Qərib Məmmədov

 
377
mln ha) torpaqlar, həmçinin çimli-qleyli və çimli-karbonatlı torpaqlarla birgə podzol torpaqların geniş torpaq 
zonasını yaradır. Hər iki şimal vilayətlərinin bu zonalarından cənubda boz meşə torpaqları (76 mln ha) və qleyli 
boz meşə torpaqları (18 mln ha) yayılmışdır. Bu torpaqlar da nazik, tez-tez qırılan zona yaradaraq,  bəzi 
ərazilərdə ayrı-ayrı massivlər şəklində qonşu bozqır vilayətlərinin içərisinə daxil olurlar. 
Avrasiya tayqa-meşə vilayətinin torpaq örtüyü hazırki kursun əvvəlki fəsillərində  ətraflı  təhlil edilmişdir. 
Şimali Amerika tayqa-meşə vilayətində çimli-podzol torpaqlar yarımvilayəti daha yaxşı inkişaf etmişdir. Bu 
yarım vilayət üç fatsiyaya bölünür. Atlantiksahili fatsiyasında Grey Broun Podzolic torpaqları inkişaf etmişdir. 
Sonra adi çimli-podzol torpaqlar fatsiyası  gəlir və  nəhayət Kordilyer dağlarının  ətəklərində, qitənin daxilində 
Grey Wooded torpaqları inkişaf etmişdir. Bu torpaqlarda humuslu qat bir qədər çox, podzol qatı isə bir qədər 
zəif inkişaf etmişdir. Ona görə  də  bəzən bu torpaqlara müstəqil yarımtip kimi də baxırlar. Podzol torpaqlar 
yarımzonası  zəif inkişaf etmiş, qleyli-podzol torpaqlar yarımzonası isə çox yerdə donuşlu-tayqa torpaqlarına 
qarışmışdır. 
Boreal donuşlu-tayqa vilayətləri.  Bu vəlayətlərin ümumi sahəsi 410 mln ha-dır. Onların içərisində  ən 
böyüyü Rusiya ərazisindəki Şərqi Sibir donuşlu-tayqa vilayətidir. Bu vilayət daxilində şimali tayqa və orta tayqa 
yarımzonaları  və  hər bir yarımzona daxilində iki fatsiya sahəsi ayrılır – kontinental və ekstrakontinental. 
Ekstrakontinental fatsiyaya şimal yarımkürəsində  ən soyuq qış temperaturlarının müşahidə edildiyi Mərkəzi 
Yakutiya və Oymakon və Verxoyanski çökəklikləri daxildir. Şərqi Sibir vilayətinin torpaq örtüyünə yuxarıda 
baxılmışdır. 
Şimali Amerika donuşlu –tayqa vilayəti sahəsinə görə kiçikdir. O, şimali tayqa yarımzonasında yerləşir. 
Onun torpaq örtüyü müxtəlif deyildir. Bu vilayətdə
 
daha quru və soyuq rayonlar (ekstrakontinental)  Alyaskanın 
hüdudları daxilində yerləşmişdir. Amerika torpaqşünasları burada dərindən donmuş podzollaşma  əlamətləri 
olmayan turş qonur torpaqları ayırırlar. Donuşlu-tayqa vilayətlərinin  əsas istifadə forması – meşə  təsərrüfatı, 
maralçılıq, ovçuluq, xəzlik heyvan yetişdirilməsidir. Əkinçilikdə istifadə edilən ən iri torpaq sahələri iri yaşayış 
məntəqələrinin  ətrafındadır.  Şimal tayqa yarımzonasında tərəvəz bitkiləri, kartof, yem bitkiləri, orta tayqa 
yarımzonasında vələmir, arpa, darı yetişdirilir.  Burada aqrotexniki tədbirlər ilk növbədə torpaqların istilik və 
qida rejiminin yaxşılaşdırılmasına yönəlmişdir. 
 
