Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
Yüklə 3,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
və ya üsullar məcmusu?» ( İ.Gventov. Ostroumie sxvatıvaet protivoreçie. «Voprosı literaturı». 1973, №6, s.127 ) – sualına elmi cavab axtarır; bu məsələnin izahına dair fikirləri xatırladaraq, onların bəzilərinə təshih verir. Q.Kazımov bir sıra təkzibedilməz faktlara söykənməklə satira və yumoru ədəbi növ, yaxud janr sayan müəlliflərin əksinə olaraq onu bədii prinsip hesab edən tədqiqatçıların mövqeyini müdafiə edir və bu mövqeyi yeni mülahizələrlə daha da möhkəmləndirir. Bu nöqtədə Q.Kazımovun simasında ədəbiyyatşünas-nəzəriyyəçi tə- fəkkürü və baxışı ilə dilçi-üslubiyyatçı təfəkkürü və baxışı vəhdət tapır. O, haqlı deyir ki, hər hansı bir hekayə, yaxud povest həm satirik planda, həm də qeyri-satirik – «Ciddi müstəqim şəkildə» yazıla bilər. ( Q.Ş.Kazımov. Bədii ədəbiyyatda komizm üsulları. s.21 )
ciddi» qolu da vardır. Məhz bu «qeyri-ciddi» qol satirik- yumoristik ədəbiyyatdır və onun inikas üsulu gülüşün müxtəlif formalarıdır. Kitabda komizmin ezopvarilik, gözlənilməzlik, uyğunsuzluq, fakt və hadisələrin deformasiyası, anlaşılmazlıq, anaxronizmlərlə ifşa kimi üsulları tədqiq edilir. Alim bu üsulların estetik mahiyyətini, linqvistik xüsusiyyətlərini yeni baxış bucağından təhlil və şərh etməklə yanaşı, onların bədii təcrübədəki yerini və effektini də göstərir. Təhlil və şərhlərin aydınlığı onların elmiliyini təmin edir və XX əsrin satirik yazıçılarından, məsələn, C.Məmmədquluzadənin öz felyetonlarında Ezop dilindən böyük sənətkarlıqla faydalanmasına dair fikirlərin doğruluğuna təminat verir. Estetik
gülüş
yaratmaqda
deformasiyanın (şəkildəyişmənin), xüsusilə şişirtmənin mühümlüyünü nəzərə çatdıran tədqiqatçı monoqrafiyada deformasiyanın hiperbola, qrotesk, fantastika kimi üsullarından da geniş söhbət açaraq, həmin üsulların B.Talıblı, Qantəmir və Mir Cəlalın hekayələrində necə mənalı gülüş yaratdığını aydınlaşdırır. XX əsr Azərbaycan nəsrində bədii gülüş yaratmağın bu üsulunun geniş yayıldığını izah etmək üçün həmin əsrin 60-70-ci illərində yazılmış bəzi he- kayə və povestləri də tədqiqata cəlb edib Seyfəddin Dağlı, Salam 37
Qədirzadə və Anarın əsərlərindəki gülüş texnikasının özünəməx- susluğunu göstərir. Kitabda Seyfəddin Dağlının «Şakərlilər», Salam Qədirzadənin «Aldada bilməzsən» kitablarına daxil edilən hekayələrin məziyyətləri bədii deformasiya üsulunun təbiiliyi, şişirtmədə ölçünün – əndazənin gözlənilməsi ilə əlaqələndirilir. Tədqiqatçının Anar yaradıcılığı barədə fikirləri elmidir. O, doğru qeyd edir ki, Anarın «əsərləri ona görə yüksək estetik keyfiyyətə malik olur ki, o, deformasiya formalarından biri ilə kifayətlənmir, satirik əsərlərində təsvir obyekti birtərəfli şişirdilmir, həyat həqiqətinə uyğun olaraq, bir çox cəhətdən xarakterizə edilir və bu prosesdə obyektin tipik mənfi xüsusiyyətləri ilə yanaşı, müs- bət cəhətləri, insani keyfiyyətləri də əks olunur». ( Q.