“Qanun”.-2015.-№ 2(244).-S.28-35.
İNSAN HÜQUQLARI SAHƏSİNDƏ BEYNƏLXALQ
HÜQUQ NORMALARININ REALİZƏSİ ÜZRƏ
BEYNƏLXALQ VƏ DÖVLƏTDAXİLİ HÜQUQUN
QARŞILIQLI ƏLAQƏSİ PROBLEMİ
Əliyev Sübhan Fərmayıl oğlu,
hüquq üzrə fəlsəfə doktoru Bakı Dövlət Universitetinin “Konstitusiya hüququ ” kafedrasının dosenti
aliyev_subhan@yahoo.com
Açar sözlər: beynəlxalq və dövlətdaxili hüquq, dövlət idarəetməsi, insan hüquqları, hüquqi müdafiə, hüquqi
təminat, hakimiyyət, realizə.
Ключевые слова: международное и национальное право, государственное управление, права человека,
правовая защита, правовое обеспечение, правительство, реализация.
Keywords: international and national law, public administration, human rights, legal protection, legal
support, governments, realization.
Beynəlxalq hüquq normalarının milli qanunvericilikdə realizəsi prosesi implementasiya anlayışı ilə ifadə
olunur. Bu söz ingilis mənşəli implementation sözündən olub icra etmə, yerinə yetirmə mənalarını ifadə edir.
Etimoloji baxımdan implementasiya termini latın dilində olan “impleo” sözündən götürülüb, mənası icra etmək
deməkdir. Bu termin beynəlxalq hüquq praktikasında geniş tətbiq olunur. BMT Baş Məclisi və digər orqanlarının
qərarlarında, eləcə də başqa beynəlxalq təşkilatların qərarlarında bu terminə rast gəlmək olur.
İmplementasiya anlayışı, metodları, mərhələləri, mexanizmi haqqında hüquq ədəbiyyatlarında müəlliflər
arasında vahid fıkir yoxdur. Hüquq lüğətlərində implementasiya geniş mənada beynəlxalq hüquq normalarının
icrası üzrə beynəlxalq-hüquqi və dövlətdaxili normaların həyata keçirilməsi, həmçinin belə həyata keçirilmə üçün
beynəlxalq və dövlətdaxili səviyyədə şəraitin yaradılmasıdır [11, s. 133].
İmplementasiya prosesinin başlanğıcı obyektiv və subyektiv səbəblərlə şərtlənir. Obyektiv səbəblərə
cəmiyyətin və dövlətin tarixi inkişafı, milli qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi aiddirsə, subyektiv səbəblərə siyasi
hakimiyyət subyektlərinin fəaliyyəti, onların bu və ya digər ideallara bağlılığı aiddir.
Tarixən implementasiyanın iki müxtəlif, lakin qarşılıqlı əlaqədə olan forması: beynəlxalq və milli hüquq
formalaşmışdır. Həm beynəlxalq, həm də milli hüquq cəmiyyətin inkişafının müəyyən mərhələsində onun
məhsuludur. Beynəlxalq hüquq beynəlxalq münasibətlərin hüquqi tənzimlənməsi zərurətindən meydana çıxmışdır
[10, s. 18]. Beynəlxalq hüquq sistemi tarixən formalaşmışdır. Beynəlxalq hüququn bəzi institut və sahələri hələ
qədimdən formalaşsa da, bəziləri hələ formalaşma mərhələsindədir.
[səh. 28-29]
Hələ qədim dövrlərdən başlayaraq beynəlxalq əlaqələr əsasən ayrıca regionlar çərçivəsində inkişaf edir və
fraqmental xarakter daşıyırdı. Əsasən Aralıq dənizi ətrafı, Yaxın Şərq, Tropik Afrika istiqamətində beynəlxalq
münasibətlər formalaşmağa başlayırdı. Müxtəlif regionlarda beynəlxalq və dövlətdaxili hüquq arasında yaranan
əlaqələr vahid prinsiplərin formalaşmasına gətirib çıxarırdı [9, s. 7].
