26
26
Xalqın uşaqları
AMERİKANIN
"MEXANİKİ
ÜRƏYİ"
A
merikalıların ona b
öyük rəğbəti var.
Və bu heç də
boşuna deyil. Axı, bu nəhəng müəssisə nə qədər işlər
görüb, neçə-neçə yeni, özü də mişli görünməyən
texnologiyaların yaradılmasına imzasını atıb.
1919-cu ildə avto-krediti tətbiq edən ilk avtomobil
konserni, buxar maşınlarının sonunu tezləşdirən avtomobil
markası, ürək əməliyyatlarında ilk dəfə mexaniki ürəyi tətbiq
edən, hidrogen yanacaqla işləyən maşınların banisi, NASA
proqramlarına qatılan möhtəşəm şirkət... Əlbəttə, söhbət
“General Motors Corporation”dan gedir...
Öz fəaliyyətinə 1900-cü ildə başlayan Amerikanın “General
Motors Corporation” (GMC) konserni bu gün də minik və
yük avtomobillərinin istehsalında dünya öncüllərindən biri
hesab olunmaqdadır.
Vaxtıyla nəhəng “General Motors” brendinin əsasını Moris
və Maks Qrabovski qardaşları qoyub. Onlar əslində ilk dəfə 1
silindirli mühərriki olan yük avtomobilini hazırlamışdılar. Lakin
proseslər fərli şəkildə davam etdi. Elə o zaman – 1902-
ci ildə məhz sözügedən mühərriklərlə təchiz olunmuş yük
maşınları istehsalçısı “Rapid Motor Vehicle” adlı şirkət
yaradılsa da sonradan təkbaşına “duruş” gətirə bilmədi.
1902-ci ildə Miçiqan şəhərində peyda olan Vilyam S. Düran
adlı bir şəxs artıq “General Motors” adlı güclü bir şirkət
yaratmışdı. Və məşğul olduğu işin öhdəsindən layiqincə gələ
bilən, inamlı addımları atmağı, yeniliklər etməyi bacaran bu
adam – V. Düran şirkətini daha da böyüdərək genişləndirmək
üçün zamanla ətrafındakı kiçik avtomobil istehsalçılarını da
ələ keçirməyə başlamışdı. Bu istiqamətdə fəaliyyətini etibarlı
quran iş adamı getdikcə bir nəhəngə çevirilməkdəydi və
tanınmış həmin “Rapid Motor Vehicle” şirkət də söylədiyim
“birləşmədən” qaça bilmədi.
Proseslər bir sıra ağıllı şəxslərin proqnozları kimi inkişaf
etməyə balamışdı. “General Motors” getdikcə böyüyür
əlaqələri genişlənir, gəlirləri artırdı. Çox keçmədi ki, bu artım
konsernin daha bir pillə irəli getməsinə gətirib çıxardı. Və
onlar üçün əlamətdar olan 1909-cu il nəhayət “General
Motors Corporation” markasının yaranma tarixinə döndü.
1916-cı ildə yük avtomobillərinin ilk transamerikan yürüşündə
iştirak edən GMS-nin bu “səyahəti” Sietldan Nyu-Yorkadək
davam etdi. Nəticə isə ürəkaçan idi. Məhz keyfiyyət
göstəriciləri onları sifariş ünvanına çevirdi. 1917-1919-cu
illərdə, yəni Birinci Dünya Müharibəsi illərində “General
Motors” təxminən 10.000 yük avtomobili istehsal etdi.
Amma həyat yerində duranları yolundan kənara tullayır. Ona
görə də yeni nələrsə ortaya qoyulmalıydı. Qoyuldu da. Bir
müddət sonra marka avtomobillərinin görkəmini dəyişərək
müxtəlif vaqon tipləri yaratdı.
Avto
Stop
27
T-14
Vilyam S. Düran
Qeyd edək ki, bu yenilik də alıcılar tərəfindən pis qarşılanmamışdı.
1925-ci ildə «The Yellow Cab Manufacturing» şirkəti də “General
Motors”un tərkibinə daxil olmaq məcburiyyətində qaldı. Və bu da o
demək idi ki, konsern daha böyük sifarişlər üçün hazır vəziyyətdəydi.
