A su dün nd n sabaha
18
A SU RAYONUNUN CO RAF MÖVQEY
V T B
RA T
Tarix n irvan razisin daxil olan A su rayonu Bakı
h rin-
d n 162 km q rbd , Bakı- amaxı-Yevlax magistral yolunun üstünd
yerl ir. A su rayonu q rbd n v
imal-q rbd n smayıllı, imal-
rqd n v
rqd n
amaxı, c nubdan is Kürd mir v Hacıqabul
rayonlarının torpaqları il s rh dl nir.
A su inzibati rayonu 1943-cü ild oktyabr ayının 8-d yaran-
mı dır. 1963-cü ild bu rayonun razisi Kürd mir rayonuna bir-
l dirilmi dir. 1965-ci ild n yenid n müst qil A su rayonu yara-
dılmı dır. A su rayonu inzibati razi c h td n A su
h ri v 78
k ndd n ibar tdir. vv ll r
h r tipli q s b olan A su 1967-ci il-
d n
h r adlanır.
A su
h ri A su çayının h r iki sahilind yerl ir. Bura 40°35´
imal enliyi, 48°24´ rq uzunlu unun k si diyi yerdir.
Relyefi da lıq, da
t yi v meyilli düz nlikl rd n ibar tdir.
Da lıq hiss si d niz s viyy sind n 700-1000 m hündürlükd yerl -
ir. Da lıq zonalar çaylar, d r l r yar anlarla parçalanmı mür kk b
relyef malikdir. Göyçay sahill rind n ba layaraq Pirsaatçaya q d r
xırda boz da lar irvan da silsil sini t kil edir. Alçaq da lardan
ibar t olan bu sah l rd Hinqar, Gürcüvan, Nuran, K rk nc, Q
d,
L ng biz yaylaları q rb- rq istiqam tind uzanır. imal düzünün i-
mal s rh ddi Qaram ry m yasamalı, Girdimançayın irvan düzün
çıxdı ı sah v Xançobanı düzü adlanır.
Da
t yi razil rd relyef sas n imaldan c nuba alçalan müx-
t lif baxarlı yamaclardan ibar tdir. Da ların yamacları z if, orta
v
idd tli d r c d eroziyaya u ramı dır. Bu razid ki düz nlik
sah l ri güclü da qınlar ba verm si n tic sind yuyularaq xırda
çaylarda, d r l rd qobular m l g tirir.
A su rayonunun co rafi mövqeyi v t bii
raiti
19
A su rayon razisinin bel t bii paçalanma relyefi orada orla -
ma prosesinin getm sin
rait yaradır.
A su rayonunun Böyük Qafqazın c nub yamacında yerl m si,
onun iqlim raitin böyük t sir göst rir. Bu bölg nin iqlimi sa-
s n qı ı quraq keç n mülayim – isti, yarıms hra, quru bozqır iqlimi
(c nub) v yayı quraq keç n mülayim isti ( imal) iqlim tipl rind n
ibar tdir. Qı ı quraq gün li v az qarlı keçm sil s ciyy l nir.
Havanın orta illik temperaturu 13-14° d r c selsidir. Orta ay-
lıq nisbi rütub t is il rzind 50-81% olur. Ya ıntının illik miqdarı
400-600 mm t kil edir. raziy
n çox yaz-payız f sill rind dü ür.
S th örtüyünd n il rzind 800-1000 mm mümkün buxarlanma
ge dir. Orta da lıq razid ya ıntıların buxarlanmadan az olması-
na bax
mayaraq, yaz aylarında temperatur yüks k olmadı ından
d my
raitind tarla, meyv v üzüm bitkil rinin bec rilm si
mümkündür.
Geoloji m lumatlardan aydın olur ki, irvan düzü vaxtil X z r
d nizinin körf zi olmu dur. D niz bu sah l ri bir neç d f basmı -
dır. qlimin d yi m si il
laq dar olaraq h min sah l rd n d niz
ç kilmi v hazırki v ziyy t dü mü dür. Relyef xüsusiyy tl rin-
A su dün nd n sabaha
20
d n asılı olaraq, t dqiq olunan razid müxt lif dövrl rd çökdürü-
l n d niz çöküntül rin müxt lif geoloji laylarda rast g linir. Bu
çöküntül rd çoxlu iri qum d n l ri il qatı ıq balıqqulaqları üstün-
lük t kil edir.
Rayon razisinin torpaq m l g tir n süxurları d niz çöküntü-
l rind n ba qa A suçay, Girdimançay v bir sıra xırda d r l r
vasit si l g tiril n müxt lif t rkibli a ınma materiallarından iba-
r tdir.
