QəRİbov asəF ƏZİzov anar



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/79
tarix04.04.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#35823
növüDərs
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   79

41 
 
Beynəlxalq ticarət qarşı-qarşıya gələn iki əmtəə axının-
dan  -  idxal  və  ixracdan  ibarət  olmaqla,  ilk  növbədə  ticarət 
saldosu və ticarət dövriyyəsi ilə səciyyələnir: 
İxrac - xaricə daşınma üzrə əmtəə satışı deməkdir
İdxal - xaricdən ölkəyə daşman əmtəələri nəzərə alır. 
Ticarət dövriyyəsi  (trade turnover)-  idxal  və  ixrac üzrə 
dəyər həcminin cəmidir. 
Dünyada  qəbul  olunmuş  standartlara  görə,  beynəlxalq 
ticarət  –  idxal  -  ixrac  prosesləri  üzrə  aparıcı  element  müvafiq 
gömrük  hesabatlarında  dövlət  sərhədləri  keçən  əmtəələr  üzrə 
qeydiyyat  sayılır.  Bu  zaman  əmtəənin  sahibini  dəyişib-dəyiş-
məməsi heç bir əhəmiyyət daşımır. Məsələn, hətta ABŞ şirkəti 
İBM  öz  kompüterlərini  Rusiya  nümayəndəliyinə  verib  və  ya 
satmışdırsa, hər iki halda ABŞ ixracatçı, qarşı tərəf isə idxalçı 
sayılır. 
İdxal  və  ixrac  əmtəənin  beynəlxalq  hərəkətini  səciy-
yələndirən  iki  əsas  vacib  anlayışlardır.  Bu  anlayışlar,  beynəl-
xalq  ticarətin  təhlili  və  praktiki  məqsədləri  üçün  istifadə  olu-
nur. Ticarət saldosu və dövriyyəsi də, eyni zamanda çox böyük 
analitik  və  praktiki  əhəmiyyətə  malikdir,  amma  idxal  və  ixrac 
göstəricilərinə nisbətən az istifadə olunur. 
 
2.5. Dünya təsərrüfatı və istehsal amillərinin 
beynəlxalq hərəkəti 
 
Dünya  təsərrüfatı  və  istehsal  amillərinin  beynəlxalq 
hərəkətliliyi  -  dünya  əmtəə  bazarının  inkişafı  XIX-XX  əsrin 
sonlarında beynəlxlaq iqtisadi  əlaqələrin intensivləşməsinə  gə-
tirmişdir ki, bu da tədricən ölkələr arası əmtəə mübadiləsi çər-
çivəsini  aşmışdır.  Nəticədə  istehsal  qüvvələrinin  və  maliyyə 
kapitalı  gücünün  artımı  dünya  təsərrüfatının  yaranmasına  gə-
tirib çıxarmışdır. 


