2
Elmi redaktor: akademik B.Ə.Budaqov
Rəyçilər: Şəhvələd Xəlilov – AMEA-nın müxbir üzvü, c.e.d.
Məcnun Babayev – b.e.d., professor, Rusiya Ekologiya Akademiyasının üzvü, Beynəlxalq
Noosfer Akademiyasının həqiqi üzvü
Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y.
«Ekologiya, ətraf mühit və insan»
Bakı, «Elm» nəşriyyatı – 2006, 608 s.
ISBN 5 – 8066 – 1765 - 3
Kitabda dünyada, o cümlədən Azərbaycanda ekologiya elminin inkişaf tarixi, müxtəlif
səviyyələrdə (populyasiya, biosenoz, ekosistem, biosfer) təbii sistemlərin funksiyalarının əsas
qanunauyğunluqları, insan ekologiyası; insan tərəfindən təbii ekosistemlərin fəaliyyət prinsiplərinin
pozulması və onun ekoloji nəticələri; ətraf mühitin (atmosfer, hidrosfer, litosfer, o cümlədən torpaq)
əsas çirkləndiricilərinin ətraflı xarakteristikası və onların insanın sağlamlığına təsiri; energetika və
ekologiya; iqlimin qlobal dəyişməsi və onun təbii-sosial-iqtisadi nəticələri, istilik (parnik) effekti, ozon
təbəqəsini dağıdan səbəblər, turş yağışlar, litosferə, o cümlədən torpağa antropogen təsir, nitrat və
nitritlərin insan sağlamlığına təsiri, səhralaşma, bitki örtüyünə antropogen təsirin nəticələri, təbii
otlaqların vəziyyəti, bioloji müxtəliflik və onun deqradasiyasının səbəbləri, dərman bitkilərindən
istifadə, təbiətin müxtəlif istiqamətli dəyişdirilməsi və insan sağlamlığı; səs və elektromaqnit
çirklənməsinin insan sağlamlığına təsiri; kütləvi qırğın silahları, müharibələr, nüvə silahları, texnogen
ekoloji qəzaların ətraf mühitdə nəticələri, təbii fəlakətlərin nəticələri, ətraf mühitin zərərli sosial
faktorlarının insanın sağlamlığına təsiri.
«Ekologiya, ətraf mühit və insan» kitabı ekoloqlar, bioloqlar, coğrafiyaşünaslar, torpaqşünaslar,
meşəçilər, kənd təsərrüfatı, həmçinin təbii ehtiyatlardan istifadə problemləri və onların mühafizəsi
məsələləri ilə məşğul olan mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Ecology, Environment and Man
Garib Shamil oglu Mammadov
Mahmud Yusuf oglu Khalilov
The development history of the science of ecology, basic principals of general ecology, studies on
biosphere, man ecology, anthropogenic influence on biosphere and questions of its influence on human
health are widely elucidated in the book.
The book is intended for wide reader mass.
2006
)
07
(
655
1901000000
−
© «Elm» nəşriyyatı, 2006
3
MÜNDƏRİCAT
GİRİŞ
I FƏSİL. EKOLOGİYA ELMİNİN İNKİŞAF TARİXİ
Azərbaycanda ekologiya elminin tarixi
I HİSSƏ. ÜMUMİ EKOLOGİYA
II FƏSİL. HƏYAT (YAŞAYIŞ) MÜHİTİ VƏ
EKOLOJİ FAKTORLAR
2.1. Limitləşdirici faktorlar, optimum qanunu
2.2. Orqanizmin həyatında fiziki və kimyəvi faktorların əhəmiyyəti
2.2.1. Temperaturun orqanizmə təsiri
2.2.2. İşıq və onun orqanizmlərin həyatında rolu
2.3. Orqanizmlərin həyatında suyun rolu
2.3.1. Su orqanizmlərinin su-duz mübadiləsi
2.3.2. Dünya okeanının ekoloji zonaları
2.3.3. Su mühitinin əsas xassələri
2.4. Temperatur və rütubətliyin birgə təsiri
2.5. Atmosfer qazları – ekoloji faktor kimi
2.6. Edafik faktorlar, onların bitki və torpağın flora-faunasının həyatında rolu
- Torpağın canlı sakinləri (orqanizmləri)
2.7. Yanğınlar ekoloji faktor kimi
III FƏSİL. POPULYASİYALAR
3.1. Növün populyasiya strukturu
3.2. Populyasiyanın ayrılma dərəcəsi
3.3. Populyasiyanın təsnifatı
3.4. Populyasiyanın bioloji strukturu
3.5. Bitkilərdə populyasiyanın yaş strukturu
3.6. Heyvanlarda populyasiyanın yaş strukturu
3.7. Populyasiyanın məkan (ərazi) strukturu
3.8. Heyvan populyasiyasının etoloji strukturu
3.9. Populyasiyanın dinamikası
3.9.1. Say dinamikasının tipləri
3.9.2. Say dinamikası faktorları
3.9.3. Senopopulyasiyanın dinamikası
3.9.4. Populyasiyanın homeostazı
IV FƏSİL. BİOSENOZLAR (BİOTİK QRUPLAŞMALAR)