Qapaq yumsaq indd

---

---

A su dün nd n sabaha
24
Q D M M D N YY T AB D L R
Az rbaycan tarixind  çox mühüm rol oynamı , irvanda yerl -
n A su rayonu  razisind  h l lik da  dövrü m d niyy t abid l ri
a kar olunmasa da, bu bölg  özün m xsus q dim tarixi m d niyy t
z nginlikl rin  malikdir. 1997-2000-ci ill rd  G g li k ndi razi sin-
d  e. . IV-I  srl r  aid N rgizava q dim
h r yeri v  ona m xsus
z n gin  nekropol, 
r bmehdib y k ndi razisind  is   t kn   q bir
abid l ri, maddi-m d niyy t nümun l ri toplanılaraq elmi c h td n
t dqiq olunmu dur.
A su rayonunun indiy  q d r qeyd  alınmı  q dim maddi-m -
d niyy t abid l ri a a ıdakılardır:
– Qırlart p  eneolit-antik dövr abid l ri;
– Xanyurdu kurqanı;
–
r bmehdib y kurqan abid l ri v  antik dövr q birl ri;
– Nüydü antik dövr ya ayı  yeri v  nekropolu;
– Qaraçıbulaq antik dövr abid l ri;
– Uzunboylar antik dövr abid si;
– N rgizava antik  h r yeri v  nekropolu;
– B yimli qalası
Qırlart p  eneolit – antik dövr abid l ri – Qırlart p  abid si
A su rayonunun Qırlar k ndinin 0,5 kilometrliyind  yerl ir. Yer-
li hali bu abid ni sad c  “t p ”, onun arxasındakı düz nliyi is
“t p dalı” adlandırırlar. Qırlart p   A suçayla Göyçay arasında
uzanan Sanqalan v   H ft ran yaylalarında yerl mi , 20-d n çox 
maddi-m d niyy t abid si il  (Uzunboylar, Nüydü, Mollaisaqlı,
Hacıh t mli, Qı laq,
kili, G nz ,
biyan, Tircan) eyni co ra-
fi arealoladır. Ya ayı  yerinin sah si 5 hektara yaxın olub, m d ni
t b q sinin qalınlı ı 6 metrdir.
Ya ayı  yerinin q dim m d niyy t qalıqları eneolit dövrün  aid-
dir. E. .V-IV minillikl rd  ya ayı  yerinin  halisi sas n kinçilikl

---

Q dim m d niyy t abid l ri
25
m
ul olmu lar. Qırlart p  abid sinin alt m d ni t b q sind n
eneolit dövrün  aid müxt lif m i t
yaları, saxsı qab nümun l ri,
t s rrüfat küpl ri, ocaq qur uları, taxıl zm k üçün olan d n da ları
ld  edilmi dir.
Eneolit dövrünün ardınca Qırlart p  ya ayı  yerind  tunc v  ilk 
d mir dövründ  h yat davam etmi dir.
Qırlart p d  antik dövrd   d  ya ayı  olmu dur. Qazıntılar n -
tic  sind  antik dövrün t b q sind  ya ayı  evl rinin v  qala di-
varlarının qalıqları a kara çıxarılmı dır. Qırlart p  ya ayı  yerinin 
trafında qalınlı ı 3 metr, 3 metr hündürlükd  olan möht
m qala 
divarları indiy d k qalmaqdadır. Eramızın IV  srind n ba layaraq
Qırlart p d n yalnız göz tçi m nt q si kimi istifad  olunmu dur. 
Arxeoloji qazıntılar zamanı çoxsaylı gil qab nümun l ri, heyvan 
sümükl ri, m k al tl ri, silahlar, b z k
yaları v  s. tapılmı dır.
1986-cı ild  Qırlart p d n eranın I  srind  k silmi  gümü  sikk
tapılmı dır. Gümü  dirh min bir üzünd  III Artabanın
kli, dig r
üzün d  is  yunan  lifbası il  onun adı v  ba qa yazılar z rb edil-
mi dir.
Qırlart p  maddi-m d niyy t abid si bu  razid  h yat t rzinin
7 min il bundan  vv l ba landı ını v  uzun müdd t davam etdiyini 
göst  rir.
Xanyurdu kurqanı – A su rayonu m rk zind n 5 km c nubda,
A su çayı sahilind ,
r bu a ı k ndi razisind  Xanyurdu kurqan 
abid si vardır.
“Xaraba
h rin”in yaxınlı ında yerl m si bu abid  il  maraq-
lananlarda ba qa cür mülahiz l r yaratmı dır. 
h rd  olan göz tçi
qüll l rin  bu m nt q  vasit sil   x b r verildiyin  gör  abid nin
“Xanyurdu” adlanması ehtimal olunur.
r bmehdib y kurqanları v  antik dövr q birl ri – rayon 
m rk zind n 34 km q rbd
r bmehdib y k ndi razisind  antik 
dövr  aid yeni ya ayı   m sk ni a kar edilmi dir. Girdimançayın
sa  sahilini sel sularının yuması n tic sind  Qafqaz Albaniyasının

---

A su dün nd n sabaha
26
d fn ad ti üçün s ciyy vi olan gil t kn  q birl r üz  çıxmı dır v  bu 
abid l rd n müxt lif saxsı qab nümun l ri ld  edilmi dir.
Bu razid  daha q dim dövr  aid kurqan abid l ri d  yerl ir. 
Kurqan abid l rinin b zil ri t s rrüfat i l ri n tic sind  da ıntıya
m ruz qalmı dır.
Tunc d bilq ,
Nüydi, e. . III-I  srl r
     Nüydü antik dövr ya ayı  yeri v  nek-
ropolu – A suçay v  Girdimançay vadisinin 
arxeoloji h rfriyyatı iç risind  Nüydü maddi 
m d niyy t abid si xüsusi  h miyy t k sb
edir. XX  srin 60-70-ci ill rind  burada apa-
rılan arxeoloji qazıntılar z ngin m d ni irsin 
qalıqlarını üz  çıxarmı dır. Nüydü maddi 
m   d niyy t abid si rayon m rk zind n 27 
kilo metr  imalda yerl
n Nüydü k ndi ra-
zi sind dir. Nüydü k ndinin q rb k na rın dakı
Nüydü düzünd  aparılan yerüstü axtarı lar v
arxeoloji t dqiqatlar n tic sind  burada 10 
hektardan artıq geni  sah y  malik olan q -
dim ya ayı  yerinin varlı ı mü yy n olunmu dur.
Nüydü antik dövrü ya ayı  yeri yer s thind n mü yy n hündür-
lükd  t p lik üz rind  yerl mi dir. Yerüstü axtarı lar v  qazıntılar
zamanı çoxlu sayda qayıqvari d n da ları, sürtg cl r, da  qablar, iri 
t s rrüfat küpl rinin qalıqları, habel  bo azında sünbül t sviri olan 
küp qırıqları ld  edilmi dir.
Nüydü q dim ya ayı  yerind  m d ni t b q nin qalınlı ı 1-1,5 
metrdir.
Nüydü ya ayı  evl rinin h r birind  ocaq qur uları olmu dur, 
qazıntılar zamanı odun t sirind n qaralmı  kül, kömür qatı ıqlı t -
b q
trafında nizamsız tökülmü  da lar a kara çıxarılmı dır.
Nüydü antik dövr ya ayı  yerind n tapılmı  maddi-m d niyy t
nümun l ri iç risind  taxıl zm k üçün olan çoxlu d n da larının bir 
qismi qayıqvari formaya malikdir.

---