304
situasiyanın doğurduğu bu məsələyə mühacirlərimizin münasibəti
necədir? “Qurtuluş”un 12-ci (1935-ci il) sayında “Müsavatçı”
imzasıyla çıxış edən müəllifin məqaləsində deyilir: “Parlamentonu
dağıdıb müvəqqəti diktatorluq elanı, əvət, tətbiq olunmadı, nə
üçün?” [4]. Müəllif M. Ə. Rəsulzadənin bu
məsələdəki mövqeyinə
aydınlıq gətirməyə və onun müvəqqəti diktatura qurulması fikrinin
məqsədə müvafiqliyinə bəraət qazandırmağa çalışır. Məqalə
müəllifi iddia edir ki, M. H. Hacınskini istefaya məcbur edən məhz
M. Ə. Rəsulzadə olmuşdu və bunu Rusiya xəttinin qırılması, eyni
zamanda parlamentin müstəqilliyin müdafiəsinə üstünlük
verməyə yönəldilməsi cəhdi kimi başa düşmək olar. Mətləbdən
uzaqlaşmamış onu da qeyd edək ki, sözügedən mövzu
tarixşünaslığımızın çeşidli yönlərdən açıqlanmasına ehtiyacı olan
problemlərindəndir və ona aydınlıq gətirmək üçün mühacirət
irsinin öyrənilməsi diqqətdən kənarda qalmamalıdır.
“Qurtuluş” dərgisində bütün çalarları ilə təhlil edilən məsə-
lələrin biri də bolşeviklərin ruslaşdırma siyasətidir. Sözügedən
sahəni ehtiva edən yazılarda ən yeni tarixin necə yaradılması və
yazılması prosesinin aydın mənzərəsi təsvir olunur. Mühacirlərin
diqqətindən ruslaşdırma dalğası nəticəsində şəhərlərin, kəndlərin
öz tarixi adları ilə vidalaşması məsələsi də yayınmır.
Üçüncü istiqamət – sovetlərin iqtisadi və maliyyə cəhətdən
böhranlar girdabında çapalamasını əks etdirən yazılardı. Bu
yazılarda SSRİ-nin iqtisadi və maliyyə siyasəti təhlil olunur, illik
dövlət büdcəsi barədə statistikanın göstərilməsi və əvvəlki illərlə
müqayisəsi üsulu ilə gerçək nəticələrin təsviri verilir. Neft
istehsalı ilə bağlı “Qurtuluş”un səhifələrində, sovet tarixşünas-
lığındakı statistikaya uyğun gəlməyən rəqəmlər az deyil.
Bütün bunlar bir daha təsdiq edir ki, XX yüzil Azərbaycan
tarixinin dəqiq və obyektiv öyrənilməsi üçün mühacirət irsinin
ətraflı araşdırılmasına ciddi ehtiyac var.
Dördüncü istiqamət – beynəlxalq aləmdə gedən proseslərin
təhlilidir. 1930-cu illər dünyada böyük dövlətlər arasında gərgin-
liyin artdığı, münasibətlərdə ziddiyyətlərin dərinləşdiyi dövrdür.