BUTROS BUTROS
QALİ (Misir)
BMT-
nın Baş katibi (1992- 1996-cı illər)
Butros Butros Qali 1992-ci il
yanvarın 1-dən 1996-cı il dekabrın
31-d
ək BMT-nin Baş katibi olmuş-
dur.
Milliy
ətcə ərəb, dini etiqa-
dına görə əksər misirli müsəlman-
lardan f
ərqli olaraq, xristian olan
Butros Butros Qali 1922-ci il
noyabrın 14-də Qahirədə anadan
olmuşdur. Monarxiya illərində bu
familiya
əsilzadə soyadı kimi tanınmışdır. Onun babası
Abeddin Butros Qali XX
əsrin əvvəllərində Misirin baş
naziri olmuşdu, 1910-cu ildə ərəb millətçisi tərəfindən
öldürülmüşdü. Əmisi Butros Qali Vazif 1919-cu ildə
xarici işlər naziri vəzifəsinə təyin edilmişdi (47). B.Qali
Makedoniyadan olan y
əhudi qadınla – valideynləri
antisemitizmd
ən xilas olmaq üçün Rumıniyadan Misirə
köç
ən Liyya Mariya ilə ailə qurmuşdu.
B.Qali 1946-
cı ildə Qahirə Universitetində təhsil
alaraq hüquq ixtisası üzrə bakalavr dərəcəsi almışdı (38).
G
ənclik illərini Fransada keçirən B.Qali Parisdə Sorbon
Universitetinin politologiya, iqtisadiyyat, içtimai hüquq
fakült
əsində təhsil almış və hər bir ixtisas üzrə diploma
yiy
ələnmiş, Sorbonda fransız dilini, ingilis dilini çox
mük
əmməl öyrənmiş, 1949-cu ildə Sorbon Universitetin-
d
ə doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək beynəlxalq
hüquq ixt
isası üzrə fəlsəfə doktoru dərəcəsi almışdı.
50
Dill
əri öyrənməsi, doktorluq dissertasiyasını beynəlxalq
t
əşkilatların fəaliyyətinin təhlilinə həsr etməsi B.Qaliyə
BMT-nin B
aş katibi vəzifəsi uğrunda mübarizədə
üstünlük verdi. 1949-cu ild
ən 1977-ci ilə qədər Qahirə
Universitetind
ə beynəlxalq münasibətlər və beynəlxalq
hüquq ixtisasları üzrə müəllim vəzifəsində çalışan
B.Qalini itiağıllı, son dərəcə acıdil bir insan kimi
tanıyırdılar. O, həmişə zərif, zövqoxşayan geyinərdi.
1954-1955-ci ill
ərdə Kolumbiya Universitetində
elmi t
ədqiqat işləri ilə məşğul olan B.Qali 1963-1964-cü
ill
ərdə Haaqa Beynəlxalq Hüquq Akademiyası tədqiqat
m
ərkəzinin direktoru olmuş, 1967-1968-ci illərdə Paris
Universitetinin hüquq fakült
əsində ştatdan kənar müəllim
v
əzifəsində çalışmışdı.
G
ələcək Baş katib Afrika, Asiya, Avropa,
Amerika universitetl
ərində beynəlxalq hüquq və
beyn
əlxalq münasibətlərə dair mühazirələr oxuyurdu.
Özünün “Yerus
əlimə Misir yolu” adlı xatirəsində yazdığı
kimi, 1971-
ci il oktyabrın 25-də B.Qalinin taleyi
tamamil
ə dəyişdi. Hər şey qeyri-adi oldu. Səhər Qahirə
Universitetinin iqtisadiyyat v
ə siyasi elmlər fakültəsində
mühazir
ə oxudu, günorta «Əl-Əhrəm» qəzetində növbəti
m
əqaləsi dərc edildi. Həmin gün prezident Ənvər Sadatın
iqam
ətgahından B.Qaliyə zəng etdilər və bildirdilər ki, o,
Misir Ərəb Respublikasının xarici siyasətinin rəhbəri
t
əyin edilmişdir. Ə.Sadat ərəblərin İsrail ilə münaqişəsini
nizama sala
cağı ümidilə B.Qalini bu vəzifəyə təyin etdi.
S
əhərisi gün babası Abeddin Butros Qalinin köhnə kral
saray
ında B.B.Qalinin andiçmə mərasimi oldu və tarixdə
ilk d
əfə olaraq ərəblərin İsrail ilə danışıqları başladı (33).
51
Xarici işlər naziri olması barədə prezidentin
f
ərmanını oxuyan B.Qali bir qədər ümidsizliyə qapıldı.
F
ərmanda deyilirdi ki, o, xarici işlər naziri vəzifəsinin
müv
əqqəti icraçısıdır. B.B.Qali Ə.Sadatın və sonralar,
uzun ill
ər prezident Hüsnü Mübarəkin hakimiyyəti
ill
ərində də xarici işlər nazirinin müvəqqəti icraçısı
olaraq qaldı. B.Qali xatirələrində bu barədə yazırdı: “İşdə
bu deyilmirdi, m
ən xarici işlər naziriyəm, yoxsa onun
müv
əqqəti icraçısı”.
B.Qali 1965-
ci ildən Misir beynəlxalq hüquq
cəmiyyətinin prezidenti oldu. O, 1974-cü ildən 1977-ci
ilə qədər Ərəb Sosialist İttifaqı Siyasi Bürosu və Mərkəzi
Komitəsinin üzvü, 1975-ci ildən “Əl-Əhrəm” siyasi
tədqiqat mərkəzinin rəhbəri, 1978-ci ildən Haaqa
Beynəlxalq Hüquq Akademiyası kuratorlarının idarəçilik
Şurasının üzvü, Menton Ümumdünya Sülh Akademiyası
Elmi Komitəsinin üzvü, 1979-cu ildən Roma Beynəlxalq
Münasibətlər İnstitutunun müxbir üzvü, 1971-1979-cu
illərdə Beynəlxalq Əmək Təşkilatının tövsiyə və
konvensiyalarının qəbulu üzrə komitənin üzvü oldu.
B.B.Qali 1977-
ci ilin oktyabrından 1991-ci ilədək
xarici işlər naziri olmuşdu. ”BMT və apparteid”, ”BMT
və Kamboja” və s. kitabların müəllifi olan Butros Butros-
Qali bir çox illər ərzində diplomat, hüquqşünas, alim və
çoxsaylı məqalələrin müəllifi kimi beynəlxalq müna-
sibətlərlə məşğul olmuşdu.
“
Əl-Əhrəm əl iqtisadi” jurnalının yaradıcısı olan
B.Qali 1960-1975-ci ill
ərdə onun redaktoru vəzifəsində
çalışmış, 1991-ci ilin dekabrına qədər isə üç aydan bir
buraxılan “Əs-siyassa ad-Dauliya” jurnalının redaktoru
52
olmuşdur. B.Qali 1979-cu ildən 1991-ci ilə qədər
Beyn
əlxalq hüquq komissiyasının, hüquq, beynəlxalq
münasib
ətlər və politologiya sahəsində fəaliyyət göstərən
bir çox ixtisas v
ə elmi cəmiyyətlərin, eyni zamanda,
Beyn
əlxalq Hüquq İnstitutunun, Beynəlxalq İnsan
Hüquqları İnstitutunun, Afrika Siyasi Tədqiqatlar
C
əmiyyətinin, Parisdə olan İçtimai-Siyasi Elmlər
Akademiyasının üzvü oldu. 1980-cı ildən Milli-
dem
okratik partiyanın katibliyində işləyən B.Qali 1987-
ci ild
ən Misir parlamentinin üzvü, BMT-nin Baş katibi
v
əzifəsinə gələnə qədər isə Sosialist İnternasionalının
s
ədr müavini, 1997-ci ildən Frankofon Dövlətlər
Assosiasiyasının baş katibi oldu. Qırx illik fəaliyyəti
ərzində B.Qali çoxsaylı görüşlərdə və iclaslarda iştirak
etmiş, onun iştirakı ilə keçirilən görüşlərdə beynəlxalq
hüquq, insan hüquqları, sosial-iqtisadi inkişaf,
müst
əmləkəçiliyə qarşı mübarizə, Yaxın Şərq problemi,
beyn
əlxalq hümanitar hüquq, etnik və milli azlıqların
hüquqları, suverenlik, inkişaf və Afrika-ərəb əməkdaşlıq
probleml
əri müzakirə edilmişdir.
1978-
ci ilin sentyabrında Kemp-Devid görüşündə
yüks
ək səviyyədə iştirak edərək Misir və İsrail arasında
1979-cu ild
ə bağlanan Kemp-Devid sazişində mühüm rol
oynayan
B.Qali İsrailin xarici işlər naziri Moşe Doyan ilə
görüşə ciddi hazırlaşmışdı. B.Qali Moşe Doyan ilə
tanışlıqda, söhbət zamanı İsrailin xarici işlər nazirinin də
onun kimi arxeologiya il
ə maraqlandığını, evində gözəl
antikvar kolle
ksiya topladığını bildirdikdə, İsrail naziri
gülüms
əyərək B.Qaliyə belə cavab verdi: “Cənab nazir,
bizi sizinl
ə daha çox yaxınlaşdıran arxeologiyadan çox,
53
Dostları ilə paylaş: |