Quyidagi shakllari farqlanadi

1.16. Bemorlarni oziqlantirish
Oziq-ovqatni isteomol qilish usuliga qarab, bemorlarni oziqlantirishning
quyidagi shakllari farqlanadi:
Faol oziqlanish - bemor ovqatni mustaqil iste’mol qiladi.
Passiv oziqlanish - bemor ovqatni hamshira yordamida isteomol qiladi.
(Og’ir axvoldagi bemorlarni hamshira kichik tibbiyot xodimi
yordamida ovqatlantiradi).
Sun’iy oziqlanish — bemorlarni maxsus oziqlantiruvchi aralashmalar bilan
og’iz yoki zond orqali (oshqozon yoki ichakka) yoki venaga dori vositalarni
tomchilab yuborilish orqali ovqatlantirish.
Passiv oziqlanish
Zaif va og’ir bemorlarga, zarurat bo’lganda esa keksalar va qarilik
yoshidagi bemorlarga tibbiyot hamshirasi ovqatlanishga yordam beradi. Passiv
ovqatlantirishda bir qo’l bilan bemorning boshini yostiq bilan ko’tarib,
ikkinchisi bilan suyuq oziqli idishni og’ziga olib kelish yoki qoshiqda yedirish
kerak. Bemorlarni kichik porsiyalarda ovqatlantirish, albatta, chaynash va yutish
uchun bir oz vaqt qoldirish kerak, Ichish uchun suyuqliklarni berishdan
aychalarga ega maxsus stakanlardan foydalaniladi.
Jarayonni bajarish tartibi
Xonani shamollating.
Bemorning qo’llarini yuving (yoki nam va iliq sochiq bilan arting).
^ Bemorning bo’yin va ko’kragiga toza salfetka qo’ying.
To’shak yonidagi stolga iliqovqatli idishni qo’ying.
Bemorga qulayxolatni (o’tirgan yoki yarim o’tirgan) bering. Jiddiy yotoq
rejimida bemorlarni ovqatlantirishda bir qo’l bilan bemorning boshini yostiq
bilan ko’tarib, ikkinchisi bilan oziq og’ziga olib kelinadi.
Bemorga va hamshiraga mos keluvchi xolatni tanlang (masalan, agar
bemorda sinish yoki miyada qon aylanishining buzilishida).
Bemorlarni kichik porsiyalarda ovqatlantiring, albatta, chaynash va yutish
54
tichim biroz vaqtqoldiring,
Ichish uchun suyuqliklarni berishda naychalarga ega maxsus stakanlardan
loydiilanilaning.
Idishlarni, salfetkani (fartukni) olib tashlang, bemor og’zini chayishiga,
(|()’Marini yuvishiga (artishiga) yordam bering.
liemorni dastlabki holatiga qaytaring
Suniy oziqiantirish
Suniy oziqiantirish deyilganda oziq-ovqat maxsulotini enteral (yunoncha
cNfera- ichak) ya’nioshqozon-ichak trakti orqali va parenteral (yunoncha p a ra -
yncjin, enter a - ichak) -oshqozon-ichak traktiga tushirmagan ho Ida organizmga
yuborish tushuniladi.
Suniy oziqlanish uchun asosiy ko ’rsatmalar:
Til, xalqum, xiqildog’, qizil o’ngaching zararlanishi: shish, travmatik
shikastlanish, o’sma, kuyish va boshqalar.
Yutishning buzilishi: operatsiyadan so’ng, miya shikastlanishida - miyada
(|on aylanishi buzilganda, botulism va boshqalar.
Oshqozon kasalliklari (unda o’tkazuvchanlikning buzilishi bilan)
Komaholati
Ruxiykasallik (oziq-ovqatnirad etish).
Kaxeksiyaningterminalbosqichi.
Enteral oziqlanish - organizmning energitik va plastic ehtiyojlar tabiiy
yo’llar bilan qondirilmagan holatlarda qo’llaniladigan nutritive davolash usuli
{{oWnohdinutricium - oziq-ovqat). Bu holda ozuqa og’izdan yoki oshqozon zondi
yoki ichak zondi orqali yuboriladi. Ilgari oziq moddalami yuborishning rektal
usuli (rektal oziqiantirish - oziq-ovqatni yo’qon ichak orqali yuborish) ham
ishlatilgan. Lekin yo’qon chak orqaliyog’lar va aminokislotalar so’rilmasligi
isbotlanganligi uchun, zamonaviy tibbiyotda bu usuldan foydalanilmaydi.
Shunday bo’lsa-da, baozi hollarda (masalan, to’xtovsiz qusish tufayli o’tkir
suvsizlantirishda) fiziologik eritmalarni (0,9% li natriy xlorid), glyukoza
cM'ilmasini rektal yuborish mumkin. Bu usul oziqlantiruvchi xuqna deyiladi.
Davolash-profilaktika muassasalaridagi enteral oziqiantirish jamoasi
anestiziolog-reanimatologlar, gastroenterologlar, terapevt va jarroxlami o’z
icliiga oladi va ular enteral oziqiantirish uchun zarur tayyorgarliklarni ko’radilar.
Asosiy ko’rsatmalar:
O’sma jarayonlarda, ayniqsa, bosh, bo’yinvaoshqozonda;
Markaziy asab tizimi buzilishlari - koma, miyada qon aylanishining
bu/ilishi;
Nur va kimyo terapiyasi;
Oshqozon-ichak kasalliklar - surunkali pankreatit, yarali kolit va
boshqaiar;
Jigar va o’t yo’llari kasalliklari;
Preoperativ va postoperativ davrda ovqatlantirish;
Travma, kuyishlar, o’tkirzahar lanish;
Yuqumlikasalliklar - botulizm, qoqshol
Ruxiy buzilishlar-ruxiy anoreksiya (ovqatni rad etish), og’ir depressiya
Asosiy qarshi k o ’rsatmalar: ichak o’tkazuvchanligining buzilishi, o’tkir
pankreatit, malabsorbsiyaning ogMr shakllari (lot. malus - yomon, absorptio-
yutilish; ingichka ichakda bir yoki bir necha oziq moddalar so’rilishining
buzilishi), davomiy oshqozon-ichakdan qon ketishi, shok, anuriya (buyrak
faoliyatining o’tkir almashinuvi yo’qolganda), tayinlangan ozuqaga oziq-
ovqatallergiyasining mavjudligi; qusish.
Enteral oziqlantirishning davomiyligi va oshqozon-ichak traktining turli
qismlari funktsional holatini saqlashiga bog’liq ravishda ozuqani yuborishning
quyidagi yo’llari farqlanadi;
1. Ozuqa aralashmalarni ichimlik shaklida naycha orqali kichik
qultumlarda yuborish
2. Nazoduodenal, nazogastral, nazoeyunal va ikki kanalli zond usullari
orqalioziqlantirish
3. Stomani qo’yish (yunoncha stoma - teshik: jarroxlik yo’li bilan qovak
organga o’rnatilgan fistula); gastrostoma (oshqozondagi teshik),
duodenostomiya (o’n ikki barmoqli ichakdagi teshik), eenustoma (ingichka
ichakdagi teshik). Stoma jarroxlik laparotomik yoki jarroxlik endoskopik
usullarida o’matiladi.
Ozuqa moddalari enteral yuborishning bir necha usullari mavjud:
• alohida qismlarda (fraksion) tayinlangan Parhez ga muvofiq (masalan,
50 ml dan kuniga 8 marta, 300 ml dan kuniga 4 marta);
• tomchilab, sekin, uzoqvaqtdavomida;
• oziq-ovqat mahsulotlarini maxsus dozator yordamida avtomatik ravishda
bosh qarishorqali.
Enteral oziqlantirish uchun suyuq ozuqadan foydalaniladi (sho’rva, mors,
sut aralashmasi, mineral suv); shuningdek, gomogen parhez konservalari
(go’shtli, sabzavotli) va oqsil, yoq, uglevodlar, mineral tuz va vitaminlari
muvozanatlashgan aralashmalar ham qo’llanilishi mumkin.
Enteral oziqlantirish uchun quyidagi ozuqa aralashmalaridan
foydalaniladi:
Ingichka ichakdagi gomeostaz holatining ertaqaytatiklanishigavasuv-
clcktrolit muvozanatini qo’llab-quvvatlovchi aralashmalar: "Glyukosolan",
’’Cfastrolit", "Regidron".
