Qapaq yumsaq indd
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- C mil Elsev r. A SU DÜN ND N SABAHA
- A su tarixind n s hif l r 5 A SU TAR X ND N S H F L R
- Son orta sr h rbi-siyasi prosesl rind A su h ri.
- A su dün nd n sabaha
- A su tarixind n s hif l r
| C Ç M Ê L Ç E L S E V Ç R –2010 C mil Elsev r. A SU DÜN ND N SABAHA Bakı, «NURLAR» N riyyat-Poliqrafiya rk zi, 2010, 304 s. C mil Elsev rin “A su: Dün nd n sabaha” adlı q l m t crüb si bio- qrafik, biblioqrafik v toponomik s rdir. Mü llif oxucuya A su, onun q dim v müasir tarixi, halisi, görk mli simaları bar d ensiklopedik xarakterli m lumat verm kl yana ı A sunun ayrı-ayrı ya ayı m nt q l rinin yaxın v uzaq keçmi in s yah t etm k, rayonun ayrı-ayrı sah l rinin inki afı istiqam tind görülmü i l rl tanı olmaq fürs ti yaradıb. Kitabı tamam- layana q d r g rgin axtarı lar aparmı C mil Elsev rin A su v a sulu- lara sevgi v hörm tinin t zahürü olan “A su: Dün nd n sabaha” kitabı übh siz ki, onların stolüstü kitabına çevril c kdir. ISBN: 978 – 9952 – 450 – 92 – 7 © C mil Elsev r, 2010 Sah si – 1020 kv.km halisi – 70737 n f r K nd – 78 – 1 A su rayonu 1943-c il oktyabr n 8-d yaranm d r. A su tarixind n s hif l r 5 A SU TAR X ND N S H F L R Az rbaycanın orta sr h rl ri iç risind halisinin sayına v tutdu u razinin böyüklüyün gör f rql n n A su h ri 1735-ci ild n 1806-cı il d k irvanın ba h ri olmu dur. A sunun adı ta- rixi m nb l rd ilkin olaraq XVI srd n etibar n ticar t-s n tkarlıq m nt q si kimi xatırlanır. Son orta sr h rbi-siyasi prosesl rind A su h ri. 1734-cü ilin yayında Nadir ah öz qo unu il amaxıya do ru h r k t etdi. irvan hakimi Surxay xanın amaxını t rk etm sin baxmayaraq, h r halisi iki ay müdd tind müqavim t göst r bildi. halinin bel ciddi müqavim tind n q z bl nmi Nadir ah 1734-cü il av- qustun sonlarında amaxını l keçirdikd n sonra h ri yandıraraq darmada ın etdi, halisinin is köçürülm si mrini verdi. Bel likl , 1735-ci il may ayının sonunda amaxı h rinin 4 a aclı ında (37 km), yeni h rin sası qoyuldu. h rin q dim halisi d tikil n bu yeni h r köçürüldü. Bu dövrd n etibar n A su h ri irvan hakiml rinin iqam tgahı oldu. 1743-cü ild irvanda Nadir aha qar ı üsyan ba landı. Bu za- man özl rini S f vil rin x l fl ri kimi t qdim ed n yalançı ahzad - l r – I, II, III Sam Mirz l r meydana çıxdı ki, onlardan ikisi irvanda f aliyy t göst rirdi. I Sam Mirz 50 minlik qo unla Surxay xanın mü ayi tind irvanın m rk zi olan A su h rini z bt etdi. O, xalqı Nadir ah t r find n qoyulmu vergil rd n azad etdi. Lakin, Nadir ahın o lu N srullah Mirz il I Sam Mirz arasında irvan düzünd ba ver n döyü d , I Sam Mirz öldürüldü. II Sam Mirz Surxay xanın o lu M h mm d xanın yardımı il 1743-cü ilin oktyabrında irvanda güclü üsyanın ba verm sind böyük rol oynadı. N srullah Mirz 3 d f m lub olmasına bax- mayaraq, A su qalasını bir neç gün mühasir d saxladıqdan sonra A su dün nd n sabaha 6 n hay t top at i il l keçir bildi. Bununla da çiç kl n n A su h rin ilk z rb d ymi oldu. h rd az sayda insan qalmı dı ki, onların da çoxunu sir alıb, h ri tamamil qar t etdil r. hali bu günü «Allahdad» (Allah köm y çat) adlandırdı. 