Orta əsrlərdə dövlət sərhədləri, beynəlxalq ticarət kimi məsələləri tənzimləyən beynəlxalq müqavilələrin sayı
artmağa başladı. Bu dövrdən başlayaraq beynəlxalq hüquq müstəqil hüquq sistemi kimi formalaşmağa başladı.
Beynəlxalq iqtisadi və ticarət əlaqələrinin intensiv şəkildə genişlənməsi beynəlxalq dəniz hüququnu yaratdı.
Beynəlxalq və milli hüquq arasında münasibətlər dərinləşdikcə, yeni tənzimetmə mexanizmlərinin işlənib-
hazırlanması zərurəti də yaranırdı.
İnsan hüquqları sahəsində beynəlxalq hüquq normalarının Azərbaycan qanunvericiliyinə implementasiyasının
tədqiqi zamanı növbəti məsələlərin araşdırılması məqsədəuyğun hesab edilir: beynəlxalq-hüquqi normaların
implementasiyasının tarixi aspektləri, implementasiyanın anlayışı və fəaliyyət prosesi, milli və beynəlxalq-hüquqi
implementasiya və nəhayət, milli qanunvericiliyimizdə beynəlxalq-hüquqi normaların, xüsusilə də insan
hüquqlarının müdafiəsi üzrə beynəlxalq hüquq norma- larının implementasiya xüsusiyyətlərinin araşdırılması
xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Bir tərəfdən qloballaşma və inteqrasiya prosesləri, xalqlar və dövlətlər arasında qarşılıqlı münasibətlərin
genişlənməsi və mürəkkəbləşməsi, digər tərəfdən də beynəlxalq münasibətlərdə hüququn rolunun güclənməsi ona
gətirib çıxarmışdır ki, müasir dünyada heç bir dövlət beynəlxalq sistemlə aktiv şəkildə qarşılıqlı təsirdə olmadan
mövcud ola bilmir. Beynəlxalq arenada fəallıq və konkret beynəlxalq problemlərin həllində iştirak dövlətləri bir-
birləri ilə siyasi və digər münasibətlərə daxil olmağa, beynəlxalq müqavilələr bağlamağa sövq edir. Belə
münasibətlərdə dövlətlər nəinki öz milli maraqlarını nəzərə alır, həmçinin beynəlxalq hüququn norma və
prinsiplərinə də riayət edirlər.
Belə olan halda dövlətlər beynəlxalq-hüquqi qaydalara zidd olmayan dövlətdaxili hüquq sisteminə malik
olmalıdır. Beynəlxalq və milli hüququn qarşılıqlı əlaqəsindən müvaflq dövlətin daxili hüquq sisteminin effektiv
fəaliyyəti asılıdır. Daxili hüququn zamanın tələblərindən geri qalması ciddi beynəlxalq nəticələrə gətirib çıxara
bilər [5, s. 10]
Ayrı-ayrı dövlətlərin hüquq sistemləri sadəcə mövcud olmur. Öz ölkəsinin sosial münasibətlərini
tənzimləyərkən onlar bir-birləri ilə müəyyən ünsiyyətə daxil olurlar. Bu ünsiyyətin forma və xarakteri müxtəlifdir.
Ümumilikdə müasir beynəlxalq münasibətlər üçün milli hüquq sistemlərinin beynəlxalq mövcudluğu xarakterikdir.
Beynəlxalq hüququn daxili hüquqda realizəsinin iki əsas üsulu mövcuddur: inkorporasiya və transformasiya.
İnkorporasiya zamanı beynəlxalq-hüquqi normalar dövlət tərəfindən müvafıq qaydada tanındıqdan sonra ayrıca
dövlətdaxili hüquqi akt olmadan birbaşa milli hüquqa daxil edilir. Transformasiya zamanı isə beynəlxalq-hüquqi
normalar milli hüquqa ayrıca aktın qəbul edilməsi yolu ilə daxil edilir.
Son dövrlər beynəlxalq hüququn daxili hüquqda realizəsinin yeni formaları meydana çıxmışdır. İlk növbədə,
bu, dövlətlərin iqtisadi həyatının intensivləşməsiylə bağlıdır. Məsələ ondadır ki, implementasiya uzun müddətli və
bir sıra rəsmi prosedurların keçməsini tələb edən prosesdir, buna görə beynəlxalq müqaviləyə qoşulan dövlət,
implementasiya prosesinin tamamlanmasına qədər öz daxili subyektlərini istənilən
[səh. 29-30]
fəaliyyətin həyata
keçirilməsi prosesində bu müqavilənin normalarına tərəfdar olmağa qeyri-rəsmi şəkildə məcbur edə bilər. Digər
tərəfdən, dövlət hər hansı beynəlxalq razılaşmaya qoşulmaq niyyətində olur, ancaq bu və ya başqa səbəblərə görə
bunu etmir, amma belə müqavilənin qaydalarına tərəfdardır. Həm birinci, həm də ikınci halda təcrübədə belə bir
vəziyyət yaranır ki, hətta milli hüququn normalarına onların transformasiyasının yoxluğunda belə dövlətdaxili
subyektlər faktiki olaraq beynəlxalq normaları icra etməyə başlayırlar. Əgər subyektlərin belə fəaliyyəti uzun
müddətli xarakter daşıyırsa, nəticədə hüquqi nizama salmada boşluq yaranır ki, bu da zamanla daxili norma
vasitəsilə həyata keçirilir.
Beləcə, burada beynəlxalq hüququn dövlətdaxili hüquqa təsiri aşkardır, lakin bu təsir transformasiya yolu
deyil. Təcrübə göstərir ki, artıq belə təsirin tendensiyaları haqqında yox, beynəlxalq hüquq xarakterli real şəkildə
yaradılan daxili normalar haqqında danışmaq olar. Həmin normalar bilavasitə təsir normalarıdır ki, bunlara daxili
hüquqa transformasiyanın konsepsiyasını tətbiq etmək çətindir. Bu prosesin inkişafı beynəlxalq hüququn
realizəsinin daha bir üsulunu müəyyən etməyə imkan verir. Bu üsul harmonizasiya və dövlətlərin hüquq
sistemlərinin unifikasiyası prosesiylə ümumi xüsusiyyətlərə malik olan, lakin dövlətlər tərəfindən sərbəst şəkildə
həyata keçirilən birtərəfli xarakter daşıyır [2, s.125]
Mövzudan kənarlaşmadan qeyd edək ki, implementasiya ilə bağlı ilk anlayış R.A. Müllerson tərəfindən irəli
sürülmüşdür. Müəllif milli-hüquqi implementasiya terminindən istifadə etməklə, ona belə bir anlayış vermişdir ki,
beynəlxalq hüquq normalarının milli-hüquqi implementasiyası beynəlxalq hüququn tələblərinin milli hüquq
normalarının köməyilə dövlətin ərazisində həyata keçirilməsi prosesidir. Milli-hüquqi implementasiya beynəlxalq
hüquq normalarının faktiki implementasiya mərhələsidir və beynəlxalq hüquq üçün zəruri hüquqi göstərişlər
yaradır. Anlayışdan da göründüyü kimi, implementasiya üçün beynəlxalq müqavilələrin ratifikasiyasına mütləq
şəkildə ehtiyac yoxdur. implementasiya prosesində beynəlxalq və milli hüququn asılılığı və milli qanunvericiliyin
transformasiyası baş verir [6, s. 9]. Bu halda qanunverici orqanın əsas vəzifəsi hüquq sistemini daha təbii şəkildə
yeniləməkdi, milli hüquqa nisbətdə daha da zənginləşdirməkdir.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, implementasiyanın beynəlxalq və milli hüquqi mexanizmləri mövcuddur.
