Qafqaz müSƏlmanlari idarəSİ baki islam universiteti
Yüklə 5,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- A).Cahiliyyə dövründə ərəblərin yazıb oxuması
- 1)Baidə
[20]
etdiyi hədsdir. Bu cür hədislərə ilahi və ya rəbbani hədislər də deyilir” kimi tərif etmişlər. 73
Məşhur alim Mövli əl-Kirmani “Kitabüs-saum” adlı əsərinin əvvəlində yazır: “Quran ecazkar bir kəlmədir və Cəbrayılın (ə) vasitəsiylə nazil olmuşdur, Qüdsi hədis isə ecazkar deyildir və vasitəsiz bildirilib. Buna görə də ilahi, rəbbani və ya qüdsi adlandırılmışdır.” Həmçinin digər bir alim Şeyx Məhəmməd Əli əl-Faruqi “Kəşfu istilahatil- fünun” adlı əsərində yazır: “Hədis həm nəbəvi (peyğəmbərə məxsus), həm də ilahi olur və qüdsi hədis adlanır. Qüdsi hədis Nəbinin (s) öz Rəbbindən rəvayətetdiyi hədisdir. Nəbəvi hədis isə belə deyildir.” İbn əl-Hələbi “Haşiyətüt-təlvih” adlı əsərində yazır: “Hədisi-qüdsi Allahın Peyğəmbərə merac gecəsi vəhyi (gecə vəhyi) adlanır.” İbn Həcər isə “əl-Fəthül-mübin” əsərində qeyd edir: “Oxunan vəhy (vəhyül- mətluvv) olan Quranla rəvayət olunan vəhy (vəhyül-mərviyy) olan hədisi-qüdsi arasında fərqin olması labüddür. Qüdsi hədisləri Nəbi (s) öz Rəbbindən rəvayətetmişdir və onların sayı yüzdən artıqdır. Bilki, Allaha aid edilən kəlmələr bir neçə qismdir: Birincisi, Qurandır. O ən şərəfli və öz ecazkarlığı ilə əbədi qalan, zamanlar keçdikdə onun ecazkarlığı əbədiləşir, dəyişiklik və təhriflərdən qorunur, təmiz olmayanın ona toxunması qadağan olunur, oxunması pak olmayanlar üçün haramdır, mənası ilə deyilir və namazda ondan istifadə olunur. Onun adı Qurandır. Hər bir hərfində on savab vardır, satışı qadağandır, cümlələri isə ayə və surə adlanır.” İkincisi, bundan başqa yerdə qalan kitablarda əvvəldə göstərilənlərin heç biri bunlara məxsus deyil, bu kitablara təmiz olmayan halda toxunmaq və oxumaq olar, namazda oxumaq olmaz hətta oxunsa batil edər, onların sözləri nə ayə nə də surə adlanmaz.” Allaha aid edilən kəlmələrin üçüncüsü, isə qüdsi hədislərdir. Onun kəlməsi Allahındır və ona isnadla Nəbi (s) rəvayət edir. Qurana məxsus özəlliklər ona aid deyil.” Məşhur alimlərdən biri olan Əmir Həmudiddin “Fəvaid” adlı əsərində Quranla qüdsi hədis arasında altı fərqin olduğunu gəstərir: 1).Quran möcuzədir, hədisi-qüdsi isə möcuzə deyil. 2).Namazı Quransız qılmaq olmaz, namazda isə qüdsi hədis oxumaq olmaz. 3).Quranı inkar edən kafirdir, qüdsi hədisi isə inkar edən kafir olmaz. 4).Quran Cəbrayılın (ə) vasitəsi ilə nazil olub, qüdsi hədislər isə vasitəsiz xəbər verilib. 5).Quran ləfzən Allahdan göndərilib, qüdsi hədisin ləfzi isə Peyğəmbərə(s) məxsusdur. 6).Qurana pak olmayanlar toxuna bilməz, onu oxuya bilməz, qüdsi hədisə isə pak olmayanlar da toxuna bilərlər.
73 İsmayıl Çakan, Hədis üsulu, səh. 114 [21]
Təriflərdən göründüyü kimi qüdsi hədislər Allah tərəfindən heç bir vasitə olmadan öz peyğəmbərinə və imamlarına ilham və ya yuxu vasitəsiylə bildirdiyi xəbərlərdir. Əlbətdə ki, qüdsi hədislərə heç vaxt Quran ayələri deyilə bilməz. Məlumdur ki, Quranın sözlərinin həm mənası həm də ləfzi Allaha məxsusdur. Hədisi- qüdsinin isə mənası Allaha məxsus olsa da, ləfzi Peyğəmbər (s) və ya digər Məsuma (ə) xasdır. Göründüyü kimi, Quran həm məna həm də ləfzən olduğu kimi rəvayət edilir. Amma hədisi-qüdsinin mənası Allahdan gəlsə də, Peyğəmbərin (s) sözləri ilə rəvayət edilir. Həmçinin qüdsi hədis mənasına görə də rəvayət edilə bilər. Ümumiyyətlə Peyğəmbər (s) qüdsi hədisləri rəvayət edən zaman onun Allaha aid olduğunu açıq-aşkar şəkildə göstərmişdir. Şübhəsiz ki, qüdsi hədislər Qurandan fərqlənsələr də, onların mənalarında qeyb aləminin heybəti duyulmaqdadır. Əlbəttə ki, Quranla hədisi-qüdsi arasında fərqlər çoxdur və bütün bu fərqlikləri alimlər tam surəti ilə açıb göstərmişlər. Qüdsi hədislər mənalardan da başa düşüldüyü kimi sənədində də qeyd edilən rəvayətformulundan fərqlənirlər. Qüdsi hədislər hədisşünaslar tərəfindən ya ayrı-ayrı əsərlər formasında, yaxud da digər hədis kitablarında ayrıca bölüm altında toplanmışdır. Həmin əsərlərdən aşağıdakıları qeyd etmək olar: 1).Məhəmməd ibn Hüseyn ibn Əli Hürr əl-Amilinin (h/q.1033-1104) “əl- Ənvarül-səniyyə fi əhadisil-qüdsiyyə” adlı əsəri. Bu əsər Azərbaycan dilinə tərcümə edilib. 2).Əbdürrauf əl-Münavinin (öl.1031/1622) “əl-İthafatüs-səniyyə bil-hədisil- qüdsiyyə” adlı əsəri. 3). Məhəmməd əl-Mədəninin “əl-İthafatüs-səniyyə fil-hədisil-qüdsiyyə” əsəri. 4). Əli əl-Qarinin “əl-Əhadisül-qüdsiyyə” əsəri. Həmçinin Buxarinin “Səhih” əsərinin “kitabüt-tovhid”inin bir babinda qüdsi hədislər toplanmışdır. Bundan başqa Süyutinin (öl. 911/1505) “əl-Cameus-səğir” adlı əsərinin I cildində də qüdsi hədislər toplanmışdır.
