Qərib Məmmədov

 
19
N.P.Karpinskiy, V.A.Fransesson və b.). 
Bu dövrdə  kənd təsərrüfatının planlaşdırılması  məqsədilə SSRİ-nin torpaq resurslarının ümumi uçotu 
aparılır, meliorativ torpaqşünaslığın  əsasları qoyulur (B.B.Polınov, L.P.Rozov, V.A.Kovda, İ.N.Antipov-
Karatayev). İlk ümumiləşdirici əsər - “SSRİ-nin torpaqları” kitabı nəşr olunur. Sovet torpaqşünasları beynəlxalq 
səhnəyə  çıxırlar. Onlar Vaşinqtonda 1927-ci ildə Torpaqşünasların I Beynəlxalq konrqesində  iştirak edir və 
1932-ci ildə Moskva və Leninqrad şəhərlərində torpaqşünasların II Beynəlxalq konqresini təşkil edirlər. 
Bu dövrdə V.R.Vilyamsın genetik və aqronomik torpaqşünaslıq sahəsində, torpaqşünaslıq və  əkinçilik 
arasında dərin əlaqəni aşkarlayan nəzəri tədqiqatları xüsusi əhəmiyyət kəsb etməyə başlayır. 
Torpaqşünaslıqda bioloji istiqamət yaratmış ən görkəmli sovet alimi, torpaqşünas - aqronom V.R.Vilyams 
(1863-1939) – torpaqşünaslıq elmində V.V.Dokuçayevin genetik konsepsiyası ilə P.A.Kostıçevin torpaq-
aqronomik konsepsiyasını birləşdirmişdir. O, bitki formasiyalarının, ilk növbədə ali yaşıl bitkilərin və 
mikroorqanizmlərin torpağın genetik profilinin və münbitliyinin formalaşmasında aparıcı rolunu göstərmişdir. 
V.R.Vilyamsa görə maddələrin kiçik bioloji dövranı sistemində üzvi maddələrin sintezi və parçalanması 
proseslərinin dialektik qarşılıqlı təsiri torpaqəmələgəlmənin mahiyyətini təşkil edir. Bu müddəadan irəli gələrək 
V.R.Vilyams torpaqəmələgəlməyə bioloji mahiyyətinə görə vahid və Yer səthində  həyatın təkamülü ilə bağlı 
olan və  hər bir geoloji dövrdə özünü konkret torpaqlarda əks etdirən proseslərin miqyasına görə möhtəşəm 
hadisə kimi baxırdı. Onun tədqiqatlarında humusun tərkibinə, spesifik humus maddəsinin yaranmasına və 
torpağın formalaşmasında onun roluna daha çox diqqət yetirilmişdir. Bu tədqiqatlar Tyurinin işlərinə və onun 
torpağın üzvi maddəsinin öyrənilməsi sahəsində yaratdığı elmi məktəbin sonrakı inkişafına güclü təkan 
vermişdir. V.R.Vilyamsın torpaqəmələgəlmə prosesləri nəzəriyyəsi sahəsində baxışları torpağın genezisi ilə 
bağlı baxışların da inkişafına təsir etmişdir. 
Çəmənçiliyin əsas problemləri və çəmən bitkiləri ilə torpaq (çimləşmə prosesi) arasında qarşılıqlı təsirlərin 
öyrənilməsi V.R.Vilyamsın tədqiqatları arasında xüsusi yer tutur. Onun tərəfindən dənli və paxlalı çoxillik 
çəmən bitkilərinin torpaqda humusun toplanmasında, aqronomik baxımdan dəyərli strukturun yaranmasında və 
bütövlükdə münbitliyin formalaşmasında rolu öyrənilmişdir. V.R.Vilyams münbitliyə torpaqəmələgəlmə prosesi 
nəticəsində yaranan və torpağı ana süxurdan fərqləndirən ən vacib xassə kimi baxırdı. O, torpaq münbitliyinin 
mahiyyətini, bitkinin həyat amillərinə (işıq, istilik, su, hava, qida elementləri və s.) olan tələbi baxımdan, daha 
dərindən dərk etməyə çalışırdı. O, bu amillər içərisində, aqrotexniki və meliorativ tədbirlər vasitəsilə daha asan 
idarə olunduğuna görə su və qidanın  əhəmiyyətini xüsusi qeyd edirdi. Bu baxımdan V.R.Vilyams kənd 
təsərrüfatı bitkiləri becərilərkən tələbləri maksimum təmin etməkdən ötrü bitkilərin bütün həyat amillərinə eyni 
vaxtda təsir etməyin zəruriliyini qeyd edirdi. 