Beynəlxalq hüquq normalarının implementasiya mexanizmi beynəlxalq hüququn subyektləri tərəfindən beynəlxalq
hüquq normalarının realizəsi məqsədilə beynəlxalq və milli səviyyələrdə istifadə olunan hüquqi və təşkilati
vasitələrin müəyyən məcmusunu təşkil edir. Bununla belə, beynəlxalq və milli səviyyələrdə beynəlxalq-hüquqi
normaların implementasiyası məqsədilə qəbul edilən hüquqi xarakterli tədbirlər təşkilati-icraedici xarakterli
tədbirlər kompleksinin həyata keçirilməsi ilə müşayiət olunur [4, s. 122].
Beynəlxalq hüquq normalarının implementasiya sistemi özünəməxsus struktur elementlərinə malik olan
beynəlxalq və milli sistemləri özündə cəmləşdirir. İmplementasiyanın beynəlxalq-hüquqi mexanizmi beynəlxalq-
hüquqi normaların realizəsini təmin edən beynəlxalq vasitələrin məcmusundan ibarətdir. Həmin mexanizmlər
universal, regional, lokal beynəlxalq təşkilatların, ixtisaslaşmış təsisatların, və onların köməkçi orqanlarının
müvafıq sferada həyata keçirdiyi tədbirlərdən ibarətdir.
Beynəlxalq və milli mexanizmlərin qarşılıqlı əlaqəsi beynəlxalq və milli hüquq sistemi arasındakı real əlaqə
ilə şərtlənir. Bununla belə, beynəlxalq hüquq norma-
[səh. 30-31]
larının ətraflı şəkildə izahı, konkretləşdirilməsi,
dövlətlər arası əməkdaşlıq orqanlarının yaradılması, dövlətlərin ümumi marağında olan problemlərin həlli üzrə
mövqe və səylərinin birləşdirilməsi zamanı əvvəlcə beynəlxalq mexanizm işə salınır, sonra isə ondan impuls alan
dövlətdaxili sistem işə düşür [7, s. 49].
İmplementasiyanın dövlətdaxili mexanizmi beynəlxalq hüquq normalarının implementasiyası üçün istifadə
olunan milli-hüquqi vasitələrin və dövlətin beynəlxalq öhdəliklərinin realizəsi üçün səlahiyyətli olan dövlət
orqanlarının məcmusudur. Dövlətdaxili mexanizm hər bir dövlətdə mövcuddur. Ancaq bu mexanizmə bütün
dövlətlər üçün ümumi, həm də spesifik əlamətlər məxsusdur. Bu əlamətlər, hər şeydən, əvvəl konkret dövlətin
hüquq sisteminin xüsusiyyətlərindən asılıdır. Bu əlamətlər konkret dövlətin hüquq sisteminin özəlliklərindən
asılıdır.
Beynəlxalq hüquq normalarının implementasiyasının dövlətdaxili mexanizminin istənilən dövlətə məxsus əsas
elementləri bunlardır: beynəlxalq hüququn realizəsi üçün istifadə edilən milli hüquqi vasitələr; beynəlxalq
hüquqdan irəli gələn öhdəliklərin realizəsinə səlahiyyət verilmiş dövlət orqanlarının sistemi.
Beynəlxalq hüququn realizəsi üçün istifadə olunan milli-hüquqi vasitələrə daxildir: beynəlxalq və dövlətdaxili
hüququn əlaqəsini, beynəlxalq müqavilələrin bağlanması, icrası və ləğvini tənzimləyən, həmçinin, beynəlxalq
hüququn implementasiyası sahəsində dövlət orqanlarının səlahiyyətini müəyyən edən ümumi xarakterli normativ
hüquq aktlar; konkret beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn beynəlxalq öhdəliklərin realizəsinin təmini məqsədilə
qəbul edilən milli hüquq aktları (implementasion hüquqi aktlar); beynəlxalq hüququn normalarında müəyyən edilən
göstərişlərin dövlətdaxili səviyyəsində implementasiyası ilə bağlı dövlət orqanlarının hüquq təmini fəaliyyəti; milli
hüquq tətbiqi təcrübəsi.
