Qapaq yumsaq indd



Yüklə 0,52 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/70
tarix12.03.2018
ölçüsü0,52 Mb.
#31251
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   70

A su dün nd n sabaha
18
A SU RAYONUNUN CO RAF  MÖVQEY
V  T B
RA T
Tarix n irvan razisin  daxil olan A su rayonu Bakı
h rin-
d n 162 km q rbd , Bakı- amaxı-Yevlax magistral yolunun üstünd
yerl ir. A su rayonu q rbd n v
imal-q rbd n smayıllı, imal-
rqd n v
rqd n
amaxı, c nubdan is  Kürd mir v  Hacıqabul
rayonlarının torpaqları il  s rh dl nir.
A su inzibati rayonu 1943-cü ild  oktyabr ayının 8-d  yaran-
mı dır. 1963-cü ild  bu rayonun  razisi Kürd mir rayonuna bir-
l dirilmi dir. 1965-ci ild n yenid n müst qil A su rayonu yara-
dılmı dır. A su rayonu inzibati  razi c h td n A su
h ri v  78 
k ndd n ibar tdir.  vv ll r
h r tipli q s b  olan A su 1967-ci il-
d n
h r adlanır. 
A su
h ri A su çayının h r iki sahilind  yerl ir. Bura 40°35´ 
imal enliyi, 48°24´  rq uzunlu unun k si diyi yerdir. 
Relyefi da lıq, da
t yi v  meyilli düz nlikl rd n ibar tdir. 
Da lıq hiss si d niz s viyy sind n 700-1000 m hündürlükd  yerl -
ir. Da lıq zonalar çaylar, d r l r yar anlarla parçalanmı  mür kk b
relyef  malikdir. Göyçay sahill rind n ba layaraq Pirsaatçaya q d r
xırda boz da lar irvan da  silsil sini t kil edir. Alçaq da lardan
ibar t olan bu sah l rd  Hinqar, Gürcüvan, Nuran, K rk nc, Q
d,
L ng biz yaylaları q rb- rq istiqam tind  uzanır.  imal düzünün  i-
mal s rh ddi Qaram ry m yasamalı, Girdimançayın irvan düzün
çıxdı ı sah  v  Xançobanı düzü adlanır.
Da
t yi razil rd  relyef  sas n imaldan c nuba alçalan müx-
t lif baxarlı yamaclardan ibar tdir. Da ların yamacları z if, orta 
v
idd tli d r c d  eroziyaya u ramı dır. Bu  razid ki düz nlik
sah l ri güclü da qınlar ba  verm si n tic sind  yuyularaq xırda
çaylarda, d r l rd  qobular  m l  g tirir.


A su rayonunun co rafi mövqeyi v  t bii
raiti
19
A su rayon  razisinin bel  t bii paçalanma relyefi orada  orla -
ma prosesinin getm sin
rait yaradır.
A su rayonunun Böyük Qafqazın c nub yamacında yerl m si,
onun iqlim  raitin  böyük t sir göst rir. Bu bölg nin iqlimi  sa-
s n qı ı quraq keç n mülayim – isti, yarıms hra, quru bozqır iqlimi 
(c nub) v  yayı quraq keç n mülayim isti ( imal) iqlim tipl rind n
ibar tdir. Qı ı quraq gün li v  az qarlı keçm sil  s ciyy l nir.
Havanın orta illik temperaturu 13-14° d r c  selsidir. Orta ay-
lıq nisbi rütub t is  il  rzind  50-81% olur. Ya ıntının illik miqdarı
400-600 mm t kil edir.  raziy
n çox yaz-payız f sill rind  dü ür. 
S th örtüyünd n il  rzind  800-1000 mm mümkün buxarlanma 
ge dir. Orta da lıq razid  ya ıntıların buxarlanmadan az olması-
na bax 
mayaraq, yaz aylarında temperatur yüks k olmadı ından 
d my
raitind  tarla, meyv   v  üzüm bitkil rinin bec rilm si 
mümkündür.
Geoloji m lumatlardan aydın olur ki,  irvan düzü vaxtil  X z r
d nizinin körf zi olmu dur. D niz bu sah l ri bir neç  d f  basmı -
dır.  qlimin d yi m si il
laq dar olaraq h min sah l rd n d  niz 
ç kilmi   v  hazırki v ziyy t  dü mü dür. Relyef xüsusiyy tl rin-


