QəDİm diyari xinaliq azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı
Yüklə 397,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cümə məscidi
- Cabbar baba piri.
Cümə məscidi (şəkil 7). Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Xınalıq əhalisi kənddəki bütün məscidləri, o cümlədən kəndin mərkəzində və kəndin ən hündür yerində yerləşən Cümə məscidini də pir adlandırırdılar. Bu qədim ziyarətgahın da yüksəklikdə və günçıxan tərəfdə yerləşməsi göstərir ki, çox mühüm astronomik biliklərə malik olan və günəşə sitayiş edən qədim Azərbaycan əhalisi də şumerlərdə olduğu kimi “ öz allahlarını göyə yaxın yerdə, təpədə, dağ başında görmək istəyirdilər (13). Kəndin ən qədim pirlərindən sayılan Cümə məscidinin içərisindəki tac şəkilli qədim taxta sütunun üzərindəki naxışlarda da günəş rəmzinin izlərini aydın görmək olur (şəkil 8). Maraqlıdır ki, bu məscidin divarlarına qoyulmuş qədim daşların üzərində ərəb yazıları ilə yanaşı naməlum işarələrə də rast gəlinir. Ehtimal ki, bu qədim türk runi yazılarının izləridir (şəkil 9). Belə işarələrə Damdamı çayı (Xınalıq ca Damdaminka) yaxınlığındakı şəlalə ilə üzbəüz yerləşən və Kindir dağındakı (Xınalıqca Kindir dahar) sal daşın üzərində rast gəlmək mümkündür. Həmçinin Cabbar baba pirinin yerləşdiyi qədim qəbiristanlıqda da naməlum işarəli yazılar və müxtəlif fiqurların həkk olunduğu qədim daş kitabələr mövcuddur (şəkil 10). Qeyd etmək lazımdır ki, Cənubi Azərbaycanın Haput adlı kındindəki qədim məbədin xarabalıqlarında da türk runi yazılarına rast i gəlinmişdir (12, 168). Bu məlumatlar “Şahdağ xalqları”nın qədim türk köklərinin olması ehtimalımızı daha da gücləndirir. Bu fakt yazı mədəniyyətimizin qaranlıq, öyrənilməmiş səhifələrindən biri olan Orxon-Yenisey əlifbasının Azərbaycnda da tətbiq edilib edilməməsi məsələsinə aydınlıq gətirə bilər. Cabbar baba piri. Xınalıq əhalisinin qədim inanclar sisteminin qorunub saxlandığı ziyarətgahlardan 30
olan “Cabbar baba “ piri Xınalıq qəbiristanlığında daş hasara alınmış ərazidə yerləşir. Kəndin ən güclü və qədim piri sayılan bu ziyarətgahın həyətində hamar sal daş (1, 3x0, 8 m ölçüdə) və onun kənarlarında yerə basdırılmış bir cüt öküz buynuzu şəklində taxta dirək mövcud idi və burada əhali niyyət edərək bu öküz buynuzu formalı taxta dirəklərə müxtəliv əski parçaları bağlayır, qurban kəsilən qoyunu məhz bu dirəklərdən asardılar (8) Xınalığa etdiyimiz etnoqrafik ekspedisiya zamanı müşahidə etdik ki, bu taxta kürələr çıxarılaraq kənara qoyulsa da əhali yenə də onları müqəddəs hesab edərək üzərinə müxtəlif əski parçaları bağlayaraq niyyət edir (şəkil 11) və qurbanlıqlarını buradakı sal daşın üzərində doğrayırlar. Məlumdur ki, qədim Azərbaycan sakinləri astral kultların Yerdə simvolik obrazlarım yaradaraq onları da müqəd- dəsləşdirirdilər. Xalqımızın dini-mifik təsəvvürlərində öküz, keçi, maral kimi heyvan obrazları Ayın simvolu kimi ilahiləşdirilmişdi (14, 70). Azərbaycanlıların qədim inanclar sistemində özünəməxsus yer tutan öküz obrazı hazırda da xeyir, bərəkət və mülkiyyətin qoruyucu qüvvəsi kimi xalqımızın təfəkküründə yaşamaqdadır və Azərbay-
canın əksər rayon və kəndlərində (İsmayıllı, Şəki, Zaqatala və s.) olduğu kimi Xınalıqda da evin divarına, darvazalara jvə s. vurulmuş aypara formasını xatırladan öküz buynu zunu görmək mümkündür (şəkil 12). Etnoqrafik ekspe disiya zamanı Xınalıq kəndində evlərin divarlarında da [aypara formalı daşlara da rast gəldik (şəkil 13). Göründüyü kimi “Cabbar baba piri”ndə qədim lAzərbaycan əhalisinin inanclar sistemində mühüm yer |tutan Ay kultunun izləri özünü aşkar biruzə verir. Qədim tzərbaycan sakinləri təzə ayın yerə təsirinin daha güclü >lduğuna inanaraq aypara nişanını, o cümlədən apara 31
formasında olan öküz buynuzlarını Ay kultunun simvol larından biri kimi qəbul edərək müqəddəsləşdirirdilər. Ümumiyyətlə, arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində Azərbaycanın qədim əhalisinin dəfn adətlərində Ay kultunun özünəməxsus yer tutduğu məlumdur (14; 15, 86, 16). Strabon yazırdı ki, insanlar ayın bataraq (ölərək) yenidən doğmasını sevinclə qarşılayaraq özlərinin də öləndən sonra o dünyada yenidən doğulacağlarına inanırdılar (17). Bu məlumat qədim Azərbaycan əhalisinin bəzi qəbir abidələrində, o cümlədən Xınalıq kəndindəki “Cabbar baba piri” abidəsində mövcud olan aypara nişanının mahiyyətini anlamağa imkan verir. Maraqlıdır ki, Qəbələ rayonunun Vardanlı kəndində də “Cabbar baba piri” abidəsi ilə eyniyyət təşkil edən, yəni öküz buynuzu şəklində bir cüt taxta dirək basdırılmış tunc dövrünə aid qədim qəbir abidəsi mövcuddur (18, 145). Bu fakt Şahdağ etnik qrupuna aid edilən etnosların Şəki-Zaqatala bölgəsi əhalisi ilə qədim etnogenetik əlaqələrinin olduğuna dəlalət edir və alban tayfalarının varisləri olduğunu və çox qədim tarixə malik etnik qruplardan olduğunu göstərir. Qeyd etmək lazımdir ki, bu qədim ay pirinin adı islamiyyət dövründə müsəlmanlaşdırılsa da mahiyyəti, demək olar ki, dəyişilməmiş qalmışdır. Məlumdur ki, Cabbar ərəbcə möhtəşəm, böyük deməkdir. Bu da, “Cabbar baba” pirinin Böyük baba anlamına gəldiyinin göstərir. Strabon yazırdı ki, Albaniyada Ay ibadətgahının kahini geniş siyasi səlahiyyətə malik olub hökmdardan sonra ən hörmətli şəxs hesab olunurdu (19). Görünür, Qafqaz Albaniyasının ən mühüm inancını əks etdirən bu qədim ay piri Ay ibadətgahının kahinlərindən birinin məzarı kimi ziyarətgaha çevrilmişdir. Maraqlıdır ki. qəbirin baş tərəfində iki baş daşı qoyulmuşdur. Bunlardan 32 Yüklə 397,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|