İndi isə insan hüquqları sahəsində beynəlxalq hüquq normalarının Azərbaycan qanunvericiliyinə
implementasiyasının nəzəri və praktiki xüsusiyyətləri ilə bağlı məsələyə diqqət yetirək. İnsan hüquq və azadlıqları
sahəsində beynəlxalq hüququn normalarının Azərbaycan qanunvericiliyinə güclənən təsir prosesi obyektiv
xarakterə malikdır. Göstərilən prosesin obyektivliyi, ilk növbədə, qloballaşma ilə bağlıdır. Elmi ədəbiyyatlarda
qloballaşma bəşəriyyətin çox hissəsinin telekommunikasiyanın və informasiya texnologiyalarının ən yeni vasitələri
əsasında maliyyə-iqtisadi, ictimai-siyasi və mədəni əlaqələrin vahid sistemində birləşdirilməsi kimi izah edilir.
Buna görə də, beynəlxalq terrorizmlə mübarizənin effektivliyinin artırılması da daxil olmaqla müasir şəraitdə
bir sıra qlobal problemlərin həlli, geniş beynəlxalq əməkdaşlıq əsasında mümkündür, bu isə beynəlxalq sistem
tərəfindən idarəetmə səviyyəsinin artırılmasına zərurət yaradır [8, s.3].
Müasir beynəlxalq münasibətlərdə və beynəlxalq hüquqda təsdiq edilmiş insan hüquqlarına hörmət prinsipi
hər bir dövlətin bu sahədə fəaliyyətinin genişləndirilməsini və insan hüquqlarının müdafıəsi üzrə effektiv
tədbirlərin gücləndirilməsini tələb edir [12, s.53].
İnsan hüquqları haqqında beynəlxalq aktları yaradarkən, dövlətlər əvvəlcə implementasion normaların xüsusi
blokunu onların tərkibinə daxil etməyə üstünlük vermişdir. Həmin normaların məqsədi müxtəlif dövlətlərdə
mövcud olan fərqli realizə tədbirlərinin unifıkasiyası idi. İmplementasiyanın belə hüquqi vasitələrinin dövlətlər
tərəfındən istifadəsi insan hüquqları haqqında aktların məzmun və mahiyyətinin vahid anlamının və dövlətdaxili
səviyyədə .həyata keçirilməsinə nail olmaqdan ibarət idi.
[səh. 31-32]
Hazırda insan hüquqlarının müdafiəsi sferasında praltiki olaraq bütün beynəlxalq müqavilələr dövlətlərin
müvafiq münasibətlər üzrə öhdəliklərini tənzimləyən normaları özündə təsbit edir [1, s. 220].
Əlbəttə, insan hüquqları haqqında beynəlxalq aktların həyata keçirilməsi üçün dövlətdaxili orqanlar və
təşkilatlar, mexanizmlər və prosedurlar ilkin əhəmiyyətə malikdir. Amma burada beynəlxalq hüquq normalarının
implementasiyası mexanizmlərinin əhəmiyyətli rolunu heç cür qiymətləndirməmək olmaz. İmplementasion
normaları formalaşdırmaqla dövlətlər yalnız özü üçün insan hüquqları haqqında müqavilələrin praktik realizəsini
yüngülləşdirmir, həm də bu fəaliyyətin qanunauyğunluğunun təminatının əlavə hüquq zəmanətlərini yaradır.
Beynəlxalq müqavilələrdə müvafıq normaların mövcudluğu qərarların qəbul olunmasının və onların icrasının
arasında məsafəni azaldır.
Azərbaycan hüquq sistemində “insan hüquq və azadlıqları” və “insanın hüquq və əsas azadlıqları” eyni
anlayışlar kimi istifadə olunur. Ümumiyyətlə, mütəxəssislərin fıkrincə [3, s. 141], “insan hüquq və azadlıqları”
dedikdə, hər bir insana vətəndaşlığından asılı olmayaraq məxsus olan təbii, ayrılmaz hüquq və azadlıqlar nəzərdə
tutulur.
“İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafıəsi sahəsində standartlar”a insan hüquqlarına hörmət prinsipini
inkişaf etdirən və konkretləşdirən və dövlətlə insan arasında münasibətləri nizama salan qaydalar aid edilir. Burada
faktiki olaraq insan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafıəsi sferasında dövlətlərin beynəlxalq hüquq
öhdəliklərini implementasiya edən dövlətdaxili hüquq normaları haqqında söhbət gedir.
İnsan hüquqları həm beynəlxalq, həm də milli hüquqda nəzərdə tutulur. Beynəlxalq hüquqda insan
hüquqlarının müdafiəsi sahəsində əsas sənədlərə aiddir: 1945-ci il BMTN nizamnaməsi, 1948-ci il İnsan hüquqları
haqqında Ümumi Bəyannamə, 1966-cı il Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt, 1966-cı il İqtisadi,
sosial və mədəni hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt. Respublikamız bu sənədlərdə müəyyən edilən müddəalara
riayət edir.
İnsan hüquqları sferasında bütün beynəlxalq müqavilələr onu imzalayan dövlətlərin həmin müqavilə üzrə
öhdəliklərinin icrası üzrə müddəaları müəyyən edir. Həmin müddəalar elə müvafıq müqavilələrin müxtəlif
maddələrində təsbit edilir.
Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın 2.2-ei maddəsində qeyd edilir ki, əgər bu, mövcud
qanunvericilik tədbirlərilə və yaxud digər tədbirlərlə nəzərdə tutulmayıbsa, hazırkı Paktda iştirak edən hər bir
dövlət, öz konstitusion prosedurlarına və hazırkı Paktın müddəalarına uyğun olaraq, bu Paktda qəbul edilən
hüquqların həyata keçirilməsi üçün zəruri ola biləcək belə qanunvericilik tədbirlərini və digər tədbirləri qəbul
etməyi öhdəsinə götürür [13, s. 881].
Təhsil sahəsində ayri-seçkiliklə mübarizə haqqında, İrqi ayri-seçkiliyin bütün forma- larının aradan
qaldırılması haqqında, Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının aradan qaldırılması haqqında
konvensiyalarda iştirakçı-dövlətlərin yalnız həmin konvensiya normalarının realizəsi üçün lazımi qanunverici və
digər tədbirlər qəbul etməsi ilə bağlı yox, həm də müvafiq konvensiyalara zidd olan milli normativ aktları ləğv
etmək öhdəliyi ilə bağlı müddəalar təsbit edilmişdir [14, s.124].
Azərbaycanın da qoşulduğu (1992-ci ildə ratifıkasiya olunub) [15, s. 164] Uşaq hüquqları haqqında
Konvensiyanın 4-cü maddəsində qeyd edilir ki, iştirakçı-dövlətlər bu Konvensiyada tanınan hüquqların həyata
keçirilməsi üçün bütün lazımi qanunvericilik tədbirlərini, inzibati və digər tədbirləri
[səh. 32-33]
görürlər. İştirakçı
dövlətlər iqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar barəsində belə tədbirləri malik olduqları ehtiyatların maksimum
çərçivəsində və lazım gəldikdə, beynəlxalq əməkdaşlıq çərçivəsində görürlər.
Göründüyü kimi, qeyd edilən halda dövlətlər formaların və metodların axtarışında, həmçinin, hüquq və
azadlıqların realizəsi müddətlərinin təyini vaxtı məsələsində geniş azadlığa malikdir,. Göstərilən müqavilələrin
implementasion normalarının təsbitindəki qeyri-müəyyənlik iştirakçı-ölkələrin öz ərazisində bu aktların
müddəalarının real şəkildə həyata keçirilməsi üçün imkanların (iqtisadi və siyasi inkişafının müxtəlif səviyyəsi)
müxtəlifliyi ilə bağlıdır.