Elementar, kimyoviy aniq ozuqa aralashmalari —ovqat hazm qilish
faoliyati buzilgan og’ir kasalliklar va yaqqol metabolik o’zgarishlarga ega
bo’lgan bemorlar uchun (jigar va buyrak etishmovchiligi, qandli diabet va
boshqalarda): "Vivoneks", "Travasorb", «qepatic Aid» (tarmoqlangan
aminokislotalar - valin, leysin, izoleysinlarning yuqori ta’minoti bilan).
Yarim elementar muvozanatlashgan ozuqa aralashmalari (odatda, ularning
tarkibiga vitaminlar to’liq majmui, makro- va mikro elementlar kiradi) ovqat
hazm qilish faoliyati buzilgan bemorlar uchun: «Nutrilon Pepti», «Reabilan»,
«Peptamen» va boshqalar.
Polimer, yaxshi muvozanatlashgan ozuqa aralashmalari (barcha muhim
oziq-moddalar optimal nisbatda bo’lgan suniy tayyorlangan ozuqa aralashmasi):
quruq ozuqa aralashmasi "Ovolakt", "Unipit», «Nutrison» va boshqalar; ishlatish
uchun tayyor, suyuq ozuqa aralashmalari («Nutrison standart», «Nutrison
Energy» va boshqalar).
Modulli ozuqa aralashmalari (bir yoki bir necha makro- yoki mikro
elementlar konsentrati) inson kunlik ratsionini boyitish uchun qo’shimcha
manba sifatida ishlatiladi: "Oqsilli ENPIT", "Fortogen”, "Dietaa-15’',
"AtlanTEN", "Peptamin" vaboshqalar. Modulli aralashmalarning oqsilli,
energetik va vitamin-mineralli turlari farqlanadi.
Parenteral oziqlantirish preparatlarni venaga tomchilatib yuborish orqali
amalga oshiriladi.
Asosiy ko’rsatmalar.
• Oshqozon-ichak traktining turli qismlarida oziq-ovqat mahsulotlarini
o’tishiga mexanik to’siqlar boisa: o’sma shakllanishi, qizil o’ngachning,
oshqozonning kirish yoki chiqish yo’llarining kuyishi yoki operatsiyadan so’ng
qisqarishi;
Bemorlami keng ko’lamli bo’shliqli operatsiyalarga tayyorlashda;
Kuyish, sepsissa;
Ko’p qon yo’qotganda;
Oshqozon-ichak traktining hazm qilishi va so’rilishi buzilganda (xolera,
dizenteriya, enterokolit, operatsiya qilingan oshqozon kasalligi v aboshqalar),
qusishda anoreksiya va oziq-ovqatdan bosh tortishda.
Parenteral oziqlantirish uchun quyidagi ozuqa eritmalaridan foydalaniladi:
Oqsillar — oqsilli gidrolizatlar, aminokislota eritmalari: "Vamin",
"Aminosol", "Poliamin” vaboshqalar.
Yog’la r-y o g ’ emulsiyalari.
Uglevodlar - 10% glyukoza eritmasi, odatda mikroelementlar va
vitaminlar qo’shilishibilan. Qon preparatlari - plazma, plazma o’rnini bosuvchi
moddalar.
Parenteral oziqlantirishning uchta turi mavjud,
1. To’liq - barcha oziq moddalar qon tomirga yuboriladi, bemor, xatto,
SUV ham ichmaydi
2. Qisman (to’liqsiz) - faqat muhim ozuqa moddalardan foydalanladi
(masalan, oqsillar va uglevodlar)
3. Yordamchi - og’izorqaliqabulqilinadigan ozuqa etarli emas, shuning
uchun qo’shimcha oziq-moddalar joriy kerak.
Parenteral oziqlanish uchun qo’llanadigan glyukoza gipertonik
eritmasinlng (10% eritma) katta dozalarda ishlatilishi, periferik venalami
qo’zg’atishi va flebitga olib kelishi mumkin, shuning uchun u faqat markaziy
venaga (o’mrovosti) punksion yo’l bilan aseptika va antiseptika qoidalariga
rioya qilgan holda o’rnatilgan doimiy kateter orqali yuboriladi.
Nazorat savollari:
1. Shifobaxsh (davolovchi) ovqatlanishning asosiy tamoillari qaysilar?
2. Muvozanatlashgan oziqlanishformulasiqanday?
3. Xirurgik va terapevtik parhez stollari turlari haqida gapirib bering,
4. Yara kasalligida qaysi stol buyuriladi?
5. O’gir yotgan bemorlami ovqatlantirish