68
Pyesdə maraqlı bir məqam da var. Fərhadı
“Qanlı bulaq”, “Qanlı qaya”, “Qanlı təpə”, “Qanlı
daş”, “Qanlı yol” adları çox maraqlandırır. Çətin-
qaya deyir:
- Allah millətlərə torpaq paylayırmış. Bizim
xalq gecikir. Allah məcbur olub özünə saxladığı
gözəl torpaq payını bizə verir. Elə o gündən də
çoxlarının gözü Allah payı olan torpaqlarımızda
qalır. Beləliklə də torpağımız bir çox yadellilərin
hücumuna məruz qalır, qan tökülür. Bax bu adlar
oradan meydana gəlmişdir.
Pyesdə Sədnik müəllim xalq yaradıcılığının
yaddaşını qələmə alaraq gözəl bir əsər yaratmışdır.
Zəhmətkeş sənətkar oğullarımızın ülvi məhəbbə-
tini təsvir edərək dahiyanə fikirlər söyləməyə mü-
vəffəq olmuşdur.
Heyvanlar arasında tülkü bicliyinə görə çox
seçilir. Ən çətin məqamda belə tülkü özünü bic-
liyə vurur, düşdüyü çıxılmaz vəziyyətdən xilas
olmağı məharətlə bacarır. Əlbəttə, aramızda tülkü
kimi bic olan adamlar da az deyildir. Belə bir xalq
deyimi də vardır: “Onun yanında tülkü toya get-
məlidir”. Yəni bu adam tülküdən qat-qat bicdir.
Azərbaycan ədəbiyyatında yaranan lətifələr,
alleqorik əsərlər də heyvanların timsalında insan-
larda olan mənfi xüsusiyyətlər qələmə alınır.
Sədnik müəllim də “Daha tülkülük keçmir”
uşaq tamaşası üçün nəzərdə tutduğu pyesi yaz-
maqla maraqlı bir əsər yaratmışdır. Pyesin möv-
69
zusu yenə də xalq yaradıcılığından götürülmüşdür.
Ona görə də uşaqlar bu tamaşaya maraqla baxır,
tülkünün işlətdiyi biclikləri əyani şəkildə görür və
nəticə çıxarırlar.
“Daha tülkülük keçmir” tamaşasında tülkü,
hacıleylək, anqu (vağ), bala anqu, xoruz və boz
tula iştirak edir.
Tülkü biclik işlədərək quşların balalarını alıb
yeyir, hətta oynaya-oynaya mahnı da oxuyur. Tül-
kü leyləyi qorxudaraq həmişə onun balalarının bir
neçəsini alıb yeyir. Anqu ilə leylək qonşuluqda ya-
şayırdılar. Leylək başına gələn əhvalatı anquya da-
nışır. Anqu leyləyin axmaqlığına için-için gülür.
Öz doğma balasını bic, ac-yalavac tülküyə ver-
diyinə görə leyləyi qınayır. Həm də anqu leyləyin
də toyuqların balalaını oğurlayıb yediyini bildirir.
Ona görə də başına bu musibətin açıldığını hacı-
leyləyə xatırladır.
Tülkü hacıleyləyin balasını yedikdən sonra
yenə də ağacın altında var-gəl edərək onun ikinci
balasını da ona verməyi təkid edir. O, hacıleyləyi
qorxudaraq deyir:
- Əgər balanı verməsən, gedib mişar, balta gə-
tirib ağacı kəsəcəyəm, yuvan dağılacaq, balalarının
hamısını yeyəcəm.
Hacıleylək acı-acı göz yaşı tökür və köçməyə
hazırlaşır. Bu zaman qonşusu anqu gəlib çıxır. Əh-
valatdan halı olduqdan sonra deyir:
70
- Sən ağacın başında tülkü isə dibində. O,
sənə nə edə bilər axı?