§ 119. Qütb (soyuq) qurşağının torpaq örtüyü 
 
Qurşağın ümumi sahəsi, materik buzlaqlarını çıxmaqla təqribən 466 mln.hektardır. Antraktida, Qrenlandiya 
və başqa adaların buz qalxanları təqribən 210 mln hektar təşkil edir.  
Şimal yarımkürəsində iki qütb vilayəti ayrılmışdır:  Avrasiya və  Şimali Amerika. Cənub yarımkürəsində 
Antarktidada buzlaqlarla örtülməmiş bir neçə kiçik ərazi vardır. 
Arktika və tundra torpaq zonalarından ibarət olan Avrasiyanın qütb vilayətinin torpaq örtüyü əvvəlki fəsildə 
təsvir edilmişdir. 
Şimali Amerika qütb vilayəti şimala doğru  xeyli uzanmışdır, lakin o, Labrador yarımadası və Aleut adaları 
rayonunda soyuq cərəyanların təsiri altında cənuba 55
0
 şimal en dairəsinə enir. Bu vilayətin torpaq örtüyü daha 
müxtəlifdir. Burada tundra və Arktika zonalarından başqa, Qrenlandiya və Aleut adalarının cənubunda cilli-
taxıllı bitki örtüyü altında özünəməxsus turş çimli- çürüntülü –qleyli torpaqların yayıldığı rayonlar vardır. 
Cilli bataqlıqlarda torftoplanma daha yaxşı görünür. Bütün bunlar tundra üçün daha səciyyəvidir və ola 
bilsin ki, göstərilən rayonlar boreal qurşağa aid edilməlidir. Qrenlandiyanın  şimalında və ona yaxın adalarda 
buzla örtülməmiş sahələrdə quru Arktika səhralarının karbonatların və başqa duzların toplandığı  zəif inkişaf 
etmiş torpaqları müşahidə olunur. Bu landşaftlar, lakin bir qədər də quru və soyuq formada Antraktidanın buz 
örtüyündən məhrum rayonları üçün də səciyyəvidir.  
Tundra zonasının cənub hissəsində açıq qruntda əkinçiliyin mümkünlüyünə yuxarıda baxılmışdır. Qütb 
qurşağının qalan geniş sahələrində maralçılıq və ovçuluq yayılmışdır. 
§ 120. Dünyanın torpaq ehtiyatları 
 
Yer kürəsinin torpaq ehtiyatları  həm sahəsinə, həm də keyfiyyətinə görə  məhduddur. Bundan başqa 
topraqların çox böyük hissəsi kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalından ötrü ya yararsız, ya da az yararlı hesab 
olunur. 
Bununla belə, torpaq örtüyündən düzgün istifadə edilməsi, yeni yaşayış məskənlərinin salınması, yolların 
və digər kommunikasiya xəttlərinin çəkilməsi onun dağılmasına, münbitliyinin itirilməsinə  və  böyük torpaq 
sahələrinin kənd təsərrüfatı istehsalından kənarlaşdırılmasına gətirib çıxarır. Nəticədə dünyanın hər yerində 
adambaşına düşən torpaq sahələrinin kəskin azalması müşahidə edilir. Bu isə torpaq ehtiyatlarından səmərəli 
istifadənin vacibliyini bir daha göstərir. 
Torpaq resurslarından səmərəli istifadənin vacib problemi torpaqların mühafizəsidir. 
Məhsuldar torpaqların və onların münbitliyinin itirilməsi eroziya, suvarılan torpaqların təkrar şorlaşması, 
su anbarlarının tikilməsi səbəbindən subasma, bataqlaşma, yeraltı sərvətlərin istismarı, yaşayış məskənlərinin, 

---

 
378
yolların, kommunikasiya xətlərinin salınması, sənaye müəssisələrinin tikilməsi, həmçinin müxtəlif zərərli 
maddələrlə çirklənməsi ilə bağlıdır. 
Torpaq ehtiyatlarının səmərəli istifadəsi və  mühafizəsi bəşəriyyət qarşısında duran ən aktual problemlərdən 
biridir. Torpaq hələ yaxın gələcəkdə ərzaq məhsullarının alındığı əsas mənbə olaraq qalacaqdır. Orta hesabla bir 
nəfər planet sakini üçün ərzaq istehsalından ötrü 0,3- 0,5 ha, ev, yol və s. ötrü isə 0,07- 0,09 ha torpaq sahəsi 
tələb olunur. Hazırda sahəsi 13392,0 mln. ha olan planetimizin torpaq fondundan 4055 mln.ha, yəni üçdə birdən 
az hissəsini kənd təsərrüfatına yararlı sahələr təşkil edir. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqların 1507 mln. 
hektarını  və ya bütün torpaq fondunun 11,2% -i becərilən torpaqlar (əkin, bağ, plantasiyalar), qalan hissəsini 
çəmən və otlaqlar təşkil edir. 
Yer kürəsinin əhalisinin sayı proqnozlara görə 2010-cu ildə təqribən 7,0 mlrd. nəfərə çatacaq. Bu, təbii ki, 
adam başına düşən  əkinə yararlı torpaqların azalmasına gətirib çıxaracaq. Torpaq ehtiyatlarının məhdudluğu 
şəraitində əhalinin yüksək artımı və torpaqların bir hissəsinin, zəruriyyətdən irəli gələrək, qeyri-kənd təsərrüfatı 
məqsədlərindən ötrü əkin dövriyyəsindən çıxarılması torpaqlardan səmərəli istifadə  məsələlərini və mühafizə 
problemlərini daha da kəskinləşdirir. 
Bu problemin həllində birinci yol əkin sahələrinin genişləndirilməsi, həmçinin hər hektar sahənin 
məhsuldarlığını artırmaqdan ibarətdir.  İkinci yol müasir dövrdə daha əsasdır. Onun həyata keçirilməsi 
əkinçiliyin intensivləşdirilməsi, kənd təsərrüfatı istehsalında elmi və texniki yeniliklərin geniş  tətbiqi və bu 
əsasda torpaq münbitliyinin yüksəldilməsi ilə bağlıdır.  
Yeni torpaq sahələrinin kənd təsərrüfatı istifadəsinə verilməsi də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Son illər 
dünyanın hər yerində əkin sahələrinin fasiləsisiz genişlənməsi də bunu sübut edir. Lakin bu cür genişlənmənin 
sonu varmı və ya
 
onun imkanları nə qədərdir?  
Dünyanın bir sıra torpaqşünaslarının fikrincə, becərilən torpaqların genişləndirilməsinin planet üzrə 
potensial imkanları 2,7-3,0 mlrd, bəzi mənbələrdə isə 3,2-3,4 mlrd ha olduğu bildirilir.  
Əkin sahələrinin genişləndirilməsinin  əsas ehtiyatları tropik və subtropik vilayətlərdə ferralit qırmızı  və 
sarı-qırmızı, qəhvəyi-qırmızı və qırmızı-qonur, subtropik qəhvəyi və boz-qəhvəyi torpaqların hesabınadır. Lakin 
bu zaman rütubətli tropik meşələrin planetimizin iqlimi üçün əhəmiyyəti də yaddan çıxarılmamalıdır. 
Quru tropiklərdə müxtəlif  əkinçilik sistemlərinin tətbiqi vasitəsilə, o cümlədən, suqoruyucu 
texnologiyalardan istifadə etməklə torpaq ehtiyatlarından istifadə etmək mümkündür. 
Rütubətli subtropik meşələr zonasında, qırmızı  və sarı torpaqlarda əkin sahələrinin genişləndirilməsi 
imkanları olduqca məhduddur. Bunun səbəbləri aşağıdakılardır:  əvvəla,  bu torpaqların böyük massivləri son 
100-150 il ərzində intensiv formada mənimsənilmiş və  kənd təsərrüfatı bitkiləri altında istifadəyə verilmişdir, 
ikincisi, hazırda mövcud torpaq fondu  torpaq və suqoruyucu, ekoloji əhəmiyyət kəsb edən meşələr altındadır. 
Burada kənd təsərrüfatının inkişafı istifadə olunan torpaqların məhsuldarlığını artırmaq hesabına mümkündür. 
Bununla belə, bu zona daxilində prerilərin qırmızı-qara və rubrozem torpaqları hesabına  əkin sahələrinin 
genişləndirilməsi imkanları az da olsa vardır. Tropik və subtropik səhra və yarımsəhra zonalarının qeyri-məhdud 
torpaq sahələri yalnız su mənbələrinin tapılması və istifadəyə cəlb edilməsi hesabına mümkündür. 
Subboreal qurşaqda  əkin sahələrinin genişləndirilməsi imkanları demək olar ki, qalmamışdır. Burada 
əkinəyararlı bütün torpaq sahələrindən intensiv şəkildə istifadə olunur. 
Boreal qurşaqda torpaq sahələrinin  əkinçilikdə istifadəyə  cəlb olunması meşə  və az məhsuldar otlaqaltı 
çimli-podzol və boz meşə torpaqların mədəniləşdirilməsi və istifadəsi ilə bağlıdır. 
 Yeni torpaq sahələrinin əkin altında istifadəyə verilməsi külli miqdarda vəsait və əmək tələb edir. Lakin 
burada ən böyük problem onların istifadəsi ilə əlaqədar ekoloji riskin olmasıdır. Ona görə də dünyanın torpaq 
ehtiyatlarından istifadə təbii ehtiyatların hərtərəfli öyrənilməsini, elmi əsaslandırılmış lahiyələrin hazırlanmasını 
və ilk növbədə ekoloji prioritetlərin gözlənilməsini tələb edir. 

---

 
379
 
 
 
 
 
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI 
 
1.
 
Abdullaev M.A., Aliev Dj.A. Miqraüiə iskusstvennıx i estestvennıx radionukleidov v sisteme 
poçva-rasteniə. Baku, 1988. 
2.
 
Alekperov K.A. Poçvenno-grozionnaə karta i oxrana zemelğ. M., 1980. 
3.
 
Aliev Q.A., Qasanov Ş.Q.,  İskenderov  İ.Ş., Babaev M.P., Mamedov Q.Ş. Poçvennaə karta 
Azerbaydjanskoy SSR (1:600000 m). M., 1990. 
4.
 
Aliev Q.A. Poçvı Bolğşoqo Kavkaza (Tom 2), «Glm»,1994, 430 s.   
5.
 
Aliev B.Q., Aliev İ.N. Problemı grozii v Azerbaydjane i puti ee reşeniə. Baku, 2000, 120 s.  
6.
 
Valğkov V.F., Kazeev K.Ş., Kolesnikov S.İ. Poçvovedenie. M., 2006. 
7.
 
Vernadskiy V.İ. Ximiçeskoe stroenie biosferı zemli i ee okrujeniə. Moskva, 1965. 374 s.  
8.
 
Volobuev V.R.Poçvı i klimat. Baku, 1953, 319 s. 
9.
 
Volobuev V.R. Gkoloqo-qenetiçeskiy analiz poçvennoqo pokrova Azerbaydjana. Baku, İzd-vo 
AN Az.SSR, 1962, 75 s. 
10.
 
Volobuev V.R. Gkoloqiə poçv. Baku, 1963, 259 s. 
11.
 
Volobuev V.R. Poçvennıe obhnosti i zonalğnaə struktura poçvennoqo pokrova. Poçvennıe 
kombinaüii i ix qenezis. M, Nauka, 1972, s.32-40. 
12.
 
Volobuev V.R. Mamedov Q.Ş. Karta plastiki relğefa Azerbaydjanskoy SSR (1:200000), Baku, 
1984. 
13.
 
Qavrilök F.Ə. Bonitirovka poçv. M., 1974,  
14.
 
Qasanov B.İ. O jelto-burnıx poçvax umerenno-vlajnıx subtropikov Azerbaydjana. Poçvovedenie, 
1968, №7, s. 19-25. 
15.
 
Qasanov B.İ. Burozemoobrazovanie v lesnıx poçvax Azerbaydjana. Baku, Glm, 1983, 178 s. 
16.
 
Qasanov  Ş.Q. Prirodno-qenetiçeskie osobennosti i bonitirovka poçv öqo-zapadnoqo 
Azerbaydjana. Baku, 1972, 220 s. 
17.
 
Qasanov  Ş.Q. Qenetiçeskie osobennosti i bonitirovka poçv öqo-zapadnoqo Azerbaydjana. Baku, 
«Glm», 1978, 220 s.  
18.
 
Kovalev R.V. Poçvı Lenkoranskoy oblasti. Baku: İzd. AN Az SSR, 1966, 372 s. 
19.
 
Kovda V.A. Osnovı uçeniə o poçvax. T.1, M., 1973. 447 s.  
20.
 
Mamedov Q.Ş. Aqrogkoloqiçeskie osobennosti i bonitirovka poçv Azerbaydjana. Baku, «Glm», 
1990, 172 s. 
21.
 
Mamedov Q.Ş. Gkoloqiçeskaə oüenka poçv Azerbaydjana. Baku, «Glm», 1997, 282 s. 
22.
 