A su dün nd n sabaha
20
d n asılı olaraq, t dqiq olunan  razid  müxt lif dövrl rd  çökdürü-
l n d  niz  çöküntül rin  müxt lif geoloji laylarda rast g linir. Bu 
çöküntül rd  çoxlu iri qum d n l ri il  qatı ıq balıqqulaqları üstün-
lük t kil edir.
Rayon razisinin torpaq m l g tir n süxurları d niz çöküntü-
l  rind n ba qa A suçay, Girdimançay v  bir sıra xırda d r l r
vasit si l   g tiril n müxt lif t rkibli a ınma materiallarından iba-
r tdir. 
Rayon razisinin qrunt sularına müxt lif d rinlikl rd  rast g linir. 
Da lıq v  da
t yi hiss l rd  qrunt sularına t sadüf edilm mi dir.
Lakin b zi k ndl rd  qazılmı  su quyularına sas n, dem k olar 
ki, qrunt suyunun d rinliyi 6-8 metrdir. Düz n sah l rd  is  qrunt 
suları s th  yaxındır. 1976-cı ild  torpaq t dqiqatı zamanı rayonun 
Çaparlı, C layir, 
r bmehdib y k ndl ri
razisind  qrunt suları
s th  daha yaxın olub, 52-170 sm arasında d yi diyi mü yy n edil-
mi dir. Qrunt suları idd tli d r c d  mineralla mı dır.
A su rayonunun  razisind n Girdimançay, A suçay v  Nazir-
çay çayları axır. Bu çaylar v  onların m hsuldar vadil ri n q dim
zamanlardan c miyy tin h yatında mühüm rol oynamı dır.
Girdimançay öz m nb yini Babada dan (2000- 2500 m) götürür 
v  yalnız gur ya ı lar zamanı Kür çayı sahilind  Qarasuya birl ir.
Çayın uzunlu u 108 km olub, suyu suvarma i l rind  istifad
olunur. Girdimançaydan ayrılan Nazirçay qolu  irvan düzünün k nd
t s rrüfatını su il  t min edir.
A suçay öz m nb yini Lahıc da larından götürür. A suçay orta 
axınında çox d rin, lakin enli d r d n axır. A su
h rind n c nuba
do ru bu çayın vadisi öz formasını itirir. Burada çay süni suvarma 
kinçiliyi v  bostançılıqla laq dar arxlar vasit sil  xırda ax l r
parçalanır. Göründüyü kimi çay A su rayonunun t s rrüfatında mü-
hüm rol oynayır.
A su rayonu  razisinin torpaqları t snifat etibaril  a a ıdakı altı
növ  bölünür:


A su rayonunun co rafi mövqeyi v  t bii
raiti
21
Q hv yi da -me  torpaqları
1.
Da  – boz q hv yi torpaqlar
2.
abalıdı torpaqlar
3.
Ç m n – boz v  boz-ç m n torpaqlar
4.
Bataqlıq – ç m n torpaqları
5.
oran torpaqlar
6.
Bu torpaqlar rayon  razisinin ayrı-ayrı zonaları üçün s ciy y  vi dir.
Rayon razisinin bitki örtüyü onun co rafi
raitin  uy un ola-
raq aquli zonalılıq qanununa müvafiq yayılmı dır. Da lıq
razi
z ngin me  zola ına malikdir. Me l rd  palıd, v l s, a caqayın,
yemi an v  s. a ac v  kol bitkil ri, relyefi çox meyilli yamaclarda 
is  qaratikan, cır nar, böyürtk n, itburnu v  s. geni  yayılmı dır.
Rayonun düz n razisind   m d ni bitkil r-pambıq, taxıl, bos-
tan-t r v z v  s. bitkil ri bec rilir.
Burada relyef  raitinin müxt lifliyi, onun  razisinin m rk zi
hiss sind n çoxlu qolları il  A su çayının v  bir sıra xırda çay v  sulu 
qobuların keçm si, rayonun  razisind  xüsusil
imal hiss l rind
xeyli s thi v  qobu eroziyasının inki afına s b b olmu dur. Rayonun 
q rb razisind n axan Girdiman çayı Qaram ry m yaylasını parça-
layıb, konyonlar yaratmı dır. Rayon  razisind  çınqıllı-da lı pro-
lüvial çöküntül rd n ibar t geni  yar anlar meridian istiqam tind
yayılmı , irvan düzün  çıxan çoxlu sulu v  quru qobular (Kük ,
Yasamal, Marafta v  s.) yaratmı dır. Bu çay v  qobuların ba lan ıc
sah l rind  me l rin nizamsız qırılması burada s thi v  yar an ero-
ziyasının geni l nm sin , razinin xeyli hiss sinin aridl m sin ,
torpaqların t kamül prosesind  mü yy n d yi iklikl r yaratmı dır.
amaxı v  A su rayonlarının s rh ddind n, L ng biz silsil sin-
d n me  v  kolluqlardan 14 km-lik A su a ırımı keçir. A su
h -
rind n n yaxın d miryol stansiyasına q d r olan m saf  34 km-dir. 
Qeyd ed k ki, A sudan Bakı- amaxı-Yevlax, Kürd mır- smayıllı
osse yolları keçir.


Yüklə 0,52 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   70




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə