
olacağı bildirilirdi. 

---

 
 
299 
   Konfransda  qəbul  edilən  bəyannaməni  Azərbaycan  Milli 
Mərkəzinin sədri M. Ə. Rəsulzadə, Gürcüstan Milli Siyasi Mər-
kəzinin  sədri  N.  Jordaniya  və  Şimali  Qafqaz  Milli  Komitəsinin 
sədri prof. Ə. N. Maqoma imzaladı. 
   Kommunistlər  Sovet  İttifaqının  içinə  qatıb  bütöv  Qafqazı 
Zaqafqaziya  və  Predqafqaziya  kimi  iki  yerə  parçalayanda,  mü-
hacirətdə  Qafqaz  xalqları  vahid  ailədə  (şimallı-cənublu)  təmsil 
olunmuşdur. QKŞ  yarımçıq Zaqfederasiyaya nisbətən bütöv  Qaf-
qazın, gerçək Qafqaz birliyinin nümunəsi idi. 
 
 Qafqaz Birliyi fikri çağdaş “Qafqaz evi” ideyasının əsasında 
dayanır.  8  mart  1996-cı  Tbilisi  deklarasiyası  Azərbaycan-
Gürcüstan strateji  əməkdaşlığı  ilə günümüzdə Qafqaz Birliyinin 
praktiki  gərçəkliyə  çevrilməsi  yolunda  çox    əhəmiyyətli  addım 
oldu. O qədərincə dəyərləndirilməlidir.  
 
BDU-nun xəbərləri, 1998, səh., 56-62 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---