QəDİm diyari xinaliq azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı
Yüklə 397,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Qırx Abdal” piri
- Pir Cömərt
yaxınlaşdırardılar və əgər yerdən alov dilimləri çıxardısa diləklərinə çatacaqlarına inanırdılar. Pirə gələn qızlar və gəlinlər ağac budaqlarından beşik düzəldərək ona alov yaxınlaşdırardılar. Əgər həmən yerdən alov çıxmazdısa bu, fala baxan qız və ya gəlinin sonsuz olacağı demək idi. Əksinə alov püskürərdisə gəlinin övladı olacağına inanardılar (7, 59). Ümumiyyətlə, türk mifoloji sistemində ailə, soy simvolu olan od-ocaq ailə ocağını qoruyan, uşaqlara can verən bir inancdır və göylərin bir parçası kimi qəbul edilən od hər cür bəladan qorumaq gücünə sahibdir. Günəşlə bağlı şəkildə mövcud olan od kultuna şumerlərdə də rast gəlinir (2, 22). Qeyd etmək lazımdır ki, qədim
türklərin od
vasitəsilə gələcəyi öyrənmək istədikləri, odla fala baxma ənənələri, oda gələcəkdən xəbər verən bir varlıq kimi baxılması barədə Bizans mənbələrində də məlumatlar mövcudur (3, 497-50). Göründüyü kimi Xınalıq atəşgahında icra olunan ayinlər qədim
türk inanclar sisteminin izlərini qoruyub saxlamışdır. “Qırx Abdal” piri (şəkil 5). Ziyarətgahlardan biri də Xınalıq kəndinin 2 km-liyində yerləşən “Qırx Abdal” adlı su piridir. İri qaya altinda bir neçə bulağın olduğu və qayadan damcılayan su damlalarının da bəzən nazik bulaq çevrildiyi “Qırx Abdal” ziyarətgahı su kultu ilə bağlı pirdir. Uşaq diləyilə bura gələn sonsuz qadınlar budaq lardan beşik hazırlayar və qaya çıxıntılarından asardılar. Daha sonra da pirə nəzir kimi gətirdikləri halvanı paylayardılar. Bundan başqa, Xınalıq kəndi yaxınlığında dağ yarğanindan çıxan Alxas bulağının suyu da kənd əhalisi tərəfindən müqəddəs hesab edilirdi. Kənd əhalisinin söylədiyinə görə təqribən aprel ayından başlayaraq bu 27 yarğandan su çıxmaqa başlayır və payızın axırında kəsilir. Övlad işəyən qadın və ya hər hansı bir niyyət tutan adanı yazın ilk günlərində dağ yarğanından açılan suyun ilk şahidi olardısa, muradına çatacağına inanırdı. Maddi və mənəvi mədəniyyətlərinin bir sıra ənənəvi xüsusiyyətlərini bu günümüzədək qoruyub saxlamış “Şahdağ xalqlarında” kökü patriarxal-nəsli icma qurulu şuna gedib çıxan qədim ənənəyə görə hər bir ailə icma sının (məhəllə) öz piri mövcud idi. Azərbaycanın əksər bölgələrində olduğu kimi, Şahdağ kəndlərində də pirlərin əksəriyyəti böyük ailə və ya patronomiya başçılarının, ağsaqqaların dəfn olunduğu yerlərdir. Şahdağ kəndlələ- rində pir adlarınin tərkibindəki nəslin başçısı, əcdad anlamına gələn “baba” sözü də buna sübutdur. Məsələn, “Cabbar baba piri”, “Şıx Şalburuzbaba pir”, “Şıx İsrafil baba piri”, “Möhüc baba piri “, “Muğan baba piri" və s.
və ya Əbu Müslüm məscidi (şəkil 6). Xınalıq kəndinin ən qədim və ən əsas piri sayilir. Ümumiyyətlə, Xınalıq əhalisi kənddə mövcud olan bütün məscidləri pir adlandırır. Yerli əhalinin söylədiklərinə görə Xınalıq əhalisi islamı ilk dəfə məhz Pir Cömərtdə qəbul etmişlər və Əbu Müslüm bu kəndə islamın banisi olmuşdur. Bundan sonra bu qədim sitayiş yerinin adi müsəlmanlaşdırılaraq Əbu M üslüm məscidinə çevrilmiş dir. Məscidin bu yeni islami adınin mənası da da bu fikri təsdiq edir. Məlumdur ki, Əbu Müslüm Azərbaycan dilində müsəlmanların atası deməkdir. Ümumiyyətlə, tədqiqatçılar bu pirin islamdan öncə də sitayiş yeri olması barədə
müxtəlif ehtimallar irəli sürmüşlər. Bəzi tədqiqatçılar “Piri Comərt” abidəsinin adını qədim dini rəvayətlərdəki insan nəslinin banisi, ilk insan Qomardla əlaqələndirirlər 8, 59.) Digər ehtimala görə bu abidənin 28 yerində Günəş məbədi yerləşmişdi və ərəblər kəndi tutduqdan sonra bu qədim ibadətgahı müsəlmanlaşdır- mışdılar (1). Zənnimizcə, bu daha məqsədəuyğun fikirdir. Etnoqrafik çöl ekspedisiysı zamanı bu
abidənin divarlarında üzərində balıqqulaqları olan çox iri daşların da olduğunu müşahidə etdik və bu tip daşlara yalnız kənddən xeyli aralıda yerləşən Qiblə dağında rast gəlinir. Xalq arasında gəzən rəvayətə görə bu pir ata-oğul tərəfindən tikilib. Bu daşları əfsanəvi və qeyri-adi gücə sahib olan oğul Qiblə dağından bura tullamış, atası isə bu piri dağın təpəsində tikmişdir (informator R. Məlikli). Məlumdur ki, şumerlər də məbədlərini yüksəkliklərdə, dağın təpəsində inşa edirdilər. Üzərində baliqqulaqı olan daşlar da hər halda qədim dini təsəvvürlərin ilərini daşıyır. Belə ki xalq içərisində qarnıyarıq, qız muncuğu və s. adlarla tanınan belə balıqqulağılar Xınalıqda da qız uşaq larının paltarına bədnəzərə qarşı tikilirdi. Ümumiyyətlə, belə balıqqulağı muncuqları Azərbaycan ərazisində e. ə. son əsrlərə aid küp qəbirlərindən tapılmışdir (9). Beləliklə, bu qədim pir inancının nümunəsində bir daha aydın olur ki, xalq İslam dini ilə bərabər öz əvvəlki inanc sistenini də qoruyub saxlamağa çalışaraq özündən əvvəl yaranmış dini ənənlərlə birləşdirərərək spesifik bir sintez yaratmışdır. Maraqlıdır ki, bu qədim ziyarətgaha xalq arasında bəzən “Bürc məscidi” də deyilirdi (10, 170)). Məlumdrur ki, qədim türk tayfalarından olan qıpçaqların da bir qolu bürc adlanırdı (11, 78). Bu məlumat bəlkə də Şahdağ xalqlarının qədim türk köklərindən xəbər verir. Qeyd etmək lazımdır ki, bəzi Avropa mənbələrində qıpçaqların qet adlandırıldığı məlumdur (12, 77). Xınalıqların özlərini “ket” adlandırmasını nəzərə alsaq onların qədim qıpçaq tayfalarının izlərini daşıdığını ehtimal etmək olar.
Yüklə 397,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|