Hacıleylək deyir ki, tülkü mənə bir gün vaxt
verib. Balamın birini də verməsəm, ağacı kəsəcək.
Anqu deyir ki, sənə bir sirr öyrədəcəyəm, an-
caq bunu tülküyə demə. Tülkü ağacın dibinə əli-
boş gələcək. Sən onu qabaqla de ki, mişarın, baltan
hanı?
Tülkü qaça-qaça leyləyin yuvası olan ağacın
dibinə gəlir və leyləkdən balasını verməyi tələb
edir. Leylək deyir ki, a tülkü, hanı sənin mişarın,
baltan? Sənin əlinmi var ki, ağacı kəsəsən? Neçə
ildir ki, mənim avamlığımdan istifadə edib bala-
larımı əlimdən alıb yeyirsən. Tülkü biclik işlədərək
leyləyə yalvardı ki, onu kim öyrədibsə, desin. O da
məsləhət almaq istəyir. Leylək yumşalıb anqunun
adını verdi.
Tülkü qamışlıqda anqunu axtarıb tapdı. O,
anqunun uzun boğazını, gözəlliyini təriflədi və
yatanda boyun-boğazını soyuqdan necə qorudu-
ğunu soruşdu. Anqu qanadları ilə boğazını örtüb
yatdığını bildirdi. Tülkü şirin dilini işə salıb onu
göstərməyini xahiş etdi. Anqu qanadları ilə başını,
boğazını örtən kimi tülkü onu tutdu və dedi:
- Leyləyi öyrədəndə bilmirdin ki, bic tülkü
səni cəzasız buraxmayacaq.
Bala anqu anasının başına gələni leyləyə
danışdı. Belə qərara gəldilər ki, xoruza və boz
tulaya müraciət etsinlər. Xoruzu gətirib bir ağacın
71
üstündə qoydular. O, şirin-şirin banlamağa başladı.
Boz tulanı da gətirib xoruzdan aralı ağacın dibində
gizlətdilər. Xoruzun səsini eşidən tülkü anqunu
buraxaraq xoruz olan ağacın dibinə gəldi. Ç ox dil
tökdü ki, xoruz ağacdan düşsün söhbət etsinlər.
Xoruz dedi ki, bura gəlməkdə məqsədim odur ki,
bu talada böyük yaşayış məntəqəsi tikiləcək.
Tülkü şirin dillə xoruza dedi ki, düş mənə də yer
göstər, mən də burada bir ev tikim. Xoruz dedi ki,
mən carçıyam. Yer bölən bax, o, ağacın dibindədir.
Tülkü fikirləşdi ki, yəqin yer bölən xoruzun
qardaşıdır. Nə olar o olmasın, bu olsun. Tülkü ağa-
cın dibinə gələn kimi boz tula onu göz açmağa
qoymadı, dişi ilə dərisini dağıtdı. Tülkü zorla ca-
nını boz tulanın əlindən qurtardı və xoruza dedi:
- Neçə ki, xoruz carçı, boz tula yer verən
olacaq, burada nə kənd olacaq, nə də qəsəbə. On-
suz da bu ay mənimki gətirmədi. Deyəsən, dünya
dəyişib, hamı ayılıb, daha tülkülük keçmir.
Bu tamaşada tərbiyəvi əhəmiyyət daşıyan mə-
qamlar çoxdur. Ağıllı tədbirlərin qarşısında heç bir
biclik keçmir. Bu tədbirlərin nəticəsində də tülkü-
nün tülkülüyü keçmədi, nəticədə tamahının və
bicliyinin qurbanına çevrildi, boz tula tərəfindən
layiqli dərsini aldı.
Sədnik Paşa Pirsultanlının yaradıcılığında
dram əsərləri üstünlük təşkil etməsə də, o, bu sa-
hədə də qələmini sınaqdan keçirərək dolğun, bitkin
dramatik əsərlər yaratmağı bacarır.
Dostları ilə paylaş: |