QəRİbov asəF ƏZİzov anar

---

                      QƏRİBOV ASƏF 
                      ƏZİZOV ANAR 
                                  ƏHMƏDOVA SƏDAQƏT  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
“BEYNƏLXALQ TİCARƏT  
ƏMƏLİYYATLARI” 
 
Dərs vəsaiti 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
BAKI – 2017 
 

---

2 
 
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ TƏHSİL 
NAZİRLİYİ 
BAKI BİZNES UNİVERSİTETİ 
Tərtib  edənlər:
  “İqtisadi  nəzəriyyə”  kafedrasının 
müəllimləri  
                            dos., i.ü.f.d.   
A.H.Qəribov 
                      
    dos., i.ü.f.d.   
A.Ə.Əzizov 
                       
   dos.,i.ü.f.d.    
S.E.Əhmədova 
Rəyçilər: 
Bakı  Dövlət  Universitetinin  “İqtisadiyyat  və  idarəetmə” 
kafedrasının müdiri i.e.d., prof., A.M.Məhərrəmov. 
AMEA-nın aparıcı elmi işçisi dos. A.M.Mustafayev. 
Bakı  Biznes  Universitetinin  “İqtisadi  nəzəriyyə”  kafedra-
sının dosenti T.X.Babayev. 
Bakı  Biznes  Universitetinin  “İqtisadi  nəzəriyyə”  kafedra-
sının müəllimi iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru A.M.Pənahov. 
Elmi redaktor:  
Bakı  Biznes  Universiteti  "Mühasibat  uçotu  və  audit" 
kafedrasının  professoru İ.A.Məmmədov. 
Dərs  vəsaiti  Bakı  Biznes  Universitetinin  17  iyul  2017-ci  il 
tarixli, №142 əmri ilə təsdiq edilmişdir. 
Dərs  vəsaiti  dünya  iqtisadiyyatının  beynəlxalq  ticarət  əla-
qələrinin  inkişafını  sürətləndirən  əməliyyatların  mahiyyəti, 
məzmunu,  ayrı-ayrı  sahələr  üzrə  fəaliyyət  xüsusiyyətləri,  iqti-
sadi təhlükəsizlik, tənzimləmə və sosial-iqtisadi inkişaf tədbir-
lərinin öyrənilməsinə həsr edilmişdir. 
Dərs vəsaiti beynəlxalq iqtisadiyyatın formalaşmasını həya-
ta keçirən dövlət strukturlarında çalışan işçilər, təhlükəsizlik və 
gömrük  xidməti  qulluqçuları,  ali  və  orta  ixtisas  məktəblərinin 
tələbə  və  müəllim  heyyəti,  eləcə  də  geniş  oxucu  kütləsi  üçün 
nəzərdə tutulmuşdur.    

---

3 
 
           
                                            MÜNDƏRİCAT 
 
GİRİŞ........................................................................................7 
FƏSİL.Beynəlxalq münasibətlər sistemində xarici ticarətin 
yeri və rolu..........................................................................9 
1.1.Dövlətin  xarici  ticarət  siyasəti  və  beynəlxalq  ticarətin 
təşkili..................................................................................9 
1.2.  Xarici  ticarət  beynəlxalq  iqtisadi  münasibətlər  sistemində 
...........................................................................................12 
1.3.Beynəlxalq  ticarətdə  ziddiyyətlərin  əmələ  gəlməsinin  sə-
bəbləri və xüsusiyyətləri .....................................................16 
1.4.Xarici  ticarət  beynəlxalq  iqtisadi  münasibətlərin  həyata 
keçirilməsinin mühüm forması kimi......................................19 
1.5.Xarici ticarət-iqtisadi əlaqələri və onun iqtisadi səmərəliliyi 
.........................................................................................23 
II FƏSİL. Beynəlxalq ticarəti şərtləndirən amillər ...........26 
2.1. Beynəlxalq ticarətin iqtisadi əsasları.............................26 
2.2. Beynəlxalq tələb və təklif.............................................29 
2.3. İstehsal amillərinin beynəlxalq bölgüsü........................34 
2.4. Dünya bazarı və əmtəələrin beynəlxalq hərəkəti.............38 
2.5.  Dünya  təsərrüfatı  və  istehsal  amillərinin  beynəlxalq 
hərəkəti...............................................................................41 
III FƏSİL.Beynəlxalq ticarət nəzəriyyələri.........................45 
3.1. Merkantilizm doktrinası................................................45 
3.2. Klassik beynəlxalq ticarət nəzəriyyələri..........................47 
3.3  Hekşer-Ohlinin  istehsal  amillərinin  nisbəti  vəziyyəti  və 
Leontyev təzadı....................................................................50 
3.4. Klassik beynəlxalq ticarət nəzəriyyələrinin inkişafı.........56 
3.5. Beynəlxalq rəqabət qabiliyyəti haqqında nəzəriyyələr.....60 
IV FƏSİL.Beynəlxalq ticarət siyasəti..................................63 
4.1. Beynəlxalq iqtisadi siyasət haqqında ümumi anlayış.......63 
4.2. Beynəlxalq ticarətin gömrük-tarif tənzimləmələri...........67 

---

4 
 
4.3. Gömrük tariflərinin tətbiqinin iqtisadi nəticələri.............71 
4.4.Xarici ticarət siyasətinin digər istiqamətləri......................74 
4.5. Xarici ticarətin beynəlxalq miqyasda tənzimlənməsi.......77 
V  FƏSİL.  Azərbaycanın  xarici  ticarət  əlaqələri  və  gömrük 
xidməti................................................................................81 
5.1.Azərbaycan  Respublikasının  xarici  ticarət  konsepsiyası  və 
xarici ticarət siyasəti.............................................................81 
5.2. Azərbaycan Respublikasının gömrük xidməti..................84 
5.3.  Azərbaycan  Respublikasında  fiskal  vergilərdə  gömrük 
xidmətinin rolu.....................................................................86 
5.4. Xarici ticarət əlaqələrində gömrük nəzarəti......................90 
5.5.  Xarici  ticarət  əlaqələrinin  təkmilləşdirilməsi  istiqamətləri 
.............................................................................................94 
VI FƏSİL.Kommersiya fəaliyyətinin mahiyyəti.................97 
6.1.  Kommersiya  fəaliyyətinin  mahiyyəti  və  onun  əsas 
elementlərinin xüsusiyyətləri.................................................97 
6.2.  Kommersiya  fəaliyyəti  subyektlərinin  təşkilati-hüquqi 
formaları...............................................................................101 
6.3. Kommersiya fəaliyyətində informasiyanın rolu.............105 
6.4. Kommersiya sirri..........................................................107 
6.5. Kommersiya sirrinin qorunması üsulları........................108 
VII  FƏSİL.Kommersiya  fəaliyyətinin  prinsipləri  və  satış 
üzrə fəaliyyət....................................................................109 
7.1.Kommersiya fəaliyyətinin əsas prinsipləri......................109 
7.2. Kommersiya riski və onun növləri...............................111 
7.3. Kommersiya - vasitəçilik fəaliyyəti..............................115 
7.4. Satış və onun əsas funksiyaları....................................119 
7.5. Məhsul satışının planlaşdırılması...................................121 
VIII  FƏSİL.  Ticarət  əməliyyatlarında  istifadə  olunan 
müqavilələrin normativ bazası və strukturu ....................125 
8.1.  Müqavilələrin  formaları  və  əmtəələrin  göndərilməsinin 
bazis şərtləri.........................................................................125 
8.2.Müqavilələrin bağlanması, dəyişdirilməsi və pozulması.129 

---