Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- X FƏSİL 10.1.HİCRİ III (MİLADİ IX ) ƏSRDƏ YAZILMIŞ BƏZİ MƏŞHUR ƏSƏRLƏR VƏ ONLARIN MÜƏLLİFLƏRİ
- I.Buxari və “Səhih” əsəri
[129]
xəzinədarların və dininin gözətçiləri tə’yin etdiyin Peyğəmbər ailəsinin ən pak adamlarına salam göndər! Sən onları bəndələrə Öz höccətin təyin edib onları Öz istəyinə əsasən bütün çirkinliklərdən təmiz etdin və onları Səninlə vasitə və Öz Cənnətinin yolu qərar verdin... İlahi, Sən hər bir vaxt Öz dinini bir İmam vasitəsi ilə qoruyub saxlamısan, O İmamı qeybi əlaqə vasitəsi ilə Özünlə əlaqədə saxladıqdan, onu Öz rizayətinə vasitə qərar verdikdən, ona itaət etməyi vacib etdikdən, ona asi olmağı nəhy etdikdən, onun əmr və qadağalarına itaət etməyi əmr etdikdən, hamının ona itaət etməsini vacib bilib heç kəsi onun itaətindən çıxmamasını əmr etdikdən sonra onu bəndələrinə rəhbər və bayraqdar, dünyada hidayət məşəli qərar verdin...” İmam Səccad (ə) bu duada da, Peyğəmbər ailəsindən olan İlahi rəhbər və İmamların xüsusi mövqe və üstünlüklərindən söhbət etmişdir. Bu da şübhəsiz ki, dövrün hakimiyyətinin qeyri-şəri olduğunu bildirir. 510
510 http://haqqyolu.com [130]
10.1.HİCRİ III (MİLADİ IX ) ƏSRDƏ YAZILMIŞ BƏZİ MƏŞHUR ƏSƏRLƏR VƏ ONLARIN MÜƏLLİFLƏRİ
Hicri üçüncü əsr hədis ədəbiyyatı tarixində ən məhsuldar dövrlərdənbiri kimi xarakterizə edilir. Çünki bu dövrdə hədis ədəbiyyatı hicri II əsrdə baş vermiş bəzi ciddi hadisələr nəticəsində yeni inkişaf mərhələsinə daxil olmuşdur. Hicri II əsrdə hədisələrin tədvin və təsnifi hadisəsi hicri III və sonrakı əsrlərdə daha da mütərəqqi mərhələyə yetişmişdi. Məşhur hədisşünaslar və qabaqcıl İslam alimləri hicri III əsrə yüksək qiymət vermişlər. Çünki hicrətin bu əsrində hədis elminin bir çox sahələrində ümumi bir inkişaf dövrü başlamışdı. Bu dövrdə yeni görkəmli hədis alimləri yetişdi. Xilafətin müxtəlif bölgələrində hədis elmini tədris edən ocaqlar daha da genişləndi, bununla əlaqədar olaraq yeni-yeni hədis əsərləri meydana gətirildi. Hicri III əsrdə hədis ədəbiyyatı əvvəlki əsrdə yazılan hədis kitabları üzərində yüksəlirdi. Bu dövrdə yaşayan hədisşünaslar əvvəlki dövrdə yaranan zəngin irsdən bacarıqla istifadə edir, hədisləri daha da dərindən saf-çürük edərək öz əsərlərinə alırdılar. Həqiqətən hədis alimləri haqlı olaraq hicri III əsrdə yazılan hədis əsərlərini yeni keyfiyyətlərinə görə fərqləndirirdilər. Bu keyfiyyətlər içərisində isə ən mühümü heç şübhəsiz ki, toplanıb yazılan hədisələrin səhhətinin daha da dərindən yoxlanıb araşdırılmasıdır. Bu dövrdə hədis elminin inkişafında və hədisələrin yazılıb bir araya toplanmasında dövrün nəhəng hədisşünaslarının böyük rolu olmuşdur. Əbəs deyildir ki, bu gün İslam məzhəbləri içərisində ən böyüyü olan əhli-sünnə məzhəbi şəri məsələlərin istinbatında, əqidəvi məsələlərin əldə edilməsinədə birbaşa məhz bu dövrdə yazılan kitablara müraciət edirlər. Hicri üçüncü əsrdə yazılan hədis ədəbiyyatından bəhs edən zaman şübhəsiz ki, bu dövrdə yazılan və bu gün müsəlmanlar içərisində əqidəvi və şəri hökmlərin mənbəsi hesab edilən “Kütubus-sittə”-dən (altı kitabdan) ilk olaraq danışmaq lazımdır. Çünki bu əsrdə yaşayıb yaradan digər müəlliflərə nisbətən “Kütubus-sittə” müəllifləri daha ələm və yazdıqları əsərlər isə digər əsərlərə nisbətən daha səhhətli hesab edilməkdədir. Kütubus-sittə deyilən hədis əsərlərinin müəllifləri kitablarının səhhətinə görə aşağıdakı kimi sıralanmışdır: I.
II.
Müslim və “əl-Camiüs-səhih” əsəri III.
Tirmizi və“Sünən” əsəri IV.
Əbu Davud və“Sünən” əsəri V.
Nəsai və“Sünən” əsəri VI.
İbn Macə və“Sünən” əsəri. [131]
Yuxarıda müəllifləri ilə birlikdə zikr edilən altı kitabın şöhrəti öncə yazılan kitablara nisbətən daha məşhurdur. Buna görə də sonradan gələn alimlər ravilərin tanıdılması, qərib (çətin anlaşılan) kəlmələrin açıqlanması, hədisələrin şərh edilməsi kimi bir qrupəsərlər daha çox bu əsərlər üzərində yazılmışdır. Bu adı çəkilən hədis əsərlərindən başqa hicri üçüncü əsrdə yazılan digər hədis kitabları da mövcuddur ki, bunlarında əlbəttə hədis ədəbiyyatı tarixində böyük önəmləri vardır. Ümumiyyətlə hicri III əsrdə yazılan yuxarıda adı keçən əsərlərdən başqa aşağıdakıları da qeyd etmək lazımdır. 1)
2)
İbn Carud və “əl-Müntəqi fil-əhkam” əsəri 3)
İbn Əbi Şeybə və “Müsənnəf” əsəri 4)
Məhəmməd bin Cərir ət-Təbəri və “Təhzibül-asar” əsəri 5)
Bəqi bin Məxləd əl-Qurtubi və “Müsnədül-kəbir” əsəri 6)
Ubeydullah bin Musa və “Müsnəd” əsəri 7)
İshaq bin Rahuyə və “Müsnəd” əsəri 8)
Əbd bin Həmid və “Müsnəd” əsəri 9)
Əd-Darimi və “Müsnəd” əsəri 10)
İbn Əbi Asim Əhməd bin Amr əş-Şeybani və “Müsnəd” əsəri 11)
İbn Əbi Amr Məhəmməd bin Yəhya əl-Ədəni və “Müsnəd” əsəri 12)
Əli bin Əhməd ibn Şüeyb ən-Nisai və “Müsnəd” əsəri 13)
İbrahim bin İsmayıl ət-Tusi əl-Ənbəri “Müsnəd” əsəri 14)
Musəddin bin Musərhəd və “Müsnəd” əsəri 15)
Əl-Hümeydi və “Müsnəd” əsəri 16)
Əli bin əl-Mədini və “Müsnəd” əsəri 17)
Osman bin Əbi Şeybə və “Müsnəd” əsəri 18)
İbn Səncər və “Müsnəd” əsəri 19)
Həsən bin Süfyan və “Müsnədi-kəbir” əsəri 20)
Yəqub bin Şöbə və “Müsnədi-kəbir” əsəri. 511
Əlbəttə bu əsərlərdən başqa bu əsrdə digər hədis əsərləri də yazılmışdır. Amma təəssüflər olsun ki, hicri III əsrdə yazılan əsərlərin böyük bir qismi dövrümüzədək gəlib çıxmamışdır. Əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi bu əsrdə yazılan ən məşhur əsərlər kütubus-sittə olduğu üçün ilk öncə onlar və onların müəllifləri haqqında məlumat əldə edəcəyik. Çünki bu əsərlər digərlərinə nisbətən daha səhih və daha şöhrətli hesab olunurlar.
I.Buxari və “Səhih” əsəri Hədis ədəbiyyatı tarixində özünəməxsus yeri tutan hədisşünaslardan biri Buxaridir. Onun nəsəbi Məhəmməd bin İsmayıl bin İbrahim bin əl-Müğirə bin Bərdizyə əl-Cufi əl-Buxaridir. 512 Onun künyəsi Əbu Abdullahdır. O, hicri 194-cü ildə 511
M. Ə. əl-Xəvli, Miftahüs-sünnə, səh. 33-34 512
əl-Əhadisül-qüdsiyyə, c. I, səh. 10 Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|