Mamedov R.Q. Aqrofiziçeskie svoystva poçv Azerbaydjanskoy SSR. Baku, «Glm», 1988, 244 s. 
23.
 
Muxa V.D., Kartamışev N.İ. Aqropoçvovedenie. M., 2004. 
24.
 
Poçvovedenie. Ç.1 i 2 /pod red. V.A.Kovda i B.Q.Rozanova. M., 1988. 
25.
 
Poçvovedenie.  /pod red. İ.S.Kauriçeva. M., 1989. 
26.
 
Rozanov B.Q.Morfoloqiə poçv. M.,MQU, 1983. 
27.
 
Salaev M.G. Poçvı Maloqo Kavkaza. Baku, 1966, s. 329. 
28.
 
Salaev M.G. Diaqnostika i klassifikaüiə poçv v Azerbaydjane. Baku, 1991, 239 s. 
29.
 
Sibirüev N.M. İzbr. soç. M.: Selğxozqiz. 1953, t. 1-2.  
30.
 
Tömenüev N.F. Suhnostğ bonitirovki poçv na qenetiko-proizvodstvennoy osnove. M., Nauka, 
1975, 141 s.  
31.
 
Göbov A.A. Aqroklimatiçeskoe rayonirovanie Azerbaydjanskoy SSR. Baku, «Glm», 1968, str. 

---

 
380
188. 
32.
 
Göbov A.A. Bonitirovka klimata Azerbaydjanskoy SSR. Baku, 1975,    s. 148. 
33.
 
Babayev A.H. Azərbaycanın bəzi torpaq-iqlim bölgələrində torpaq proseslərinin və torpaqların 
münbitliyinin modelləşdirilməsi və proqnozlaşdırılması. Kənd təsərrüfatı elmləri doktoru alimlik 
dərəcəsi almaq üçün dissertasiyanın avtoreferatı. Bakı, 1995, 34 s. 
34.
 
Babayev M.P. Azərbaycanın təməl torpaq təsnifatının nümunəvi biomorfogenetik diaqnostikası. 
Bakı, 2001, s.40. 
35.
 
Babayev M.P., Həsənov V.N. Azərbaycan torpaqlarının müasir təsnifatı  və nomenklaturasının 
nəzəri əsasları ( metodik tövsiyə). Bakı, 2001, 32 s. 
36.
 
Babayev M.P. Azərbaycanda torpaqşünaslıq və aqrokimya elminin inkişaf tarixi, nailiyyətləri və 
perspektivləri. Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutunun əsərləri, XVI cild, Bakı, 2004.  
37.
 
Cəfərov M.İ. Torpaqşünaslıq (I hissə), Bakı, «Maarif», 1982. 221 s. 
38.
 
Cəfərov M.İ. Torpaqşünaslıqdan praktikum. Bakı, «Maarif», 1984.    
39.
 
Cəfərov M.İ.,Quliyev R.M. Torpaq fondu və ondan səmərəli istifadə. «Elm», Bakı, 1997. səh.452. 
40.
 
Cəfərov M.İ. Torpaqşünaslıq. «Elm», 2005, 460 s.  
41.
 
Əliyev A. H., Hüseynov A.Ə. Torpaq coğrafiyası. Torpaqşünaslığın əsasları ilə. Bakı, 1995. 
42.
 
Əzizov Q.Z.,Quliyev Ə.G. Azərbaycanın  şorlaşmış torpaqları, onların meliorasiyası  və 
münbitliyinin artırılması. Bakı, 1999. 
43.
 
Həsənov  Ş.G. redaktorluğu ilə Azərbaycan torpaqlarının morfo-genetik profili. Bakı, «Elm», 
2004, 203 s. 
44.
 
Məmmədov Q.Ş., Cəfərov A.B., Cəfərov F.Ç., Torpaların bonitirovkası.Bakı, «Elm», 1997. 
45.
 
Məmmədov Q.Ş. Azərbaycan torpaqlarının ekoloji qiymətləndirilməsi. Bakı, «Elm», 1998. 
46.
 
Məmmədov Q.Ş. Azərbaycanın torpaq ehtiyatları. Bakı, «Elm», 2002, 132s. 
47.
 
Məmmədov Q.Ş. Azərbaycanda torpaq islahatı: hüquqi və elmi-ekoloji məsələlər. Bakı, «Elm», 
2002, 412 s. 
48.
 