Ş.Kazımov. Bədii ədədiyyatda komizm üsulları. s.116-117 ) Doğrudan da, Anar səmimi yazıçıdır. Onun həyat həqiqətinə sədaqəti yaratdığı obrazların təbiiliyini şərtləndirir. Yazıçı onların uğurları ilə bərabər, uğursuzluqlarını da təsirli canlandırır və bu baxımdan Q.Kazımov «Dantenin yubileyi» hekayəsinin qəhrəmanı Feyzulla Kəbirlinskinin xarakterinin və portretinin təsvirindəki sənətkarlığı düzgün qiymətləndirir: «Onun bir aktyor kimi kütlüyü, qabiliyyətsizliyi, dolanmaq üçün gecə-gündüz nə olduğunu bilməməsi, ailə çətinlikləri, tez-tez düşdüyü həqir vəziyyətlər komik detallarla təsvir edilir. Lakin müəllif onun insan olduğunu, insani keyfiyyətlərini də unutmur, ona görə də bizdə Feyzullaya qarşı nifrət yaranmır». Monoqrafiyada Anarın «Molla Nəsrəddin – 66» povestinin gülüş texnikas, həyatdakı komizmi əks etdirmək üçün yazıçının faydalandığı üsullar kifayət qədər əhatəli və dərindən təhlil olunur. Bu cəhətdən povestdəki şişirtmə və parodiyalar haqqında fikirlər daha çox diqqəti cəlb edir. Məlumdur ki, Anar ictimai geriliyə, ibtidailiyə, bayağılığa, istedadsızlığa, savadsızlığa, köh- nəliyə – bütün əxlaqi-mənəvi və mədəni-siyasi eybəcərliklərə qarşı dözümsüz, bidətçi, vətəndaş-yazıçıdır. Onun bədii gülüşünün əsas hədəflərindən biri də qrafomanlıq, ştampçılıq, stereotiplər, trafaretlərdir ki, «Molla Nəsrəddin – 66»nın «Məlu- mat», «Başımızın ağası», «Maraqlı tədqiqat», «Bizim müsahibə», «Yeni il planları», «Xəbərlər», «Biz tənqid edəndən sonra», 38
«Elanlar» hissələrində komik gülüş predmetinə çevrilir və yazıçı həmin gülüşün dadını-duzunu artırmaq üçün parodiyalardan isti- fadə edir. Q.Kazımov yazıçının gülüş yaratmaq bacarığını (yaxud həyatın özündə təsadüf edilən gülünclüyü sənətkarlıqla əks etdirə bilmək qüdrətini) həmin parodiyaların təhlili əsasında üzə çıxarır. Bu təhlillərdə gülüş obyekti yenidən canlanır və yadda qalır. «Bədii ədəbiyyatda komizm üsulları» monoqrafiyası təkcə Qəzənfər Kazımovun öz yaradıcılığının yox, bütünlükdə Azərbaycan filologiyasının XX yüzilin 80-ci illərindəki nailiyyətinin yaxşı bir göstəricisidir. Hələ o zaman bu kitabın həyata gəlməsini alqışlayan, elmi-filoloji və pedaqoji əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirən ədəbiyyatşünas-alim Xeyrulla Məmmədov yazırdı: «Filologiya elmləri doktoru Qəzənfər Kazımovun «Bədii ədəbiy- yatda komizm üsulları» monoqrafiyası ədəbiyyatşünaslığın nəzəri problemlərinin tədqiqi, təbliği və tədrisinin arxa plana keçdiyi, estetik məsələlərin etinasızlıq kölgəsinə düşüb, təhsil ocaqlarımızda az qala gərəksiz bir sahəyə çevrildiyi bir vaxtda meydana çıxmışdır… Monoqrafiya satirik və yumoristik əsərlərin bədii-estetik təhlil yollarına bələdlik hasil etmək kimi xüsusi əməli əhəmiyyəti olan nəcib bir məqsəd izlədiyinə görə milli filologiya elmində, eləcə də tədris-metodiki ədəbyyatın nəşri sahəsində diqqətəlayiq bir hadisədir. Müəllifin yaradıcılıq müvəffəqiyyətini təmin edən səbəblərə gəldikdə bunlar… bir tərəfdən, onun bədii sənətin nəzəri məsələlərinə bələdliyi və milli professionallıq səviyyəsi qazanması, digər tərəfdən, damarlarında təbii ədəbiy- yatşünaslıq mayasının mövcud olması ilə bağlıdır. Onun təhlillərində elmi mühakimə və mülahizə ilə yanaşı, bədii təfəkkür də böyük rol oynayır: iki təfəkkür tərzinin bir nöqtədə birləşməsi kitabdakı ədəbi təhlillərə emosionallıq verir, fikrin dəqiq ifadəsinə yaxından kömək edir. Dəfələrlə oxunub təhlil edilmiş çoxlu əsəri Q.Kazımovun tamamilə orijinal səpkidə araş- dırması, hamının yaxşı bildiyi bir sıra ədəbi faktların mahiyyətin- də gizlənən mənanı açıb aşkarlaya bilməsinin sirri bundadır». ( X.Məmmədov. Azərbaycan gülüşü haqqında kitab. «Ulduz» jurnalı. 1989, №2 ) 39 Yüklə 3,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|