Qo'shilgan qiymat solig'ining o'ziga xos xususiyatlari va davlat iqtisodiyotidagi o'rni
Yüklə 223,31 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Mavzuga oid adabiyotlar tahlili
A. Smit o'zining "Xalqlar farovonligining tabiati va sabablarini o'rganish" nomli klassik asarida universalligi, adolatlilik, aniqlik va qulaylik soliq solishning asosiy printsiplari sifatida qaragan. Qo'shilgan qiymat solig'i (QQS) umumiy soliq hisoblanadi tovarlarni ishlab chiqaradigan va tarqatadigan tadbirkorlik faoliyati va xizmatlar. Qo'shilgan qiymat solig'i iste'molga kiritiladi chunki u oxir-oqibat iste'molchi tomonidan to'lanadi, garchi u import qiluvchi bo'lsa ham, ishlab chiqaruvchi yoki tarqatuvchi tomonidan yig'iladi (Ibrohim, 2015). "Science and Education" Scientific Journal February 2021 / Volume 2 Issue 2 www.openscience.uz 244
Qo‘shilgan qiymat solig‘ining mohiyati shundaki, aslida soliq yuki pirovard iste’molchi zimmasiga tushadi. Boshlang‘ich xom ashyo mahsulotga aylangunga qadar qancha bosqichdan o‘tishi muhim emas. Har qanday holatda ham ushbu zanjirning barcha ishtirokchilari byudjetga to‘lashga majbur bo‘ladigan barcha mablag‘ mahsulotning pirovard qiymatiga kiritiladi. Tushunilishicha, maqsad - pirovard mahsulot narxi oshishiga yo‘l qo‘ymaslik bo‘lsa, ushbu mahsulotni pirovard iste’molchiga sotuvchi shaxslarga kiruvchi QQSni hisobga olishga ruxsat berish zarur. Qo`shilgan qiymat solig`i ob’yektlari quyidagilar: soliq solinadigan aylanma (oborot)-tovarlar (ishlar, xizmatlar)ni sotish, ijaraga berish, tekinga berish, ustav jamg`armasiga topshirish bo`yicha aylanma (oborot); soliq solinadigan import. Qo’shilgan qiymat o’zining iqtisodiy mohiyatiga ko’ra, sotilgan mahsulotlar, bajarilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlarning qiymati bilan ishlab chiqarish jarayonida istе`mol qilingan tovarlar, xom ashyolar va xizmatlarning qiymati o’rtasidagi farqdan iboratdir. Tabiiyki, ishlab chiqarish jarayonida va kеyinchalik mеhnat taqsimoti natijasida ma`lum bir tovar bozorga olib chiqilgunga qadar ishlab chiqarish va muomala jarayonidagi bir nеchta bosqichlardan o’tadi, bu bosqichlarning har birida qo’shilgan qiymat yaratiladi. Qo’shilgan qiymat solig’ining iqtisodiy mazmuni va xususiyatlari quyidagilarda namoyon bo’ladi: ✓ ushbu soliq turi bilvosita soliqlar turkumiga kiradi, ya`ni soliq yuki istе`molchilarga tushadi. Shuning uchun ham, mazkur soliq yukinining o’sishi istе`mol xarajatlarini ortishiga va inflyasiyani kuchayishiga olib kеlishi mumkin. Xususan, ushbu soliq istе`moldan olinadigan soliq hisoblanadi. ✓ ushbu soliq soliq tizimida faol tartibga soluvchi soliq hisoblanadi, ya`ni mе`yoriy ajratmalar orqali mahalliy byudjetlarni daromad va xarajatlarini tartibga solishda faol foydalaniladi; ✓ qo’shilgan qiymat solig’i har bir aylanma bosqichida undiriladigan soliqdir; ✓ qo’shilgan qiymat solig’i tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishdagi muhim davlatning moliyaviy instrumеntlaridan biri hisoblanadi. O’zbеkiston soliq tizimida qo’shilgan qiymat solig’i 1992 yildan buyon amal qilmoqda. Qo‘shilgan qiymat o‘zining iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra, sotilgan mahsulotlar, bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlarning qiymati bilan ishlab chiqarish jarayonida iste‘mol qilingan tovarlar, xom-ashyolar va xizmatlarning qiymati o‘rtasidagi farqdan iboratdir. Tabiiyki, ishlab-chiqarish jarayonida va keyinchalik mehnat taqsimoti natijasida ma‘lum bir tovar bozorga olib chiqilgunga qadar ishlab chiqarish va muomala jarayonidagi bir nechta bosqichlardan o‘tadi, bu bosqichlarning har birida qo‘shilgan qiymat yaratiladi.
o'rinida shuni aytish joizki, soliqlar davlat byujetida muhim ahamiyat kasb etadi. Hech bir davlat o'zini siyosiy tashkiloti sifatida soliq tushumisiz amalga "Science and Education" Scientific Journal February 2021 / Volume 2 Issue 2 www.openscience.uz 245
oshira olmaydi. Soliqlarning vazifalari Iqtisodiyotini tartibga solish, YaIMning bir qismini qayta taqsimlash va shu orqali iqtisodiyot tuzilishini o'zgartirish, aholini ijtimoiy himoyalash kafolatini ta`minlashda bevosita ishtirok etish, ishlab chiqarishni rivojlantirishga, moliyaviy va mehnat resurslaridan foydalanishga rag`batlantiruvchi ta`sir ko'rsatishdir. QQSning ahamiyati shundaki, tashqi va ichki iqtisodiy faoliyatni tartibga solishdagi muhim davlatning moliyaviy instrumеntlaridan biri bo'lib, asosan davlat byujetini boyitadigam murakkab to'lov turidir.
Yüklə 223,31 Kb. Dostları ilə paylaş:
|