1747-ci ild Nadir ahın öldürülm sind n sonra onun irvandakı naibi Z rnavalı (Z rnava smayıllı rayonunda k nddir – F.X.) Hacı M h mm d li Sofu N bi o lu 1748-ci ild A suda hakimiyy ti l keçirdi v irvan xanlı ını yaratdı. Oturaq hali onun hakimiyy tini tanıdı. irvanda sas h rbi gücü t kil ed n elat Hacı M h mm d li xanın hakimiyy tini tanımadı. Elat Xançoban mahalından olan, i- malda Altıa acdan, c nubda Navahıya q d r razinin irsi mülkiyy t- çisi q bul edil n v S rkar ail si adlandırılan Allahverdi b yin övlad- larını söz sahibi hesab edirdi. Allahverdi b yin g nc övladları A ası b y, M h mm ds id b y v A ar zi b y is xanlıq titulları olmadı- ı v tarixi irvan dövl tini yenid n dirç ltm yi qar ısına m qs d qoymu , ki xanı Hacı Ç l bi xanın siyasi görü l rini b y ndikl ri üçün onun hakimiyy tini tanıyırdılar. S rkar ail si amaxını (Köhn amaxı) iqam tgah seçmi , burada Nadir ah t r find n söndürül- mü h r h yatını yenid n dirç ltm y ba lamı dı. 1749-cu ild hm d xan ahsev nin ba çılıq etdiyi qo un Köhn amaxı h rin yaxınla dı. hm d xan ahsev nin daha c nubda olan A suya deyil, amaxıya hücum etm si onun irvan xanı elan edilmi , Hacı M h mm d li xanı d st kl diyini v ona d st k yürü ü h yata keçirdiyini göst rir. A ar zi b y hm d xanın qarda ı M h mm drza xanı üzb üz döyü d öldürdü. hm d xan intiqam almaq üçün özü meydana atıldı. A ar zi b y onu b rk ya- raladı. hm d xan m lub olub geri qayıtmaq q rarına g ldi. La- kin h rin yarım a aclı ında v fat etdi. Bu döyü l r zamanı ki xanı Hacı Ç l bi xan v Qaraba xanı P nah li xan S rkar ail sini d st kl mi , h rbi qüvv l ri il köm k göst rmi dil r. S rkar ail si faktiki olaraq irvan xanı hesab edil n Hacı M h mm d li xanı devirm k v A sunu l keçirm k ist yirdi. On- A su tarixind n s hif l r 7 lar bu m qs dl rin çatmaq üçün ki xanı Hacı Ç l bi xana arxa- lanırdılar. 1755-ci ild Hacı Ç l bi xan böyük bir qüvv il A suya yaxınla dı v h ri mühasir y aldı. A su uzun müdd t mühasir d qaldı. Hacı M h mm d li xan Quba xanı Hüseyn li xandan köm k ist di. Abbasqulu a a Bakıxanovun t birinc des k “3000 n f r Qu ba qo unu v usmi mir H mz nin 500 n f rlik qüvv si iki dü - m ni barı dırmaq üçün” A suya g ldi. irvan- ki münasib tl rin yeni xanın – Hüseyn li xanın qarı masından Hacı Ç l bi xan v A ar zi b y heç d xo lanmadı. Hacı Ç l bi xan Hacı Piri adlı bir n f ri elçi gönd r r k, Hüseyn li xanı h d l di v geri qayıtma ı t klif etdi. Hüseyn li xan geri qayıtmadıqda a ır döyü l r ba landı. Lakin Hacı Ç l bi xanın qüvv l ri m lub olaraq kiy geri ç kil- di. A suda 3 gün Hüseyn li xanın r fin ziyaf t verildi. Qalanın açarları ona t qdim edils d , q bul etm di. Bu, irvanlılar arasında Hacı M h mm d li xanın dayaqlarının z if oldu unu v Hüseyn li xanın bunu aydın gördüyünü göst rir. Bu m lubiyy td n az sonra Hacı Ç l bi xan v fat etdi. A ar zi b y is özün Quba xanlı ı tim- salında yeni r qib tapmı oldu. 1758-ci ild Hüseyn li xan da v fat etdi. A ar zi b y Quba xan lı ında yaranmı qarı ıqlıqlardan istifad ed r k, A su m lu- biyy tinin v zini çıxma a c hd etdi. Quba xanlı ının B rm k ma- halına hücum ed n v halisini qar t ed n A ar zi b y 200 ail ni irvan xanlı ına köçürdü. Hüseyn li xanın o lu F t li xan qisas almaq m qs dil irvan xanlı ına hücum etdi. A ar zi b y Köhn amaxının yaxınlı ında m lub edildi v öldürüldü. F t li xan Köhn amaxını bir neç ay mühasir d saxladıqdan sonra irvan elatını qar t etdi v bir hiss sini Quba xanlı ına köçürdü. 1763-cü ild irvan xanlı ını, xüsusil A su h rini idd tli taun x st liyi bürüdü. Bu x st likd n çox adam t l f oldu. 1765-ci ild irvan elatına arxalanan S rkar xan danından M mm ds id b y v A ası b y bütün rana v Az rbaycana sahib olmu K rim xan Z ndd n xanlıq titulu il laq dar s n d aldı- Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|