Elə həmin tarixdən başlayaraq “General Motors” daha ağırtonnajlı
yük avtomobillərinin istehsalına da girişdi. Həmin dövrlərədək bu
sahədə artıq yetərincə təcrübəyə sahiblənmiş GMS nəhayət 1929-
cü ildə xüsusi sifarişlər aldı ki, həmin yük maşınları sirk heyvanlarını
daşımalıydı. Şirkət üçün növbəti yenilik isə bir neçə il sonar istehsal
etdiyi ilk yarımtonluq T-14 piakpları oldu. Bu təxminən 1938-ci illərə
təsadüf edirdi.
Maraqlıdı, bir neçə il sonar bötövlükdə Avropanı bürüməyə
başlayan II Dünya Müharibəsi bir çox istehsal müəssisələrini, sənaye
nəhənglərini iflic vəziyyətə salmışdı. Şirkətlər biri-birinin ardınca
bağlanırdı. Təbii ki, pul yox, sifarişçilər sürətlə azalmış, maddi
durumlar zəifləmişdi. Amma bütün bunlara rəğmən müharibə də
GMC üçün əlverişli bir mərhələyə çevrildi. Çünki belə bir zamanda
da şirkətə verilən sifarişlərin sayı durmadan artırdı. İşini qabaqcadan
doğru nizamlayan şirkət "Lend-liz" proqramına əsasən Sovet İttifaqı
üçün də tanklar, yük maşınları və digər hərbi texnika istehsal edirdi.
Məhz GMC ilk su və torpaq üzərində hərəkət edə bilən avto-amfibiya
avtomobillər hazırladı. Bu maşınlar “DUKW” adlanırdı ki, ingiliscədən
tərcüməsi “ördək” demək idi.
“DUKW”
1949-1950-ci illərdə daha modern, həm də müxtəlif siniflərə məxsus yük maşınları istehsal etməsinə rəğmən şirkət
özündə köklü dəyişikliklər etmək fikrinə düşdü. Və belə demək mümkünsə bunu bacardı da. Məhz həmin dövrlərin texnikası
olan kabinəsi mühərrik üzərində yerləşdirilən yük maşınları işıq üzü gördü. “Bubblenose” adını daşıyan bu texnikanın
kabinasında yataq yeri də yaradılmışdı. Əlbəttə, bunlar öz dövrü üçün unikal maşınlar sayılırdı. Bir il sonra – 1950-ci ildə
“Bubblenose”nin ardınca “Cimmi” avtomobillərinin istehsılına başlanıldı.
Avto
Stop
28
1988-ci ilin yanvar ayından GMC üçün yeni bir səhifə də
açıldı. Belə ki, şirkət “Volvo-White” qrupu ilə birləşərək
müştərək məhsulları olan “New Family” markası altında
“Autocar” yük maşınlarını buraxmağa başladılar.
“General Motors” hazırda avtomobil istesalatına görə,
“Toyota” və “Volskwagen” şirkətlərindən sonra reytinqdə
üçüncü yerdə addımlayır. Bu nəhəng şirkət 35 ölkədə maşın
istehsalı ilə məşğul olur, 192 ölkədə satış həyata keçirir. İllik
satışı 9 milyon avtomobildən çox olan Avtokonsernin qərargahı
Detroytdadır.
Ədalət naminə onu da qeyd etmək lazımdı ki, GMC
şirkətinin tarixi heç də həmişə parlaq səhifələrlə bol olmayıb.
Müxtəlif illərdə şirkət hətta müflisləşmə ilə üz-üzə qalıb.
Lakin zaman-zaman şirkətin köməyinə ABŞ höküməti çatıb.
Məsələn, elə ötən ilin sentyabr ayında “General Motors”
900 milyon dollar məbləğində cərimə edilmişdir. Bu da şirkətə
məxsus avtomobillərdə 124 nəfərin ölümünə səbəb səhvlərin
düzəldilməsi ilə bağlı idi…
Hazırda “General Motorsun” tərkibinə daxil olan markalar
bunlardır: “Alpheon”, “Buick”, “Cadillac”, “Chevrolet”,
“GMC”, “Holden”, “Opel” və “Vauxhall”. Əvvəllər bu
sırada “Oldsmobile”, “Pontiac”, “Hummer”, “Saturn”,
“Asüna”, “Acadian”, “Geo” markaları da var idi.
Səhmlərinin qiyməti 177,7 milyard dollar təşkil edən bu
nəhəng konsernə məxsus şirkətlərdə 216 min insan çalışır.
Və demək olar ki, hələ də ciddi sifarişçi sıxıntısı çəkmir.