V.R.Vilyams genetik torpaqşünaslıq və torpaq münbitliyinin tədqiqi ilə bağlı mövqeyini kənd təsərrüfatının 
praktiki məsələlərinə, xüsusən də ottarlalı  əkinçilik sisteminin tətbiqinə bağlayırdı. V.R.Vilyamsın canlı 
orqanizmlərin torpaqəmələgəlmədə rolu, torpaqəmələgəlmə prosesinin mahiyyəti və ayrı-ayrı konkret 
proseslərin təbiəti, maddələrin kiçik bioloji dövranı, torpaq münbitliyi, torpağın humusu və strukturu haqqında 
daha əhəmiyyətli və orijinal fikirlər söyləmişdir. 
İkinci dünya müharibəsindən sonra sovet torpaqşünaslığının inkişafı  nəzəri axtarışların növbəti yüksəlişi, 
bütün ölkə ərazisində irimiqyaslı torpaq tədqiqatlarının aparılması, torpaqşünaslıqda bioloji istiqamətin inkişafı 
ilə səciyyələnmişdir.  
9. Torpaqşünaslığın sürətli inkişafı,  yeni-yeni sahələrin və  təlimlərin yaranması  mərhələsi . Bu dövr 
İkinci dünya müharibəsindən sonra başlayaraq XX əsrin 90-cı illərinə kimi davam edir. Bu dövrün ən 
əhəmiyyətli nailiyytələri aşağıdakılar olmuşdur: 
Yer kürəsinin torpaq-bioiqlim qurşaqları  və vilayətləri, torpaq zonaları, fatsiya və  əyalətləri haqqında 
bioiqlim  əsaslarda ümumi torpaq-coğrafi təlimin işlənməsi (L.İ.Prasolov,  İ.P.Gerasimov, E.N.İvanova, 
N.N.Rozov və  b.).  Bu  tədqiqatlar dünyanın torpaq örtüyünün tədqiqat materiallarının xəritəçilik baxımından 
ümumiləşdirilməsində və “SSRİ-nin torpaq-coğrafi rayonlaşdırılması”nda öz əksini tapmış və SSRİ və dünyanın 
torpaq ehtiyatlarının uçota alınmasında baza kimi çıxış etmişdir; 
V.İ.Vernadskinin biogeokimyəvi ideyaları  əsasında torpaq örtüyü təkamülünün öyrənilməsində,  ərazinin 
meliorativ qiymətləndirilməsində və faydalı qazıntıların axtarışında böyük əhəmiyyət kəsb edən aşınma qatı və 
landşaftın geokimyası haqqında ümumi təlimin işlənməsi (B.B.Polınov, V.A.Kovda, M.A.Qlazovskaya və b.); 
D.N.Pryanişnikov tərəfindən bitkilərin qidalanması sahəsində iri nəzəri məsələlərin işlənməsi, gübrələrin 
tətbiqi və ölkədə aqrokimyəvi xidmətin yaradılması ilə aqrokimya elminin sonrakı inkişafı; 
torpağın üzvi maddəsinin (İ.V.Tyurin, M.M.Kononova, L.N.Aleksandrova, V.V.Ponomaryova, D.S.Orlov 
və b.), torpaq proseslərinin və rejimlərinin (A.A.Rode, İ.N.Skrınnikova,  İ.S.Kauriçev, E.A.Afanasyev və b.), 
torpağın aqrofiziki və meliorativ ( N.A.Kaçinskiy, V.A.Kovda, L.P.Rozov, V.V.Yeqorov və b.), fiziki-kimyəvi 
və kimyəvi xassələrinin öyrənilməsi (A.N.Sokolovskiy, İ.N.Antipov – Karatayev, N.İ.Qorbunov, N.Q.Zırin və 
b.) əsasında genetik və torpaq-aqronomik tədqiqatların inkişafı; 
SSRİ torpaqlarının vahid təsnifatının, torpaq xəritəşünaslığı metodlarının təkmilləşdirilməsi 
(İ.P.Gerasimov, Y.N.İvanova, N.N.Rozov, B.M.Fridland və b.), torpaq örtüyü strukturunun öyrənilməsi 

---