Suallar
və
Cavablar
Avropa İnsan
Hüquqları Məhkəməsi
Suallar
və
Cavablar
AVROPA İNSAN HÜQUQLARI MƏHKƏMƏSI NƏDIR?
AVROPA İNSAN HÜQUQLARI KONVENSIYASI NƏ
DEMƏKDIR?
3
Bu sual və cavablar Məhkəmənin Katibliyi tərəfindən
hazırlanmışdır.
Bu sənəd Məhkəmənin üzərinə heç bir öhdəlik qoymur.
Sənəd Məhkəmənin işi barədə ümumi məlumat verir.
Daha ətraflı məlumat üçün Məhkəmənin internet saytında
(www.echr.coe.int) olan sənədlərə, xüsusən Məhkəmə
Qaydalarına istinad edə bilərsiniz.
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Fransanın Strasburq şəhərində
yerləşən beynəlxalq məhkəmədir. O, Avropa Şurasına üzv olan, İnsan
Hüquqları və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi Haqqında Konvensiyanı
ratifikasiya etmiş dövlətlərin sayı qədər hakimlərdən ibarətdir.
Hazırda məhkəmə hakimlərinin sayı 47
1
nəfərə çatır. Məhkəmə
hakimləri müstəqil hakimlər kimi fəaliyyət göstərirlər və heç bir
dövləti təmsil etmirlər. Şikayət ərizələrinin baxılmasında Məhkəməyə
Katiblik yardım edir. Katibliyin əməkdaşları əsasən Avropa Şurasına
üzv olan bütün dövlətlərdən gələn hüquqşünaslardan (onları hüquq
işləri üzrə katiblər də adlandırırlar) ibarətdir. Katiblikdə işləyən
hüquqşünaslar vətəndaşı olduqları dövlət qarşısında heç bir öhdəlik
daşımırlar və tam müstəqildirlər. Onlar məhkəmədə nə şikayətçiləri,
nə də vətəndaşı olduqları ölkələrin hökumətlərini təmsil etmirlər.
.
Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası yalnız Avropa Şurasına üzv olan
dövlətlər tərəfindən imzalanan beynəlxalq müqavilədir. Məhkəməni
təsis edən və onun fəaliyyətini tənzimləyən Konvensiya üzv dövlətlər
tərəfindən hörmət edilməli hüquqların və onlarla bağlı zəmanətlərin
siyahısını əks etdirir.
1 Avropa Şurasına üzv dövlətlərinin heç də hər biri Konvensiyaya dair bütün Protokolları
(əlavə hüquqlarla bağlı sənədləri) ratifikasiya etməyib. Bu məsələ ilə bağlı ətraflı məlumatı
internet saytımızda tapa bilərsiniz.
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi
Council of Europe
F-67075 Strasbourg cedex
www.echr.coe.int
MƏN AVROPA İNSAN HÜQUQLARI MƏHIKƏMƏSINƏ
HANSI HALLARDA MÜRACIƏT EDƏ BILƏRƏM?
ƏRİZƏ İLƏ MƏHKƏMƏYƏ MÜRACİƏT ETMƏK ÜÇÜN
MƏN HANSI ŞƏRTLƏRİ YERİNƏ YETİRMƏLİYƏM?
AVROPA İNSAN HÜQUQLARI MƏHKƏMƏSI NƏ ILƏ
MƏŞĞUL OLUR?
4
5
.
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi İnsan Hüquqları Konvensiyasını
tətbiq edir. Məhkəmənin vəzifəsi Avropa Şurasına üzv olan dövlətlərin
Konvensiyada əks olunan hüquqlara və onlarla bağlı zəmanətlərə
hörmət etməsini təmin etməkdir. Bu iş fərdi şəxslər, bəzən isə dövlətlər
tərəfindən təqdim edilən şikayətlərə (onlara “şikayət ərizəsi” də deyilir)
baxılması yolu ilə həyata keçirilir. Əgər Avropa Şurasına üzv olan dövlətin
qeyd olunan hüquqlar və onlarla bağlı zəmanətlərdən birini və yaxud bir
neçəsini pozduğu müəyyən edilərsə, bu halda Məhkəmə qətnamə çıxarır.
Qətnamələrin icrası məcburidir: Konvensiyanı pozan müvafiq dövlətlər
onlara əməl etməlidirlər.
Siz şəxsən və bilavasitə Konvensiya və ya onun Protokolları ilə təmin olunan
hüquqlarınızın və onlarla bağlı zəmanətlərin pozuntusunun “qurbanı”
olduğunuzu iddia edirsinizsə, Məhkəməyə müraciət edə bilərsiniz. Bu
hüquq pozuntuları Konvensiyaya qoşulan dövlətlərdən biri tərəfindən
törədilmiş olmalıdır.
Konvensiya və onun Protokolları hansı hüquqları müdafiə edir?
Konvensiya xüsusilə aşağıdakı hüquqları müdafiə edir:
"
Yaşamaq hüququ;
"
Mülki və cinayət işlərində ədalətli mühakimə olunmaq hüququ;
"
Şəxsi və ailə həyatına hörmət hüququ;
"
Sərbəst fikir ifadə etmək azadlığı;
"
Fikir, vicdan və din azadlığı;
"
Səmərəli hüquq müdafiə vasitəsiləri hüququ;
"
Mülkiyyət hüquqlarına hörmət olunması; və
"
Seçkilərdə səs vermək və seçilmək hüququ.
Konvensiya və onun Protokolları nəyi qadağan edir?
Konvensiya xüsusilə aşağıdakıları qadağan edir:
"
İşgəncə və qeyri-insani və ya ləyaqəti alçadan rəftar və ya cəzanı;
"
Əsassız və qanunsuz həbsi;
"
Konvensiyada təsbit olunmuş hüquq və azadlıqların istifadəsində
ayrı-seçkiliyi;
"
Dövlətin öz vətəndaşlarını ərazisindən çıxarmasını və ya onlara
həmin dövlətin ərazisinə daxil olmağa qadağa qoymasını;
"
Ölüm cəzasının tətbiq edilməsini; və
"
Əcnəbi vətəndaşların ölkədən kollektiv şəkildə çıxarılmasını.
Şəxsən mənə aid olan şərtlər hansılardır?
"
Siz Konvensiyaya qoşulan dövlətlərin vətəndaşı olmaya bilərsiniz,
lakin Sizin şikayətinizə səbəb olan qanun pozuntusu həmin
dövlətlərdən birinin “yurisdiksiyası” çərçivəsində, yəni onun ərazisi
daxilində baş verməlidir.
"
Məhkəmə istənilən fiziki və ya hüquqi şəxsdən - şirkət və ya
assosiasiyalardan şikayətlər qəbul edə bilər.
6
7
"
Siz sübuta yetirməyə çalışdığınız qanun pozuntusunun şəxsən və
bilavasitə qurbanı olmalısınız. Siz hər hansı bir qanun və ya hər hansı bir
tədbir ilə bağlı, onların ümumiyyətlə ədalətsiz olduğunu iddia edərək,
ümumi şikayət edə bilməzsiniz; eyni zamanda siz başqa insanların
adından şikayət edə bilməzsiniz (həmin insanların şəxsiyyəti aydın
şəkildə göstərilirsə və siz onların rəsmi nümayəndəsi sayılırsınızsa, bu
halda onların adından müraciət edə bilərsiniz).
Məhkəməyə müraciət etməmişdən əvvəl milli məhkəmələrdə
yerinə yetirilməsi vacib sayılan tələblər varmı?
"
Var. Siz şikayət etdiyiniz məsələ ilə bağlı müvafiq dövlətdə həmin
pozuntunu aradan qaldıra bilən bütün hüquq müdafiə vasitələrindən
istifadə etməlisiniz (adətən bu aşağıdakı mənanı daşıyır: siz ilkin
instansiya sayılan hər hansı müvafiq məhkəməyə müraciət etməlisiniz,
daha sonra müvafiq qaydada apellyasiya məhkəməsinə və cavabdeh
dövlətdə mövcud ola bilən digər yuxarı instansiya məhkəməsinə, belə
ki, ali məhkəmə və ya konstitusiya məhkəməsinə müraciət etməlisiniz).
"
Daxili hüquq müdafiə vasitələrindən sadəcə istifadə etmək kifayət
deyildir. Bu instansiyalara müraciət edən zaman siz xüsusilə öz
şikayətinizin mahiyyətini irəli sürməlisiniz, yəni Konvensiyada əks
olunan hüququn pozuntusunu faktlarla açıqlamalısınız.
"
Ölkə daxilində son qərar çıxarıldıqdan sonra (adətən bu qərar son
instansiya məhkəməsinin qərarı hesab olunur) siz həmin qərarın
çıxarıldığı tarixdən etibarən altı ay ərzində Avropa İnsan Hüquqları
Məhkəməsinə şikayət ərizəsi ilə müraciət etməlisiniz. Bu müddət
bitdikdən sonra sizin müraciətiniz Məhkəmə tərəfindən qəbul edilə
bilməz.
Mən kimə qarşı şikayət edə bilərəm?
"
Sizin fikrinizcə (bilavasitə Sizə təsiri olan bir və ya bir neçə hərəkət və
ya hərəkətsizlik nəticəsində Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının
müddəalarını pozan) Konvensiyanı imzalamış bir və ya bir neçə dövlətə
qarşı.
"
Şikayət etdiyiniz hərəkət və ya hərəkətsizlik həmin dövlətin/
dövlətlərin səlahiyyətli orqanları (məsələn, məhkəmə və ya inzibati
orqanlar) tərəfindən törədilməlidir.
"
Məhkəmə fərdi şəxslərə və ya özəl təsisatlara, məsələn ticarət
şirkətlərinə qarşı qaldırılan şikayətlərə baxa bilməz.
Mən nədən şikayət edə bilərəm?
"
Sizin şikayət ərizəniz Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasında
əks olunan hüquqlardan biri ilə əlaqədar olmalıdır. İddia olunan
pozuntular geniş məsələləri əhatə edə bilər: məsələn, məhbuslara
qarşı işgəncələrin və ləyaqəti alçadan rəftarın tətbiq edilməsi;
qeyri-qanuni həbs; mülki və ya cinayət işləri ilə bağlı məhkəmə
proseslərində pozuntular; Konvensiyada nəzərdə tutulmuş hüququn
tətbiqi zamanı ayrı-seçkiliyə yol verilməsi; valideyn hüquqları; şəxsi
həyat, ailə həyatı və məktublaşma hüququna hörmətlə yanaşılması;
fikirlərin sərbəst şəkildə ifadə edilməsinə və informasiyanın əldə
edilməsinə və ya ötürülməsinə məhdudiyyətlərin qoyulması;
yığıncaqlarda və nümayişlərdə sərbəst iştirak etmək hüququ;
ölkədən zorla çıxarılma və ekstradisiya; mülkiyyətin müsadirəsi və
mülkiyyətdən məhrum edilməsi.
"
Siz Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının pozulmasından başqa
digər hər hansı bir hüquqi sənədin pozulmasından, məsələn İnsan
Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamənin yaxud Əsas Azadlıqların
Nizamnaməsinin pozulmasından şikayət edə bilməzsiniz.
ƏGƏR MƏN ÖZÜMÜ KONVENSİYA POZUNTUSUNUN
QURBANI HESAB EDİRƏMSƏ, MƏHKƏMƏYƏ NECƏ
MÜRACİƏT EDƏ BİLƏRƏM?
8
9
Məhkəməyə doldurulmuş və imzalanmış ərizə forması
2
göndərərək.
Ərizə forması digər müvafiq sənədlər ilə birlikdə aşağıdakı ünvana poçtla
göndərilməlidir:
The Registrar
European Court of Human Rights
Council of Europe
F-67075 Strasbourg cedex
"
Siz Məhkəmənin rəsmi dillərindən birində (ingilis və ya fransız dilində)
və yaxud Konvensiyanı ratifikasiya etmiş dövlətlərdən birinin rəsmi
dilində müraciət edə bilərsiniz.
"
Ərizə formasını faksla göndərməyə gərək yoxdur, cünki bu, Məhkəməyə
müraciət etmək üçün Konvensiyada nəzərdə tutulan 6 aylıq müddətin
gedişini dayandırmır.
"
Öz şikayətinizi şifahi şəkildə şəxsən çatdırmaq üçün Strasburqa
gəlməyin. Bu sizin şikayətinizə daha tez baxılmasına kömək etməyəcək
və sizə heç bir hüquqi məsləhət verilməyəcək.
"
Katiblik sizdən şikayət ərizənizlə bağlı əlavə sənəd, məlumat və ya
izahat istəyə bilər.
"
Ərizə formasını Məhkəmənin internet saytından yükləməli, onu
diqqətlə və oxunaqlı şəkildə doldurmalı, imzalamalı və Məhkəməyə
mümkün qədər tez bir zamanda göndərməlisiniz. Ərizə formasında
aşağıdakılar göstərilməlidir:
2 Ərizə formasının nümunəsini internet saytımızda tapa bilərsiniz.
y
Faktların və şikayət etdiyiniz məsələnin tam və eyni zamanda
qısa təsviri;
y
Pozulduğunu güman etdiyiniz Konvensiya hüquqlarının qeyd
olunması;
y
İstifadə etdiyiniz daxili hüquq müdafiə vasitələrinin siyahısı;
y
İşiniz üzrə müraciət etdiyiniz bütün səlahiyyətli dövlət orqanları
tərəfindən verilən qərarların surətləri (bu sənədlər sizə geri
qaytarılmayacaq, ona görə də Məhkəməyə onların yalnız
surətləri göndərilməlidir); və
y
Ərizəçi olaraq sizin və ya sizi təmsil edən nümayəndənin imzası.
"
Əgər siz öz şəxsiyyətinizi gizli saxlamaq istəyirsinizsə, bu barədə
səbəbləri göstərərək Məhkəməni dərhal xəbərdar etməlisiniz.
Bundan sonra sizin xahişinizin təmin edilib edilməməsini Məhkəmənin
Prezidenti müəyyənləşdirəcək.
"
İcraatın ilkin mərhələsində sizin hüquqşünasla təmsil olunmağınız
məcburi deyildir. Əgər siz Məhkəməyə nümayəndə vasitəsilə müraciət
etmək istəyirsinizsə, ərizə formasının müvafiq hissəsini doldurmalı və
imzalamalısınız.
Məhkəmə icraatının əsas xüsusiyyətləri hansılardır?
"
İcraat yazılı şəkildə aparılır. Məhkəmə tərəfindən qəbul ediləcək hər
hansı bir qərar haqqında siz yazılı surətdə xəbərdar ediləcəksiniz. Açıq
şifahi dinləmələr müstəsna hallarda təşkil olunur.
"
Sizin işə baxılması üçün heç bir rüsum və ya ödəmə tələb olunmur.
"
İcraatın ilkin mərhələlərində hüquqşünas tərəfindən təmsil olunmanız
tələb olunmasa da, cavabdeh Hökumətə ərizəniz haqqında bildiriş
verildikdən sonra sizi nümayəndə təmsil etməlidir. Halbuki, ərizələrin
böyük əksəriyyəti Hökumətə bildiriş verilmədən qəbul edilməz elan
oluna bilər.
"
Siz yalnız öz şəxsi xərclərinizi (hüquqşünas(lar)ınızın xidmət haqqını,
araşdırma və poçt xərclərini və digər oxşar xərcləri) ödəməlisiniz.
"
Şikayət ərizəniz Məhkəməyə təqdim edildikdən sonra Məhkəməyə
NƏ ƏLDƏ EDƏCƏYİMƏ ÜMID EDƏ BİLƏRƏM?
10
11
hüquqi yardım üçün müraciət edə bilərsiniz. Hüquqi yardım hər
bir halda və dərhal verilmir, o, Məhkəmə icraatının yalnız sonrakı
mərhələlərində verilir.
Məhkəmə icraatının əsas mərhələləri hansılardır?
"
Birinci növbədə Məhkəmə sizin ərizənizin qəbul edilmə məsələsinə baxır,
yəni şikayət Konvensiya tərəfindən müəyyən edilmiş konkret tələblərə
uyğun olmalıdır. Əgər ərizəniz bu şərtlərə uyğun deyilsə, şikayət ərizənizə
rədd cavabı veriləcəkdir. Əgər ərizəniz bir neçə şikayətdən ibarətdirsə,
Məhkəmə onlardan birini və ya bir neçəsini qəbul edərək digərlərinə
rədd cavabı verə bilər.
"
Əgər sizin ərizəniz və ya şikayətlərinizdən biri qəbul edilməz elan
edilmişdirisə, Məhkəmənin bu qərarı qətidir və ona bir daha yenidən
baxılmayacaqdır.
"
Əgər sizin ərizəniz və ya şikayətlərinizdən biri qəbul edilən elan edilibsə,
Məhkəmə tərəfləri (sizi və cavabdeh Dövləti) məsələni dostcasına
həll etməyə sövq etdirir. Tərəflər məsələnin dostcasına həll edilməsi
barədə razılığa gəlməsələr, Məhkəmə şikayətə mahiyyəti üzrə baxır və
Konvensiyanın pozulub pozulmadığını müəyyənləşdirir.
Mən nə qədər gözləməliyəm?
"
Məhkəmənin iş yükünün ağırlığını nəzərə alaraq Məhkəmədə ərizənizin
ilkin baxışını bir ilə qədər gözləməyə məcbur ola bilərsiniz. Məhkəmə
bəzi ərizələrə, xüsusilə ərizəçilərin qaçılmaz fiziki təhlükə altında
olduğunu iddia edən ərizələrə üstünlük verərək onlara təcili baxa bilər.
Məhkəmə Konvensiyanın pozulduğunu müəyyən edərsə, o Sizə dəymiş
zərərə görə müəyyən məbləğdə Sizə maddi kompensasiya ödənilməsini
qərara ala bilər. Məhkəmə eyni zamanda cavabdeh Dövlətdən ərizənizin
təqdim edilməsi ilə əlaqədar çəkdiyiniz xərclərin əvəzinin ödənilməsini
tələb edə bilər. Məhkəmə Konvensiyanın pozulmadığını müəyyən
edərsə, siz hər hansı bir əlavə xərc, o cümlədən cavabdeh Dövlətin
çəkdiyi xərcləri ödəməli olmayacaqsınız.
Nəzərə alın:
"
Məhkəmənin ölkədaxili qərarları və ya qanunları dəyişmək və ya
ləğv etmək səlahiyyəti yoxdur.
"
Məhkəmə öz qətnamələrinin icrası ilə əlaqədar heç bir məsuliyyət
daşımır. Qətnamə çıxarıldıqdan sonra onun icrası üzrə məsuliyyət
Avropa Şurasının Nazirlər Komitəsinə
3
keçir. Nazirlər Komitəsi
qətnamələrin icrasına nəzarət edir və hər hansı bir kompensasiyanın
ödənilməsini təmin edir.
3 Nazirlər Komətəsi üzv dövlətlərin Xarici İşlər nazirləri və ya onların nümayəndələrindən
ibarətdir.
AVROPA İNSAN HÜQUQLARI MƏHKƏMƏSİ MƏNİM
ÜÇÜN NƏ EDƏ BİLMƏZ?
12
"
Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi daxili məhkəmələrin üzərində
apellyasiya məhkəməsi kimi fəaliyyət göstərmir: o, işlərlə bağlı təkrar
dinləmələr keçirmir; milli məhkəmələr tərəfindən verilən qərarları ləğv
etmək, dəyişmək və ya işə yenidən baxmaq səlahiyyətinə malik deyildir.
"
Məhkəmə şikayət etdiyiniz hakimiyyət orqanı ilə bilavasitə sizin
adınızdan heç bir əlaqə yaratmır, lakin müstəsna hallarda, Məhkəmə
müvəqqəti müdafiə tədbiri qərarı ala bilər. Bir qayda olaraq Məhkəmə
yalnız ərizəçiyə fiziki xətər yetirilməsi təhlükəsi ciddi ehtimal olunduğu
halda bu tədbirə əl atır.
"
Məhkəmə ərizənizin tərtib edilməsi üçün Sizə hüquqşünas
tapmaqda köməklik göstərmir və ya ərizənizin tərtib edilməsi üçün
hüquqşünasınıza ödədiyiniz xərcləri sizə ödəmir.
"
Məhkəmə şikayətinizin ünvanlandığı Dövlətdə qüvvədə olan
qanunvericilik ilə bağlı sizə heç bir hüquqi məlumat verə bilməz.
Suallar
və
Cavablar
European Court of Human Rights
Council of Europe
F-67075 Strasbourg cedex
Design: © ECHR - Photo: © Shutterstock
w w w . e c h r . c o e . i n t
A ZE
Dostları ilə paylaş: |