su obyektlərinin çirklənməsi üzrə nəticələrin qonşu dövlətlərin müvafiq nəticələri
ilə müqayisəli təhlili və qiymətləndirilməsi;
qonşu ölkələrdən tranzit gətirilən çirkləndirici kimyəvi maddələrin balansının
hesablanması;
aylıq, illik, çoxillik müşahidə nəticələrinin hidrometeoroloji parametrlərlə
əlaqələndirilməsi və onların əsasında çirklənmə səviyyəsinin qiymətləndirilməsi və
proqnozlaşdırılması.
6.2.1.4. Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub olan
bölməsinin çirklənməsinin monitorinqi - dənizin çirklənmədən mühafizə edilməsi
məqsədilə onun çirklənmə mənbələrinin, dənizə atılan/axıdılan çirkləndirici
maddələrin kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinin müəyyənləşdirilməsi, dənizin
çirklənmə vəziyyətinin qiymətləndirilməsi və proqnozlaşdırılmasından ibarətdir.
Xəzər dənizinin (gölünün) çirklənməsinin monitorinqinə aşağıdakılar daxildir:
dənizi çirkləndirən mənbələrin müəyyənləşdirilməsi;
dənizin Azərbaycan Respublikasına mənsub olan bölməsində daha intensiv
çirklənməyə məruz qalan sahələrində, kurort-sağlamlıq və balıqçılıq zonalarında
suyun və dib çöküntülərinin çirklənmə səviyyəsinin fiziki, kimyəvi və hidrobioloji
göstəricilərinə daimi nəzarət edilməsi;
çirkləndirici maddələrin qatılıqlarının zaman və məkan dinamikasının tətqiq
edilməsi və bu dinamikanın təbii sirkulyasiyası prosesləri, dənizin hidrometeoroloji
rejimi və təsərrüfat fəaliyyətinin xüsusiyyətlərindən asılılığının öyrənilməsi;
açıq dənizdə, sahil zonalarında və dəniz sərhədi boyunca suyun və dib
çöküntülərinin çirklənmə səviyyəsinin qiymətləndirilməsi məqsədilə müntəzəm və
mütəmadi müşahidələrin aparılması;
dəniz suyunun və dib çöküntülərinin fon tərkibi üzrə müşahidələr açıq dənizdə
və az çirklənməyə məruz qalmış ayrı-ayrı sahil rayonlarındakı uzun müddətli
okeanoloji (dəniz hidrometeoroloji) stansiyalarda aparılır.
Suyun çirklənməsi üzrə müşahidələr dənizin okeanoloji standart dərinliklərində
(0,5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000 m) və dib qatında aparılır.
Müşahidə stansiyaları (məntəqələri) dənizin çirklənmə səviyyəsindən asılı olaraq
üç kateqoriyaya bölünür. Kateqoriyalar çirklənmə mənbələrinin gücü və yerləşməsi,
çirkləndiricilərin tərkibi, forması və qatılığı, fiziki - coğrafi və regional xüsusiyyətlər
nəzərə alınmaqla aşağıdakı şəkildə müəyyən edilir:
I kateqoriyalı stansiyalar (məntəqələr) dənizin mühüm iqtisadi əhəmiyyətli,
yüksək dərəcədə antropogen təsirə məruz qalan sahilyanı hissələrində, balıq və digər
su bioresurslarınınkürüləmə, artma və qışlama yerlərində, liman və limanətrafı
sahələrdə, iri yaşayış məntəqələrinin, sənaye və kənd təsərrüfatı tullantı sularının
axıdıldığı, faydalı qazıntıların kəşfiyyatı, hasilatı, istismarı və nəqli yerlərində; böyük
çayların mənsəblərində təşkil olunur. Bu stansiyalarda vizual və iki-üç
çirkləndiricilər üzrə müşahidələr ayın birinci və üçüncü dekadasında, hidrokimyəvi
göstəricilər üzrə tam həcmli müşahidələr isə hər ayın ikinci dekadasında aparılır və
dəniz mühitinin vəziyyəti haqqında operativ məlumatlar alınır. Hidrobioloji
göstəricilərdən fitoplankton, zooplankton və mikrobioloji göstəricilər üzrə tam
həcmli müşahidələr ildə bir dəfə aparılır.
