QəDİm diyari xinaliq azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı
Yüklə 397,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cavadov Q. G östərilən əsəri. 6. A calov A. M . N ovru zov N. D . “A l” tapm ışı və onun
arasındakı rəvayətə görə göydən ildırım çaxarkən yerə düşən və "baba qolu” adlanan qırmızı daşının uşaqları və zahı qadınları bütün
bəlalardan və bəd
nəzərdən qoruyacağına inam var idi və hər bir evdə belə qırmızı daşının olması vacib sayılırdı (şəkil 3). Maraqlıdır ki, azərbaycanlıların etnogenezində mühüm rol oynayan türkmənşəli skif (iskit) tayfalarının sitayiş etdikləri Qoytosir adlı günəş tanrısı tədqiqatçılar tərəfindən “qoy- göy və tesir-deşir söz birləşməsi olaraq göyü deşən, göyü yarıb gələn (şüa), göylər Tanrısı Papay isə baba-ulu baba” kimi izah olunur (8). “Baba qolu” (xınalıqlar bu sözü “baba qulu “şəklində ifadə edirlər) daşının da məhz bu qədim skif inancının izlərini daşıdığını ehtimal etmək olar. Şahdağ kəndlərində körpələri və zahıları qorumaq üçün onların üstünə “hal” dabanı adlı sarı rəngli hamar sümükdən muncuq taxılması müşahidə edilsə
də Azərbaycanda “hal”, “hal arvadı”, “hal anası” adi ilə tanınan ruhu Şahdağ xalqları daha çox “Istar”, “Istar Meram” adlandırırlar (9, 57). Məlumdur ki, təmiz və pak ailə həyatının tərənnüm edildiyi Bilqamıs dastanında ailələri dağıtmağa çalışan İştar obrazı cəmiyyət üçün rüsvayçı bir qadmdir, şər işlərlə məşğul olur, ilahə olsa da sevilmir. Beləliklə də, ailənin əsasını təşkil edən uşaqlar və zahı qadınlara təhlükə yaradan İstar ruhuna inam bu qədim Azərbaycan sakinlərinin dini-mifologı dünya görüşlərinin Şumer mədəniyyətindən, eyni zamanda “Bilqamıs” dastanından qaynaqlandığını görürük. Eyni zamanda al ruhu ilə eyniləşdirilən “İstar MeranT’ruhunun adında qədim dinlərin bir-birindən təsirlənməsi də özünü aydın biruzə verir. Qədim Şumer ilahəsi İştar və xristian ilahəsi Məryəm - hər ikisi sevgi və məhəbbət simvoludur. 20 Məlumdur ki, qədim türk inanclar sistemində Humay ilahəsinə - bəşəriyyətin qadın başlanğıcına, uşaqların himayədarı, məhsuldarlıq ilahəsinə inam olmuşdur. Maraqlıdır ki, Humay simvolunun işarəsinə (10, 163) bənzər simvolik işarələrə Xinalıq evlərinin spesifik arxitektur elementi olan ev sütunlarındakı taclarda da rast gəlmək olur. Hazırda belə naxışlı sütunlar Xınalıq muzeyində və Cümə məscidində mövcuddur. Bu qədim türk inancının xristianlıq dövründə Məryəm ana obrazına keçməsi (10, 163) görünür “Şahdağ xalqlarında bu obrazın İstar-Meram şəklinə düşməsinə səbəb olmuşdur. Maraqlıdır ki, Şəki-Zaqatala bölgəsində də doğum mərasimlərində doğumu asanlaşdırmaq üçün “Məryəm çəngəli'’ adlı otdan və ya “M əryəm tükü”ndən istifadə edirdilər. Görünür hal (Humay) ruhu kimi “İstar M eram ” da ikili, ziddiyyətli xarakterə malik olmuşdur və ilk vaxtlar xeyirxah ruh sayılsa da, sonralar bəd ruha çevrilmişdir. Məlumdur ki, bir çox türk xalqlarında məhsuldarlıq, doğum ilahəsi, uşaqların mühafizəçisi və ailə ocağının hamisi olan Humay ilahəsi də eyni zamanda “ölüm mələyi, ölənlərin qəlbini götürən ruh” (11, 200) bal arvadı, hal anası vəs. kimi tanmırdı. Şahdağ kəndlərində uşağı xəstəlikdən qorumaq üçün qırmızı və ya sarı rəngli heyvanı (dana və ya qoyur.) kəndin ətrafında dolandıraraq qurban kəsmək adəti möv cud olmuşdur. Qədim inanclar sistemində qırmızı və sarı rənglərin də günəşin simvolu kimi müqəddəsləşdirildiyi məlumdur. Qədim Şərq mifologiyasına gorə qırmızi rəngli qoyun günəş şüasından doğulmuşdu (12, 417). Xınalıq kəndində uşaqların bədnəzərdən qorunması ilə bağlı cox qədim bir adətin də qorunub saxlandığının şahidi olduq. Bir neçə qız uşağından sonra doğulan 21 oğlanın başının ortasındakı kəkil anadan olandan 7 yaşınadək kəsilmir, hörük halında saxlanır. Bu saç yalnız ziyarətgahda həzir paylayıb qurban kəsdikdən sonra kəsilir (şəkil 4). Bu adətə Şəki-Zaqatala bölgəsi əhalisi arasında, xüsusilə udinlərdə də rast gılinir (14). Maraqlıdır ki, kumıklar arasında bu adətə rast gəlinirdi. Belə kəkil adətən həyatı təhlükədə olan oğlan uşaqlarına qoyulurdu. Kumıkların inamına görə Allah yuxarıdan bu kəkili görüb uşağı qoruyacaq (10, 136). Etnöqrfik ekspedisiya zamanı belə bir adəti müşahidə etdik. Gəldiyimiz qənaətə görə tarix boyu müxtəlif din və mədəniyyətlərdən təsirlənsələr də qədim inanclar sistemi nin qalıqlarım qoruyub saxlayan bütün azərbaycanlılar kimi Şahdağ etnik qrupları da tarixi zaman içərisində qədim inanclar sistemini İslam düşüncə tərzi ilə birləş dirərək yeni bir sintez yaratmış və bununla da qədim dini dünyagörüşlərini bu günədək özünəməxsus şəkildə yaşat mışlar.
Yüklə 397,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|