Məmmədov Q.Ş., Babayev M.P., İsmayılov A.İ. Azərbaycan torpaq təsnifatının WRB sistemi ilə 
korrelyasiyası. Bakı, «Elm», 2002, 252 s.  
49.
 
Məmmədov Q.Ş. Azərbaycanın dövlət torpaq kadastrı: hüquqi, elmi və praktiki məsələləri. Bakı, 
2003. 
50.
 
Məmmədov Q.Ş., Babayev M.P., Həsənov  Ş.G. Redaktorluğu ilə Azərbaycan Dövlət torpaq 
xəritəsinin legendası. «Elm», 2003, 67 s.  
51.
 
Məmmədov Q.Ş. Azərbaycanın ekoetik problemləri: elmi, hüquqi, mənəvi aspektlər. Bakı, 
«Elm», 2004, 380 s.  
52.
 
Məmmədov Q.Ş. Azərbaycanın torpaq ehtiyatlarından səmərəli istifadənin sosial-iqtisadi və 
ekoloji əsasları. Bakı, «Elm», 2007, 856 s.  
53.
 
Məmmədov Q.Ş. rəhbərliyi və redaktəsi ilə Azərbaycan Respublikası torpaq atlası. Bakı, 2007, 
127 s.   
54.
 
Məmmədova S.Z. Lənkəran vilayətinin torpaq ehtiyatları  və bonitirovkası. Bakı, «Elm», 2003, 
116 s.  
55.
 
Məmmədova S.Z. Azərbaycanın Lənkəran vilayəti torpaqlarının ekoloji qiymətləndirilməsi və 
monitorinqi. Bakı, 2006, 372 s.  
56.
 
Mustafayev X.M. Torpaq eroziyası və ona qarşı mübarizə tədbirləri. Bakı, 1974, 128 s.   
 

---

 
381
 
 
 
MƏMMƏDOV QƏRİB ŞAMİL oğlu 
 
1947-ci il yanvar ayının 6-da Ermənistan Respublikası, Amasiya rayonunun Yeniyol kəndində anadan 
olub. Azərbaycan MEA-nın həqiqi üzvü, biologiya elmləri doktoru, professor, ölkəmizdə  və dünyada 
torpaqşünaslıq, ekologiya, təbiəti mühafizə sahəsində tanınmış alimdir. Q.Ş.Məmmədov 450-dən çox elmi 
əsərin, o cümlədən 26 monoqrafiya və kitabın, 28 metodik tövsiyə  və kitabçanın, Azərbaycanın torpaq və 
torpaqların ekoloji qiymətləndirilməsi xəritələrinin, 26 müəllif  şəhadətnaməsinin və 4 səmərələşdirici təklifin, 
Azərbaycan Respublikasının ekoloji problemlərinin sistem halında öyrənilməsi konsepsiyasının müəllifidir. 
Onun rəhbərliyi altında 40-a qədər elmlər namizədi və elmlər doktoru yetişmişdir.  
1997-ci il 25 iyul tarixindən Dövlət Torpaq Komitəsinin, 2001-ci il 18 aprel tarixindən isə Dövlət Torpaq 
və  Xəritəçəkmə Komitəsinin sədridir. 1-ci çağırış Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı 
seçilmişdir.   
 

---

 
382
 
 
Qərib Məmmədov 
 
TORPAQŞÜNASLIQ VƏ  
TORPAQ COĞRAFİYASININ ƏSASLARI 
 
«Elm» nəşriyyatı 
Bakı – 2007 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
__________________________________________ 
 
Mətbəənin direktoru: Ələkbər Məmmədov 
Çap sexinin müdiri: Elşən Cəbrayılov 
Kompüter dizaynı: Rza Səttarov 
 
 

---

 
383
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yığılmağa verilmişdir: 01.06.2007 
Çapa imzalanıb: 03.09.2007 
Formatı: 70x100 
1
/
16
.
 
Həcmi 41 ç.v. 
Tirajı: 3000. Qiyməti müqavilə ilə. 
 
 
 
 
 
«Təknur» MMC-nin mətbəəsində çap olunmuşdur. 
Ünvan: H.Cavid pr-ti 31. 

---

Document Outline

• §47. Torpağın istilik rejimi