[1]
II kateqoriyalı
müşahidə
stansiyaları
(məntəqələri)
dəniz
suyunun
çirklənməsinin mövsümi və illik dəyişmələrini tədqiq etmək üçün açıq dənizdə və
sahilyanı zonalarda çirkləndirici maddələrin miqrasiya prosesləri nəticəsində daxil
olduğu yerlərdə təşkil olunur. Bu stansiyalarda çirkləndirici maddələr və fon tərkibi
üzrə tam həcmli müşahidələr hidrometeoroloji şəraitdən asılı olaraq ildə 5-6 dəfə
aparılır. Hidrobioloji göstəricilər üzrə tam həcmli müşahidələr ildə bir dəfə aparılır.
III kateqoriyalı stansiyalar çirklənmənin fon səviyyəsinin tədqiqi, bu fonun
mövsümi və illik dinamikasının öyrənilməsi və kimyəvi maddələrin balansının
hesablanması məqsədilə açıq dənizdə ən az çirklənməyə məruz qalan hissələrdə
təşkil olunur. Bu stansiyalarda çirkləndirici maddələr və fon tərkibi üzrə tam həcmli
müşahidələr hidrometeoroloji şəraitdən asılı olaraq ildə 2-4 dəfə aparılır.
Hidrobioloji göstəricilər üzrə müşahidələr 3 ildə bir dəfə aparılır.
Dənizin dib çöküntülərinin çirklənməsi üzrə müşahidələr I və II kateqoriyalı
monitorinq stansiyalarında aparılır.
Kateqoriyasından asılı olmayaraq monitorinq stansiyalarının hamısında dəniz
mühitinin
çirklənməsi
üzrə
aparılan
tam
həcmli
müşahidələr
zamanı
hidrometeoroloji parametlər öyrənilir/ölçülür (suyun temperaturu, su axımının
istiqaməti və sürəti, atmosfer təzyiqi, küləyin istiqaməti və sürəti, atmosfer
yağıntıları, nisbi rütubət).
6.3. Torpaqların monitorinqi
Torpaqların monitorinqi - torpaqların münbitlik xassələrini səciyyələndirən ayrı-
ayrı göstəricilərdə baş verən dəyişikliklərin vaxtında aşkara çıxarılması,
qiymətləndirilməsi, mənfi proseslərin qarşısının alınması və nəticələrinin aradan
qaldırılması üçün torpaq fondunun vəziyyətinə müntəzəm müşahidə sistemidir.
Torpaqların monitorinqinin aparılması qaydaları Azərbaycan Respublikası
Nazirlər Kabinetinin 1999-cu il 7 iyun tarixli 94 saylı qərarı ilə təsdiq edilmiş
"Torpaqların monitorinqinin aparılması qaydaları haqqında Əsasnamə" ilə müəyyən
edilir.
"Torpaqların monitorinqinin aparılması qaydaları haqqında Əsasnamə"
torpaqların çirklənməsinin monitorinqinin aparılması qaydalarını tam əhatə
etmədiyindən, bu qaydalar aşağıdakı kimi müəyyən olunur:
6.3.1. Torpaqların çirklənməsinin monitorinqi - onların təbii və antropogen
təsirlər nəticəsində çirklənməsinin qarşısının alınması məqsədilə torpaqlara
atılan/axıdılan tullantılara kəmiyyət və keyfiyyət cəhətdən nəzarətin elmi əsaslarla
həyata keçirilməsindən ibarətdir.
Torpaqların çirklənməsinin monitorinqi aşağıdakı qaydada həyata keçirilir:
kənd təsərrüfatı ərazilərinin torpaqlarının mineral gübrələr, pestisid və
herbisidlərlə çirklənməsi üzrə;