Rayon razisinin qrunt sularına müxt lif d rinlikl rd rast g linir.
Da lıq v da
t yi hiss l rd qrunt sularına t sadüf edilm mi dir.
Lakin b zi k ndl rd qazılmı su quyularına sas n, dem k olar
ki, qrunt suyunun d rinliyi 6-8 metrdir. Düz n sah l rd is qrunt
suları s th yaxındır. 1976-cı ild torpaq t dqiqatı zamanı rayonun
Çaparlı, C layir,
r bmehdib y k ndl ri
razisind qrunt suları
s th daha yaxın olub, 52-170 sm arasında d yi diyi mü yy n edil-
mi dir. Qrunt suları idd tli d r c d mineralla mı dır.
A su rayonunun razisind n Girdimançay, A suçay v Nazir-
çay çayları axır. Bu çaylar v onların m hsuldar vadil ri n q dim
zamanlardan c miyy tin h yatında mühüm rol oynamı dır.
Girdimançay öz m nb yini Babada dan (2000- 2500 m) götürür
v yalnız gur ya ı lar zamanı Kür çayı sahilind Qarasuya birl ir.
Çayın uzunlu u 108 km olub, suyu suvarma i l rind istifad
olunur. Girdimançaydan ayrılan Nazirçay qolu irvan düzünün k nd
t s rrüfatını su il t min edir.
A suçay öz m nb yini Lahıc da larından götürür. A suçay orta
axınında çox d rin, lakin enli d r d n axır. A su
h rind n c nuba
do ru bu çayın vadisi öz formasını itirir. Burada çay süni suvarma
kinçiliyi v bostançılıqla laq dar arxlar vasit sil xırda ax l r
parçalanır. Göründüyü kimi çay A su rayonunun t s rrüfatında mü-
hüm rol oynayır.
A su rayonu razisinin torpaqları t snifat etibaril a a ıdakı altı
növ bölünür:
A su rayonunun co rafi mövqeyi v t bii
raiti
21
Q hv yi da -me torpaqları
1.
Da – boz q hv yi torpaqlar
2.
abalıdı torpaqlar
3.
Ç m n – boz v boz-ç m n torpaqlar
4.
Bataqlıq – ç m n torpaqları
5.
oran torpaqlar
6.
Bu torpaqlar rayon razisinin ayrı-ayrı zonaları üçün s ciy y vi dir.
Rayon razisinin bitki örtüyü onun co rafi
raitin uy un ola-
raq aquli zonalılıq qanununa müvafiq yayılmı dır. Da lıq
razi
z ngin me zola ına malikdir. Me l rd palıd, v l s, a caqayın,
yemi an v s. a ac v kol bitkil ri, relyefi çox meyilli yamaclarda
is qaratikan, cır nar, böyürtk n, itburnu v s. geni yayılmı dır.
Rayonun düz n razisind m d ni bitkil r-pambıq, taxıl, bos-
tan-t r v z v s. bitkil ri bec rilir.
Burada relyef raitinin müxt lifliyi, onun razisinin m rk zi
hiss sind n çoxlu qolları il A su çayının v bir sıra xırda çay v sulu
qobuların keçm si, rayonun razisind xüsusil
imal hiss l rind
xeyli s thi v qobu eroziyasının inki afına s b b olmu dur. Rayonun
q rb razisind n axan Girdiman çayı Qaram ry m yaylasını parça-
layıb, konyonlar yaratmı dır. Rayon razisind çınqıllı-da lı pro-
lüvial çöküntül rd n ibar t geni yar anlar meridian istiqam tind
yayılmı , irvan düzün çıxan çoxlu sulu v quru qobular (Kük ,
Yasamal, Marafta v s.) yaratmı dır. Bu çay v qobuların ba lan ıc
sah l rind me l rin nizamsız qırılması burada s thi v yar an ero-
ziyasının geni l nm sin , razinin xeyli hiss sinin aridl m sin ,
torpaqların t kamül prosesind mü yy n d yi iklikl r yaratmı dır.
amaxı v A su rayonlarının s rh ddind n, L ng biz silsil sin-
d n me v kolluqlardan 14 km-lik A su a ırımı keçir. A su
h -
rind n n yaxın d miryol stansiyasına q d r olan m saf 34 km-dir.
Qeyd ed k ki, A sudan Bakı- amaxı-Yevlax, Kürd mır- smayıllı
osse yolları keçir.
Dostları ilə paylaş: |