səyyar məntəqələr tələb olunan yerlərdə və istənilən vaxtlarda ölçü cihazları
vasitəsilə müntəzəm olaraq müşahidələr aparmaq, hava nümunələri götürmək və
meteoroloji müşahidələr aparılması üçün nəzərdə tutulur;
məşəlaltı postlar tüstü və qaz məşəlləri altında birdəfəlik müşahidələr aparmaq
üçün nəzərdə tutulur.
Atmosfer havasının çirklənməsi üzərində müşahidələr stasionar və səyyar
məntəqələrdə aparılır. Stasionar və səyyar məntəqələr hər bir şəhərin (yaşayış
məntəqəsinin) sahəsi, relyefi, sənayenin inkişafı, səyyar tullantı mənbələri və
əhalinin sayı nəzərə alınmaqla aşağıdakı qaydada təşkil olunur:
əhalinin sayı - 50 minə qədər olduqda, 1 məntəqə
-
50-100 min olduqda, 2 məntəqə
-
100-200 min olduqda, 2-3 məntəqə
-
200-500 min olduqda, 3-5 məntəqə
-
0,5-1,0 mln. olduqda, 5-10 məntəqə
-
1,0-2,0 mln. olduqda, 10-15 məntəqə
-
2,0 mln. və çox olduqda, 15-20 məntəqə
6.2. Su obyektlərinin monitorinqi
Su obyektlərinin monitorinqi - onların vəziyyətində baş verən proseslərin
vaxtında aşkara çıxarılması, qiymətləndirilməsi, həmin proseslərin inkişafının
proqnozlaşdırılması və zərərli təsirinin qarşısının alınması, su təchizatı və su
mühafizəsi sistemlərinin təkmilləşdirilməsi məqsədilə su obyektlərinin hidroloji,
hidrogeoloji, hidrobioloji və hidrokimyəvi göstəricilərinə müntəzəm müşahidə və
nəzarət sistemindən ibarətdir.
Su obyektlərinin dövlət monitorinqi dövlət su kadastrı hüdudlarında aparılır. Su
kadastrı özündə vahid dövlət su fondunun tərkib hissələri olan:
yerüstü su obyektləri (çaylar, göllər, su anbarlan, kanallar, gölməçələr və
buzlaqlar);
yeraltı su obyektləri (quyular, kəhrizlər, məcraaltı su götürücüləri və s.);
sərhəd su obyektləri;
Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsi
onların su ehtiyatları, su obyektlərindən istifadə və su obyektlərinin istifadəçiləri
barədə məlumatların məcmusudur.
Dövlət Su Kadastrının (DSK) nəşr olunan hissəsi aşağıdakı struktura malikdir:
yerüstü sular bölməsi;
yeraltı sular bölməsi;
sulardan istifadə bölməsi.
Sadalanan üç bölmədən hər biri üç seriyadan ibarət olur:
kataloq məlumatları - birdəfəlik nəşr;
illik məlumatlar - illik nəşr;
çoxillik məlumatlar - 5 ildə bir dəfə nəşr edilir.
6.2.1. Su obyektlərinin çirklənməsinin monitorinqi
Su obyektlərinin çirklənməsi - suların keyfiyyətini pisləşdirən, su obyektlərinin
səthinə, dibinə və ətrafına mənfi təsir edən zərərli maddələrin tökülməsi və
axıdılmasıdır.
6.2.1.1. Yerüstü su obyektlərinin fon tərkibi və çirklənməsinin monitorinqi təbii
proseslərin fonunda antropogen təsirləri müəyyən etmək üçün su ehtiyatlarının
hidroloji, hidrokimyəvi və hidrobioloji göstəricilərində olan dəyişikliklərin təhlili,
qiymətləndirilməsi və proqnozlaşdırılmasından ibarətdir.
Yerüstü su obyektlərinin (su axınları və sututarlar) fon tərkibi və çirklənməsinin
monitorinqinin əsas məqsədi su ehtiyatlarının mühafizəsi, onlardan səmərəli istifadə
olunması və yerüstü su obyektlərinin optimal idarə edilməsi üçün suyun keyfiyyət
göstəricilərinə nəzarətin elmi əsaslarla həyata keçirilməsidir.
Bu məqsədlə aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi tələb olunur:
ölkə çayları, gölləri və sututarlarının sularının fon tərkibi və çirklənməsi üzrə
müntəzəm (sistematik) müşahidələrin təşkil edilməsi;
su obyektlərində kimyəvi birləşmələrin və çirkləndirici maddələrin balansının
hesablanması, o cümlədən kimyəvi və çirkləndirici maddələrin transsərhəd
çaylarının su axımı ilə qonşu ölkələrdən respublikamızın ərazisinə gətirilməsinə
nəzarətin təşkili;
ölkə çayları, gölləri və sututarlarının çirklənmə səviyyəsinin qiymətləndirilməsi
və proqnozlaşdırılması.
Yerüstü su obyektlərinin çirklənmə səviyyəsinin qiymətləndirilməsi və
proqnozlaşdırılması məqsədilə daimi müşahidə məntəqələri su obyektlərinin
aşağıdakı hissələrində təşkil olunur:
antropogen təsirə məruz qalmayan hissələrində (fon tərkibi üzrə);
şəhərlər və iri yaşayış məntəqələrinin kommunal-məişət tullantı sularının su
obyektinə axıdılan hissəsində;
iri sənaye müəssisələrinin tullantı sularının su obyektinə axıdılan hissəsində;
suvarılan kənd təsərrüfatı sahələrindən kollektor - drenaj sularının su obyektinə
axıdılan hissələrində;
su obyektlərinin balıqçılıq üçün əhəmiyyətli olan hissələrində;
transsərhəd çaylarının respublika ərazisində qonşu ölkələrdən daxil olan
hissələrində;
su obyektlərinin kurort-sağlamlıq, istirahət və idman üçün istifadə olunan
hissələrində;
iri çayların mənsəblərində.
Yerüstü su obyektlərinin çirklənməsinin vəziyyəti haqqında lazımi və real
informasiyanın toplanması ilə bağlı monitorinq məntəqələri dörd kateqoriyaya
bölünür və aşağıdakı qaydada təşkil olunur:
I kateqoriyalı məntəqələr: orta və iri su obyektlərinin (sututar və su axınlarının)
iqtisadiyyat üçün böyük əhəmiyyətli hissələrində; 1 mln.-dan çox əhalisi olan iri
sənaye şəhərlərinin yaxınlığında; xüsusi qiymətli su orqanizmlərinin kürüləmə və
qışlama yerlərində; fövqəladə çirklənmə hallarının təkrar olunduğu hissələrdə;
tullantı sularının həddən çox axıdılması nəticəsində yüksək çirklənmə vəziyyəti olan