II FƏSİL
2.1.HƏDİSLƏRİN YAZILMASI (Kitabətül-hədis) [22]
Hədislərin yazıya köçürülməsi bu elmin əsasını təşkil etməkdədir. Buna bəzən “Təqyidül-elm”, “Kitabətül-elm” də deyilmişdir. 74 Hədis tarixçiləri bu mövzuya toxunan zaman aşağıdakıbəzi məsələləri izah etməyə çalışmışlar:
Məlumdur ki, Məhəmməd peyğəmbər (s) miladi tarixlə 610-cu ildə peyğəmbərliyə yetişmişdir. Həzrət Peyğəmbər (s) bu məqama yetişən zaman Ərəbistan yarımadasında vəziyyət insanlıq baxımından ürəkaçan deyildi. Həmçinin besətdən əvvəlki dövrlərin ictimai-siyasi və mənəvi durumu yaxşı olmadığı kimi, onların elmi dünyagörüşləri də bir o qədər zəngin deyildi. Bildiyimiz kimi, sami xalqlar qrupuna mənsub olan ərəblərin əsil vətəni Ərəbistan yarımadasıdır. Hər tərəfdən su ilə əhatə olunmuş yarımadaya ərəblər Cəzirətül-ərəb demişlər. Bəzi məlumatlara görə “ərəb” kəlməsi çöl, səhra adamı deməkdir və onlar iki böyük qrupa bölünürlər: 1)Baidə, itib-batmış ərəblər. Onlara Ad, Səmud və digər tayfalar daxildir. 2)Ərəbül-baqiyə, mövcud ərəblər. Bunlar da iki böyük qola ayrılırlar: a)əl-Ərəbül-aribə. Bunlar əsil ərəblərdir. Bu ərəblərin ulu babaları Qəhtan olduğuna görə bəzən bunlara Qəhtanilər də deyilmişdir. b)əl-Ərəbül-müstəribə.Bunlar isə ərəbləşmiş ərəblərdir. Əsil ərəblər cənubda yaşadıqları halda, ərəbləşmiş ərəblər isə şimalda yaşamış və ulu babalarının adı Ədnan olduğu üçün Ədnanilər adlanmışlar. Bu qola mənsub ərəblər sonradan əsil ərəblərə qaynayıb-qarışmış və onların dillərini qəbul etmişlər. 75
olduğu üçün bu dövrə “cahiliyyə-nadanlıq” dövrü deyilmişdir. Çünki bu dövrlərdə ərəblər tayfa və qəbilələr halında yaşayır, daim bir-birləri ilə müharibələr aparır, yeni doğulan qız uşaqlarını diri-diri basdırır, zina edirdilər. Peyğəmbərin (s) peyğəmbərliyə vəzifələndirilməsindən sonra ərəblərin nəinki mənəviyyatlarında, həm də elmi dünyagörüşlərində də təsəvvürolunmaz səviyyədə dönüşlər oldu. Belə ki, cahiliyyət dönəmində heç bir yazı-pozu bilməyən ərəblər artıqİslamın zühurundan sonra Peyğəmbərin (s) elmə təşviqi sayəsində dünya xalqlarının ən mədəni ünsürünə çevrildilər. Əlbəttə ki, ərəblərdə yazı çox qədim zamanlardamövcud olmuş, lakin onlar hafizəyə çox üstünlük verdiklərinə görə VIII əsrədək onlarda ədəbi-bədii nümunələr yazıya köçürülməmişdir. 76
Görkəmli tarixçilər əl-Bəlaziri və İbn Nədim İslamdan öncə yazının ərəblər arasında yayılmadığını demiş və bu dövrdə yalniz on yeddi kişinin yazıb-oxuma bildiyini qeyd etmişlər. Mədinədə isə belə insanların sayının daha da az olduğu bildirilir.Yazıb-oxuma bilən insanların adları aşağıdakılardır:
74 İsmayıl Çakan, Hədis Ədəbiyyatı, səh. 7 75 M. R. Mahmudov, Klassik ərəb ədəbiyyatı, Bakı, 2001, səh. 12 76 həmin mənbə, səh. 14 Yüklə 5,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|