İnsan hüquqları haqqında beynəlxalq müqavilələrə onların implementasiyası ilə bağlı müddəaların daxil
edilməsi daim inkişaf edir. Fikrimizcə, beynəlxalq-hüquqi aktların praktik icrası üçün dövlətdaxili orqanlar,
müəyyən edilmiş mexanizmlər və onların prosedurları mühüm əhəmiyyət kəsb etməlidir. implementasion normaları
formalaşdıraraq, dövlətlər yalnız özü üçün insan hüquqları haqqında razılaşmaların praktik realizəsini
yüngülləşdirməməlidir, həm də bu fəaliyyətin qanunauyğunluğunun təminatının əlavə hüquqi zəmanətlərini
yaratmalıdır. Müqavilələrdə və başqa normativ aktlarda müvafıq implementasion normaların mövcudluğu
qərarların qəbul olunmasının və onların icrası arasındakı məsafəni azaldır. Beləliklə, beynəlxalq hüquq
sənədlərindəki müddəaların qanunvericilikdə təsbit edilməsi beynəlxalq hüquqla müəyyən edilmiş minimal
standartlardan daha səmərəli ola bilər.
Müasir dövrdə təkcə insan hüquqlarının müdafıəsi sferasında Azərbaycan bir çox beynəlxalq müqavilələri
ratifikasiya etmişdir. Lakin Azərbaycan Respublikasının milli qanunvericiliyinə beynəlxalq müqavilələrin təsiri
artmaqdadır. Beynəlxalq müqavilələrə qoşulma prosesi məcburi surətdə dövlətin daxilində norma yaradıcılıq
fəaliyyəti ilə müşayiət olunmalıdır. Buna görə də qanunverici və icra hakimiyyəti orqanlarının vəzifəsi bu prosesə
kömək göstərməkdən ibarət olmalıdır, ancaq aparıcı rol yenə də milli məhkəmələrə məxsusdur.
Beləliklə, beynəlxalq hüquq milli hüquqa və dövlətçiliyə pozitiv təsir göstərə bilər, bir şərtlə ki, bu təsir milli
hüququn vasitəsilə həyata keçirilsin. Beynəlxalq hüquq öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün, insan hüquq və
azadlıqlarına riayət etməyə zəmanət vermək üçün, dövlətdaxili qanunvericilikdə onları təsbit etməlidir. Bu halda,
hüquqi dövlətdə qanun hakimiyyətdən, hüquq isə siyasətdən yuxarıda dayanmalıdır. Əks halda, nəinki insan hüquq
və azadlıqlarının təmini, həm də cəmiyyətin və iqtisadiyyatın da normal inkişafı mümkün deyil.
İnsan hüquqlarının dövlətdaxili təsbitinə əsas nümunə AR Konstitusiyasıdır. Həmçinin, insan hüquq və
azadlıqları sferasını nizama salan normalar AR Konstitusiyasında xüsusi yer tutur. AR Konstitusiyasını və digər
normativ-hüquqi aktları insan hüquq və azadlıqları üzrə ən əhəmiyyətli universal beynəlxalq hüquqi sənədlərlə
müqayisə etdikdə əksər müddəaların oxşarlığını aşkar etmək olar. Buradan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki,
Azərbaycan Respublikası insan hüquqları sahəsində öz beynəlxalq-hüquqi öhdəliklərini dövlətdaxili hüquq
yaradıcılığı mərhələsində lazımi qaydada implementasiya edir.
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, implementasiyanın inkorporasiya, transformasiya kimi mexanizmlərindən istifadə
olunur. Azərbaycanda beynəlxalq hüquq normalarının implementasiyasının inkorporasiya mexanizmi tətbiq olunur.
İnkorporasiya zamanı beynəlxalq-hüquqi normalar dövlətlər tərəfındən müəyyən edilmiş qaydada tanındıqdan
sonra (ratifikasiya) əlavə dövlətdaxili akt olmadan birbaşa dövlətdaxili hüquq sisteminə daxil edilir.
[səh. 33-34]
İstifadə edilmiş mənbələr:
1.
Артемова B.H., Мариков О.П. Особенности и тенденции развития правотворческого процесса в сфере
прав человека // Правотворческая деятельность в Республике Беларусь. Минск: 1997
2.
