6
Nigar Rəsulbəyova
Azərbaycan Respublikası
Ali Məhkəməsinin hakimi
DÖVLƏT ORQANI VƏTƏNDAŞLARLA
MÜNASİBƏTİNİ DƏQİQ VƏ AYDIN ŞƏKİLDƏ
MÜƏYYƏN OLUNMUŞ QAYDALAR
ƏSASINDA QURMALIDIR
Dövlət‐vətəndaş münasibətləri probleminin səmərəli həlli yollarının axtarışı tarixən dövlətçiliyin
yaranmasına və inkişafına təsir edən önəmli amillərdən biri və bəlkə də birincisi olmuşdur. Əslində,
dövlətçiliyin inkişafı tarixi elə dövlət‐vətəndaş münasibətlərinin inkişafı tarixidir. Dövlət‐vətəndaş
münasibətlərinin qurulması ilə bağlı bəşəriyyətin yaratdığı zəngin tarixi irsdən bəhrələnmək, ondan
yararlanmaq, muasir dünyanın inkişaf tendensiyalarını, dövlətçilik standartlarını nəzərə almaq
bizim borcumuzdur. Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra cəmiyyətin
demokratikləşdirilməsi istiqamətində görülməsi nəzərdə tutulan və bu istiqamətdə real olaraq
görülən işlər bizdən əzəli və əbədi problemə, yəni vətəndaş‐dövlət münasibətləri probleminə yeni
yanaşmanı tələb edir və heç şübhəsizdir ki bu baxımdan dövlət orqanlarının idarəçilik fəaliyyəti
ilə bağlı istifadə etdiyi üsul və qaydalar konstitusion prinsiplərə əsaslanmalı, hüquqi dövlətin
tələblərinə və ədalətə cavab verməli, maraqlı şəxslərin mənafelərini mütləq nəzərə almalıdır.
Liberal‐demokratik ölkələrin təcrübəsi də göstərir ki, dövlət orqanlarının və ya inzibati orqanların
idarəçilik fəaliyyətinin vahid icraat qaydalarının müəyyən olunması hakimiyyətdən sui istifadənin,
vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının pozulması hallarının qarşısının alınmasında çox səmərəli
təminat vasitəsidir.Hər bir dövlət orqanı vətəndaşlarla münasibətini dəqiq və aydın şəkildə
müəyyən olunmuş qaydalar əsasında qurmalıdır.
Konstitusiya ənənələrinə malik demokratik ölkələrdə dövlət idarəçilik orqanları ilə vətəndaşlar
arasında münasibətlərin bu prosedur qaydaları inzibati icraat haqqında qanunlarla müəyyən
olunur. Bu isə o deməkdir ki, heç bir dövlət orqanı, vəzifəli şəxs və dövlət qulluqçusu bu və ya digər
məsələni qanunla müəyyən edilmiş qaydadan kənar, özünün şəxsi mülahizələri prizmasından həll
edə bilməz.
Vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin real təmin olunması məsələsi muasir hüquqi
dövlətin əsas vəzifəsi sayılır. Hüquqi müdafiənin məhz konstitusiya prinsipləri əsasında nizama
salınan icraat qaydalarının vahidliyi, şəffaflığı və sadəliyi vətəndaşları (şəxsləri) inzibati orqanların
və vəzifəli şəxslərin özbaşınalığından, süründürməçiliyindən qoruya bilər. Digər tərəfdən də belə
vahid icraat prosedurları dövlət orqanlarının fəaliyyətində səmərəliliyin və faydalı iş əmsalının,
idarəçilik funksiyalarının yerinə yetirilməsi ilə bağlı onların məsuliyyətinin artırılmasını təmin edir.
Bu sahədə “İnzibati icraat haqqında” ümumi qanunun qəbul edilməsi dövlət‐vətəndaş
münasibətlərinin qurulmasında mövcud olan problemlərin həlli ilə bağlı həyatı zərurətin ifadəsi
kimi qiymətləndirilməlidir.
Ümumiyyətlə, qeyd edilməlidir ki, “İnzibati icraat haqqında” qanunun və İPM‐nin qüvvəyə minməsi,
İnzibati məhkəmələrin artıq 3 ilə yaxındır ki, fəaliyyətə başlaması insan hüquq və azadlıqların
qorunmasında çox böyük müsbət rolu vardır.
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
7
A Z Ə R B A Y C A N V Ə K İ L İ ‐ III nömrə
Belə ki, 2007‐ci ildə qüvvəyə minmiş “İnzibati icraat haqqında” Azərbaycan Respublikasının
Qanunu Azərbaycanın hüquq sistemində yenilik yaratmışdır. Bu qanunda inzibati orqanların
vətəndaşlarla münasibətindəki fəaliyyət formaları, eləcə də inzibati orqanların qərarlar qəbul edən
zaman nəzərə almalı olduqları ümumi və prosedur prinsiplər, habelə inzibati orqanların ciddi
şəkildə qanuna bağlı olması öz əksini tapmışdır. Bundan başqa, qanunda inzibati orqanların
qanunsuz qərarlarının yoxlanılması və onlara dəyişikliklər edilməsi məqsədi ilə vətəndaşlar üçün
hüquqi müdafiə imkanları müəyyən edilmişdir. Buna görə də heç də təsadüfi deyildir ki, 2011,
2012, 2013‐cü illər ərzində inzibatiiqtisadi məhkəmələrdə fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən
inzibati orqanlara qarşı irəli sürülmüş inzibati mübahisələr üzrə iddialara baxılması statistikası
göstərir ki, bu cür mübahisələrin sayı ildən‐ilə artır.
Belə ki, 2011‐ci ildə 6818, 2012‐ci ildə 11205, 2013‐cü ilin altı ayında 7963 iddia ərizəsi
məhkəmələrə daxil olmuşdur. Həmin iddialar üzrə məhkəmələr tərəfindən qəbul edilmiş yekun
qərarlardan 2011‐ci ildə 84.1%, 2012‐ci ildə 80.3%, 2013‐cü ilin altı ayında isə 77.4% iddialar
təmin edilmişdir. Bu cür artım əsasən vətəndaşların inzibati‐iqtisadi məhkəmələrə inamının
artması ilə izah olunsa da, bəzi hallarda ərizələrin sayının artması və onların bəzilərinin təmin
edilməməsi vətəndaşların əsassız iddialar verməsi ilə bağlıdır. Qeyd edilməlidir ki, həmin iddiaların
əsas hissəsi torpaq sahələri üzərində mülkiyyət hüquqlarının rəsmiləşdirilməsi zamanı yaranan
mübahisələrdən irəli gəlir. Bu sahədə məhkəmə praktikasının təhlili nəticəsində müəyyən
olunmuşdur ki, bu cür iddiaların sayının artması bir tərəfdən vətəndaşların hüquqi biliklərinin
zəif olması, digər tərəfdən isə inzibati orqanların vətəndaşlara yardım edilməməsi səbəbindən baş
verir.
Bu məqalənin məqsədi vətəndaşların torpaq sahələrinə olan hüquqlarının qeydə alınması ilə bağlı
qanunun tələblərinin izah edilməsindən, əsassız iddiaların qarşısının alınmasından, vətəndaşların
hüquqlarının daha səmərəli şəkildə həyata keçirilməsindən ibarətdir.
Birinci növbədə vətəndaş bilməlidir ki, o, özünə məxsus olan torpaq sahəsi üzərində mülkiyyət
hüququnun qeydə alınması üçün “Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri haqqında” Qanunun 8‐ci
maddəsinin tələblərinə riayət etməlidir. Belə ki, həmin qanunun normasına əsasən qanunla
müəyyən edilmiş qaydada icra hakimiyyəti və bələdiyyə orqanları tərəfindən müvafiq olaraq
dövlətə və ya bələdiyyələrə məxsus olan daşınmaz əmlakın özgəninkiləşdirilməsinə, icarəsinə,
istifadəsinə, ipoteka qoyulmasına dair qəbul olunmuş aktlar, qanunla müəyyən edilmiş qaydada
ixtisaslaşdırılmış təşkilatlar tərəfindən keçirilən açıq hərracın nəticələrinə dair yekun protokol,
daşınmaz əmlak barəsində notariat qaydasında təsdiq edilmiş müqavilələr, vərəsəlik hüququ
haqqında, ər‐arvadın ümumi əmlakındakı paya mülkiyyət hüququ haqqında, yaşayış evlərinin,
mənzillərin açıq hərracdan əldə olunmasına dair şəhadətnamələr, mənzil sertifikatı, bu Qanun
qüvvəyə minənədək müvafiq icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən verilmiş daşınmaz əmlak
üzərində, o cümlədən torpaq sahələri, binalar və qurğular, yaşayış və qeyri‐yaşayış sahələri, fərdi
yaşayış və bağ evləri, yer təki sahələri, su tutarları, meşələr və çoxillik əkmələr, əmlak kompleksi
kimi müəssisələr üzərində hüquqları təsdiq edən aktlar, şəhadətnamələr və qeydiyyat vəsiqələri
əsas hesab olunur və qeydiyyat orqanına verilən ərizəyə həmin qanunun 10.2.2. maddəsinə əsasən
torpaq sahəsinin planı və ölçüsü əlavə olunur.
Lakin ərizəçilərin əksəriyyətində torpaq sahələrinin planını və ölçüsünü əks etdirən sənəd olmur.
Bu səbəbdən də Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestr Xidməti Orqanı torpaq sahəsinə hüquqların
qeydə alınmasından haqlı olaraq imtina edir, lakin buna baxmayaraq həmin inzibati orqanın əsaslı
imtinası vətəndaşlar tərəfindən məhkəmə qaydasında mübahisələndirilərək onların istifadəsində
olan torpaq və ya bağ sahələrinə plan və ölçünün verilməsinin reyestr xidmətinə həvalə edilməsi
barədə məcburetmə haqqında iddialar qaldırılır.