42 
 
Dünya təsərrüfatının yaranması - dünya bazarının səciy-
yəvi  cəhətlərindən  biri  də  ölkələrarası  əmtəələrin  bir-birinə 
mübadiləsi, yəni beynəlxalq ticarətidir. 
Dünya bazarı mərhələsindən dünya təsərrüfatı mərhələ-
sinə  keçid  zamanı,  nəinki  əmtəələrin,  həmçinin  istehsal  amil-
lərinin, ilk növbədə bütün kapitalın və iş qüvvəsinin mübadiləsi 
baş verir. Beləliklə, dünya təsərrüfatı nəinki istehsal, həmçinin 
tədavül sferasına da təsir edir. 
Ümumiyyətlə dünya təsərrüfatı (word economy) – dün-
ya  ölkələrinin  məcmusu  olub,  özlüyündə  istehsal  amillərini 
ehtiva edir. 
İstənilən  əmtəə  üzrə  istehsal  amilləri  anlayışının  geniş 
izahını  istifadə  olunmuş  və  ya  istehsal  amilləri  kimi  nəzərdən 
keçirmək  olar.  Belə  ki,  istehsal  olunmuş  əmtəə  belə,  yenidən 
istehsal amili kimi istifadə oluna bilər. Doğrudan da hasil olun-
muş kömür bazarda satılır, buna görə də ona əmtəə kimi baxı-
lır. Digər tərəfdən, kömür ağır sənaye sektorunda polad əridil-
məsində  yanacaq  kimi  istifadə  olunmalıdır.  Deməli  kömürü, 
həm də istehsal amili kimi götürmək olar. İstənilən son məhsul, 
həm də istehsal amili sayılır. Belə ki, o da başqa bir məhsulun 
istehsalı və ya iş qüvvəsinin bərpası üçün istehlak olunur. 
Dünya  bazarı  kimi,  dünya  təsərrüfatı  da  istehsal  amil-
lərindən və beynəlxalq əmək bölgüsündən ibarətdir. Dünya tə-
sərrüfatının  dünya  bazarından  fərqi  ondadır  ki,  o  yalnız  əm-
təənin  beynəlxalq  hərəkətliliyinin  köməyi  ilə  deyil,  eyni 
zamanda  əmtəə  istehsalının  beynəlxalq  hərəkətliliyi  ilə  də 
əhatə  olunur.  Dünya  təsərrüfatı  dünya  bazarının  bütün  para-
metrlərini  özündə  əks  etdirir  və  onu  istehsal  amillərinin  bey-
nəlxalq  mobilliyi  ilə  bağlı  əhəmiyyətli  xüsusiyyətlərlə  tamam-
layır, zənginləşdirir. 
Dünya  təsərrüfatının  əsas  xarakterik  cəhətləri  aşağı-
dakılardır: 


43 
 
-  istehsal  amillərinin  beynəlxalq  hərəkətliliyinin  artırıl-
ması.  Bu  ilk  növbədə  gəlirlər,  kapital,  iş  qüvvəsi  və  texno-
logiya formasında həyata keçirilir; 
- müəssisələrdə istehsalın beynəlxalq normalar əsasında 
təşkili və artımı. Bu, əsasən, müxtəlif ölkələrdə transmilli kor-
porasiyalar çərçivəsində mövcud olur; 
-  əmtəə  və  istehsal  amillərinin  beynəlxalq  hərəkətinin 
dövlətin iqtisadi siyasəti vasitəsilə ikitərəfli və çoxtərəfli əsas-
larla dəstəklənməsi
- ölkədə və  ölkələrarası  birliklər çərçivəsində  açıq iqti-
sadiyyatın yaradılması və s. 
Beləliklə dünya təsərrüfatı milli (məsələn, dövlət inves-
tisiyalarına zəmanətin təqdim olunması) və ölkələrarası iqtisadi 
siyasət  (məsələn,  2  tərəfli  vergi  ödənişindən  uzaqlaşmaq  üzrə 
razılaşmaların  əldə olunması) vasitələrinin köməyi ilə tənzim-
lənir.  Ayrı-ayrı  ölkələrin  iqtisadiyyatından  ibarət  olan  dünya 
təsərrüfatı  beynəlxalq  səviyyədə  daha  açıq  və  geniş  iqtisadi 
əməkdaşlığa yönəlmişdir. 
İstehsal  amillərinin  mobilliyi  -  praktiki  olaraq  bütün 
istehsal  amilləri  beynəlxalq  mobilliyə  malikdir.  Ümumilikdə 
isə mobillik dərəcəsi ayrı ayrı funksional növlərdən asılı olur
-
 
və ona müxtəlif amillər təsir edir. 
İstehsal amilləri öz mənşəyinə görə aşağıdakılara bolu-
nür: 
-  əsas  (bazis)-  buraya  ölkəyə  təbiət  tərəfindən  bəxş 
olunmuş və ya uzun tarixi inkişafın nəticəsi olan (coğrafi möv-
qe,  təbii  ehtiyatlar,  iqlim,  qeyri-ixtisaslı  iş  qüvvəsi,  borclar) 
istehsal  amilləri  aiddir.  Qeyd  olunduğu  kimi,  bunlar,  adətən 
ölkəyə  təbiət  tərəfindən  bəxş  olunmuş  və  ya  çox  da  böyük 
olmayan kapital qoyuluşu ilə əldə edilmişdir. 
-  inkişaf  etmiş  (developed)-  ölkə  ərazisində  fasiləsiz 
axtarışları  və  böyük  kapital  qoyuluşların  nəticəsində  (müasir 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   79




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə