Qustav Lebon xalqlarin və KÜTLƏNİn psixologiyasi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XALQLARIN PSİXOLOGİYASI Giriş MÜASİR BƏRABƏRLİK İDEYALARI VƏ TARİXİN PSİXOLOJİ ƏSASLARI
| Qustav Lebon XALQLARIN VƏ KÜTLƏNİN PSİXOLOGİYASI Annotasiya Fransız psixoloqu Lebon Qustavın “Xalqlar və kütlə psixologiyası” əsəri böyük sosial qrupların psixologiyasının tədqiqinə həsr olunub. Mütəşəkkil kütlənin davranış qanunlarını ilk dəfə məhz Lebon ifadə edib. Əsərində o yazır ki, izdiham zamanı adamlarda “indiyədək sahiblənə bilmədikləri yeni keyfiyyətlər meydana çıxır”. Belə vəziyyətdə fərd “fors-major şüur əldə edir və bu şüur onu elə instinktlərə tabe olmağa vadar edir ki, tək olduğu zamanlarda heç vaxt onlara azadlıq vermir”. Lebon bunu belə izah edir: birincisi, “kütlə anonimdir və ona görə məsuliyyət daşımır. Ayrı- ayrılıqda fərdləri həmişə çəkindirən məsuliyyət hissi, izdiham zamanı tamamilə ortadan qalxır”. İkincisi, izdihamda “hər bir hiss, hər cür fəaliyyət sirayətedicidir, özü də o dərəcədə ki, fərd öz şəxsi maraqlarını çox asanlıqla kollektiv maraqlara qurban verir”. Müəllifin müşahidələrinə görə, izdihamda fərdin üçüncü əsas xüsusiyyəti, “bir növ təlqinə həssas olmasıdır, bu zaman o, öz iradəsinə malik olmur”. Gustave Le Bon PSYCHOLOGIE DES FOULES Qustav Lebon XALQLARIN VƏ KÜTLƏNİN PSİXOLOGİYASI Qanun Nəşriyyatı Bakı, AZ 1102, Tbilisi pros., 76 Tel: (+994 12) 431-16-62; 431-38-18 Mobil: (+994 55) 212 42 37 e-mail: info@qanun.az www.qanun.az ISBN 978-9952-26-984-0 downloaded from KitabYurdu.org I Kitab XALQLARIN PSİXOLOGİYASI Giriş MÜASİR BƏRABƏRLİK İDEYALARI VƏ TARİXİN PSİXOLOJİ ƏSASLARI Bərabərlik ideyalarının təşəkkülü və inkişafı. – Onun doğurduğu nəticələr. – Baxın, onun tətbiqi nəyə gətirib çıxarıb. Onun kütlələrə hazırkı təsiri. – Bu əsərdə nəzərdə tutulmuş məsələlər. – Xalqların ümumi təkamülünün başlıca faktorlarının tədqiqi. – Bu təkamül təsisatlardanmı təşəkkül tapır? – Hər bir sivilizasiyanın elementləri özündə ayrılıqda götürülmüş hər bir xalqa xas olan təsisat, incəsənət, etiqad və s. kimi məlum psixoloji əsasları əks etdirirmi? – Tarixdə hadisənin əhəmiyyəti və dəyişilməz qanunlar. – Bəlli subyektdə irsi ideyaların dəyişdirilməsinin çətinliyi. Xalqları idarə edən təsisatların ideyaları ən uzunmüddətli təkamülə məruz qalırlar. Çox astagəlliklə təşəkkül tapan bu ideyalar, elə tədricən də yoxa çıxırlar. Ağıllı zəkaların aşkar nöqsan kimi qəbul etdikləri həmin ideyalar, kütlə tərəfindən uzun zaman ərzində şəksiz həqiqət kimi qəbul edilir və qara xalq kütləsinə öz təsirini göstərməkdə davam edir. Yeni ideyanı təlqin etmək nə qədər çətindirsə, köhnəsini aradan qaldırmaq da bir o qədər asan deyil. Bəşəriyyət ölü ideyalardan və ölü tanrılardan daim möhkəm yapışıb, qopmaq bilmir. İbtidai insan tarixinə aid olan və onun ruhi quruluşunun müxtəlifliyini və irsi qanunlarını əks etdirən olduqca cahil ideyalara qarşı şair və filosofların, dünyada insanların və irqlərin bərabərliyi ideyasını ortalığa atmasından, demək olar ki, bir əsr yarım vaxt keçib. Kütlə üçün çox şirnikləndirici olan bu ideya onların ruhuna çox tezliklə hakim kəsildi və öz bəhrəsini də çox tez verməyə başladı. O, köhnə cəmiyyətin əsaslarını sarsıtdı, ən qorxunc inqilablardan birinə gətirib çıxardı və qərb dünyasında bir sıra güclü qıcolmalar doğurdu və onların sonu hələ də görünmür. Şübhəsiz, fərdləri və irqləri bir-birindən ayıran bəzi bərabərsizliklər o dərəcədə aşkar idi ki, uğrunda ciddi mübarizə apara biləsən. Lakin adamlar həmin bərabərsizlikləri yalnız verilən tərbiyənin nəticəsi hesab etdiklərindən, bütün insanların eyni cür ağıllı və xeyirxah doğulduqlarını, lakin sonradan onların yalnız müxtəlif təsisatlar tərəfindən korlandıqlarını düşünərək, çox tez sakitləşirdilər. Buna qarşılıq olan çox sadə vasitə var idi: təsisatlar qurmalı və bütün adamlara eyni tərbiyə verməli. Beləliklə, təsisatlar və maarifləndirmə, müasir demokratiyanın məşhur sehrli downloaded from KitabYurdu.org iksirinə – böyük prinsiplər üçün alçaldıcı olan bərabərsizlikləri aradan qaldıran, müasirliyin tək ilahi vasitəsinə çevrilmişdi. Buna baxmayaraq, elmin ən yeni nailiyyətləri eqalitar nəzəriyyələrin əhəmiyyətsizliyini üzə çıxardı və təsdiq etdi ki, keçmişdə insanlar və irqlər arasında yaradılan əqli uçurum, yalnız irsən toplanmışlarla, özü də tədricən doldurula bilər. Müasir psixologiya sərt təcrübə dərsləri ilə birlikdə göstərdi ki, məşhur şəxslər və məşhur xalqlardan ötrü uyğunlaşdırılmış tərbiyə sistemi və təsisatlar, digərləri üçün çox ziyanlı ola bilər. Lakin özləri tərəfindən dünyada dövriyyəyə buraxılmış ideyaların uydurma olduğuna əminlik yarandıqda, filosoflar onları dövriyyədən çıxarmaq səlahiyyətinə malik olmurlar. Həmin ideyalar yatağından çıxmış çaya bənzər, heç bir bənd onun qarşısını saxlaya bilməz, ideya dağıdıcı, nəhəng və dəhşətli axın olaraq davam edər. Və baxın, ideyalar necə məğlubedilməz gücə malikdirlər! Nə bir psixoloq, nə bir mədəni dövlət insanı və xüsusilə – nə də hər hansı bir səyahətçi tapa bilməzsən ki, dünyanın altını üstünə çevirmiş, Avropada nəhəng inqilablara gətirib çıxarmış və Amerikada Cənub Ştatlarını Şimali Amerika İttifaqından ayırmaq uğrunda qanlı müharibəyə sövq etmiş insanların bərabərliyi anlayışının nə qədər yalançı, xəyali olduğunu başa düşməsin; bizim təsisatlar və tərbiyənin, ibtidai xalqlar üçün nə qədər məhvedici olduğunu inkar etməyə heç kimin mənəvi haqqı yoxdur. Bütün bunlarla yanaşı, bir adam da tapa bilməzsən ki, – ən azı Fransada – hakimiyyətə gələndən sonra ictimai rəyə qarşı çıxsın və ona müqavimət göstərə bilsin, bu tərbiyə və təsisatları bizim müstəmləkələrdəki yerli əhali üçün də tələb etməsin. Bizim bərabərlik ideyasından qaynaqlanan sistemlərin tətbiqi müstəmləkələri viran qoyur və tədricən bütün müstəmləkələrimiz acınacaqlı vəziyyətə düşür. Lakin sistemin başlanğıc olaraq mənbəyini təşkil edən prinsiplər, hələ də sarsımaz olaraq - qalmaqdadır. Bununla belə, tənəzzüldən uzaq olan bərabərlik ideyası hələ də genişlənməkdədir. Bu bərabərlik naminə sosializm zərurətə çevrilib, görünür, o, yaxın gələcəkdə Qərbin əksər xalqlarını öz köləsinə çevirəcək, onların xoşbəxtliyinin təminatı üçün çalışacaq. Onun adı ilə müasir qadın özünə kişilərlə bərabər hüquq və eyni tərbiyə tələb edir. Bu, bərabərlik prinsiplərinin gətirdiyi siyasi və sosial çevrilişlər və bundan sonra onun doğuracağı daha mühüm dəyişikliklər, kütləni heç də qayğılandırmır, dövlət adamlarının siyasi ömrü isə o qədər qısadır ki, onlar bundan narahat belə, olmurlar. Bununla belə, müasirliyin baş hakimi – ictimai rəydir və ona riayət etməmək mümkünsüzdür. Hər hansı bir ideyanın sosial əhəmiyyətini müəyyən etmək üçün zəkalar üzərində hökmranlıq edən gücdən yaxşı ölçü meyarı yoxdur. Onda olan həqiqət və yalan payı yalnız fəlsəfi nöqteyi-nəzərdən maraq doğura bilər. Nə vaxt ki, həqiqi və yaxud yanlış ideya kütlə üçün hissə çevrilir, bu zaman ondan törəyən nəticələr də tədricən ortaya çıxır. Beləliklə, maarifçilik və təsisatların köməyilə, bərabərliklə bağlı müasir arzuların həyata keçirilməsinə başlamaq lazımdır. Onların yardımı ilə biz ədalətsiz təbiət qanunlarını təshih etməklə Martinika, Qvadelupa və Seneqaldan olan zəncilərin, downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|