Кудрявцев В.Н. Курс международного права: в семи томах. Т. 3. М.: Наука, 1989
3.
Лукашук И.И. Международное право в судах государств. Спб., 1993
4.
Марочкин С.Ю. Проблема эффективности норм международного права. Иркутск, 1988
5.
Международное право. Учебник / Отв. ред. Ю.М. Колосов, В.И. Кузнецов. М.: Междунар. отношения,
1999
6.
Мюллерсон Р.А. Соотношение и взаимодействие международного публичного, международного
частного и национального права: Автореф. дис.... доктора юрид. наук. М., 1985
7.
Нешатаева Т.Н. К вопросу о правовых системах, регулирующих международные отношения //
Российский ежегодник международного права. 1993, № 4
8.
Тихомиров Ю.А. Глобализация: взаимовлияние внутреннего и международного права // Журнал
российского права. 2002, № 11
9.
Тихомиров Ю.А. Право: национальное, международное, сравнительное.// Государство и право. 1999 № 8.
10.
Усенко Е.Т. Соотношение и взаимодействие международного и национального права и Российская
Конституция // Московский журнал международного права. 1995, № 2.
11.
Черниченко С.В. Международное право: современные теоретические проблемы. М., 1993
12.
Черниченко С.В. Теория международного права. В 2-х томах. Том 1. Современные теоретические
проблемы. М.: «НИМП», 1999
13.
International Human Rights and Humanitarian Law. Treaties, Cases and Analysis. Martin F.F., Schnably S.J.,
Wilson R.J., Simon S J., Tushnet V.M. New-York, Cambridge University Press, 2006
14.
Lauren Paul Gordan. The Evolution of International Human Rights. Vision Seen. Third Edition. Philadelphia.
University of Pennsylvania Press. 2011
15.
http://www.unicef.az/?options=content&id=l64
.
Алиев Субхан Фармаил оглу
ПРОБЛЕМА СОТРУДНИЧЕСТВА МЕЖДУНАРОДНОГО И
НАЦИОНАЛЬНОГО ПРАВА В РЕАЛИЗАЦИИ
МЕЖДУНАРОДНО-ПРОВОВЫХ НОРМ ЗАШИТЫ ПРАВ ЧЕЛОВЕКА
РЕЗЮМЕ
В статье определена проблема сотрудничества международного и национального права в реализации
международно-правовых норм зашиты прав человека. Наряду с универсальными договорными механизмами
международно-правовых норм в области защиты прав человека, существуют также региональные договорные
механизмы, отражающие в себе особенности различных регионов. Специфичность региональных договорных
механизмов заключается в том, что признак, характерный для одного региона, может отсутствовать в другом регионе.
Например, правила, присущие для арабских государств, где действуют исламские религиозные правила, могут не
встречаться в Африке или Америке.
[səh. 34-35]
Aliyev Subhan Farmayil oglu
PROBLEM OF COOPERATION OF THE INTERNATIONAL AND NATIONAL
LAW IN REALIZATION OF INTERNATIONAL LEGAL NORMS IN
PROTECTION OF HUMAN RIGHTS
SUMMARY
The article deals with the problem of cooperation of the international and national law in realization of international legal
norms in protection of human rights. Along with universal contractual mechanisms of international legal norms in the field of
protection of human rights, there are also regional contractual mechanisms reflecting in themselves features of various regions.
Specificity of regional contractual mechanisms is that the sign, characteristic for one region, can be absent in other region. For
example, the rule inherent for the Arab states where the Islamic religion rules, can-not met in Africa or America.
[səh. 35]
Rəyçi: h. ü. f. d., dos. əvəzi N.H. Şükürov
Təqdim edən: h. ü. e. d., prof. B.S. Zahidov
Daxil olma tarixi: 04Л2.2014
Təkrar işlənmə tarixi: 08.01.2014
Çapa imzalanma tarixi: 03.02.2015
Dostları ilə paylaş: |