Ramiz Dəniz
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- I fəsil.
- III fəsil.
- VIII fəsil.
- X fəsil.
- XIII fəsil.
- XV fəsil.
- XX fəsil.
- Fiziki çap vərəqi: 35 Tiraj: 500
549 xüsusən təqdimat yazdı. Polkovnik Alonsonun sonuncu döyüşlər zamanı göstərdiyi şəxsi igidliyi, qəhrəmanlığı, hərbi strategiyası və taktikası, sərkərdəlik bacarığı kral qarşısında ona bəraət qazandırdı və o, alınıaçıq öz vətəninə qayıda bilərdi. İndi Çilidəki bütün məsuliyyət Onyes de Loyolanın üzərinə düşürdü. Əgər, araukanlar itridikləri mövqeləri ispanlardan geri qaytara bilsələr, onda Çilinin hakimi İspaniyanın zəhimli monarxı qarşısında başı ilə cavab verməli olacaqdır. Çünki xüsusi təqdimatda göstərilir ki, növbəti il üçün general-kapitan Onyes de Loyola yeni torpaqları işğal etmək üçün yenidən hücum əməliyyatlarına başlayacaq. İtirilmiş torpaqları ilə razılaşmayan araukanlar isə demək olar ki, hər gün ispan mövqelərinə hücum edir və oralarda tikilən qalaların tikilməsinə mane olurdular. Lakin bütün bunlara baxmayaraq Alonso döyüşdə sağ qalmış ən bacarıqlı və təcrübəli döyüşçüləri götürüb yenidən Qızıl Kastiliyanın Portobelo limanına yollanır. Portobeloda o, eşidir ki, ingilis korsarı Frensis Dreyk Qızıl Kastiliyanın limanlarına hücum etməyə hazırlaşır. Müqavimət göstərmək və əməli fəaliyyətə başlamaq üçün Alonso öz komandasının formalaşmasına başlayır. Frensis Dreykə və başqa dəniz quldurlarına qarşı mübarizə aparmaqdan ötrü Espanyola, Kuba və Yamayka adalarından Qızıl Kastiliya sahillərinə 30-a yaxın hərbi gəmi göndərilir.
550 Alonso bundan sonra, Karib dənizi sahillərindəki vəziyyə- tin nə qədər ağır olduğunu daha da anlayır. Portobeloda yaşayan mülki əhalinin nə qədər təhlükəli şəraitdə yaşadıqlarını başa düşmək çətin deyildi. Burada fəaliyyət göstərən korsarlar xeyli azğınlaşmış və özlərini bu sularda əsl ağa kimi aparırdılar. Guya ki, bu ərazilər ispanlara yox, onlara məxsusdur. Halbuki hələ 1494-cü ildə Roma papasının bullasına əsasən bu ərazilər, yuridik yol ilə İspaniya imperiyasının tabeliyinə keçmişdi. Korsarların belə bir şəkildə azğınlaşdığını görən Alonso, ömrünün axırına kimi, son damla qanına qədər dəniz quldurlarına qarşı amansız mübarizə apracağını özünə söz verir. İspan mühacirləri bu qara kabusdan yaxa qurtarmalı idi. Ümumiyyətlə, korsarların bu regionda dirçəlməsində kral II Filipp birbaşa məsuliyyət daşıyırdı. Avropanın bir necə ölkələri ilə ədavət aparan (xüsusən də protestant olkələrinə qarşı) İspaniyanın monarxı, eyni vaxtda, birdən- birə həmin dövlətlərlə düşmən olmuş, həmin ölkələrin ticarətini blokadaya almaq üçün, imperiyasının limanların- da bir çox gəmiləri ticarət malları ilə birlikdə müsadirə etmişdi. Protestant tacirləri üçün bir çox ticarət bazarlarının qapısı bağlanmış, gəmilərin komandaları isə fəaliyyətsiz qalmışdılır. Onlar başqa qazanc yeri əldə etmək üçün
551 Avropa qitəsini tərk etmiş və Yeni Dunya sahillərinə üz tutmuşdular. II Filipp protestant ölkələri üçün əsl təhlükə ocağı sayılırdı. O, Amerika qitəsindən gətirilən qiymətli metalla- rın sayəsinə muzdlu və könüllü əsgərləri maliyyələşdirərək, bir çox düşmənləri ilə müharibə aparırdı. Artıq hamıya gün kimi aydın idi ki, İspaniya monarxı okeanın o tayında yerləşən müstəmləkələrdə olan sərvətlərdən özünün siyasi ambisiyası üçün istifadə edərək, özunu Avropanın diktatoru kimi aparırdı. Protestant ölkələrinin monarxları bircə şeyi yaxşı dərk edirdilər: II Filippə qarşı layiqincə mübarizə aparmaq üçün və onun maliyyə bazasını zəiflətmək üçün, Yeni Dünya sahillərindən və başqa müstəmləkələrindən, qiymətli metallarla və bəzək əşyaları ilə yüklənmiş qalionlardan ibarət olan gəmi karvanlarına hücum edərək, tryumlardakı qənimətləri talan etmək lazım idi. Bunun üçün çoxsylı korsar gəmiləri ispan qalionlarının ovuna çıxaraq, İspaniyanın xəzinəsinə xeyli ziyan vurmağa başladılar. “Məğlubedilməz armada” La-Manş boğazında məğlub olandan sonra dəniz quldurları Yeni Dunya sahillərində daha da aktivləşərək, hətta ispan şəhərlərinə və limanlarına basqın edirdilər. İndi bütün bu bəlalardan yaxa qurtarmaq üçün ispan qalionlarının mühafizəsi xeyli gücləndirilmiş, dəniz quldurlarına qarşı mübarizə aparan gəmilərin sayı
552 İspaniyadan gətirilən gəmilərin sayəsində, demək olar ki, iki dəfə artırılmışdı. Lakin ispan gəmilərinə basqın edən piratların da sayı xeyli artmış və tərəflər arasında mübarizə total xarakter daşımağa başlamışdı. Okean keçidi zamanı Yeni Dünya sahillərinə köçən və sahil qırağında yaşayan mülki əhali, çox vaxt tərəflər arasındakı mübarizənin qurbanına çevirilirdilər. Vaxtilə öz ordusunun sayəsində sərbəst halda yaşayan ispan xalqının nümayəndələri, artıq qul bazarında satılaraq, həmin xalqın mənəviyyatının, mənliyinin, qürurunun tap- dalanmasına gətirib çıxarırdı. Taleləri sındırılmış, mənəviy- yatları alçaldılmış, hüquqları tapdalanmış, fiziki sağlamlıq- larını itirmiş insanların sayəsinə ispan xalqı əsarət altına düşmüş xalqlar sırasına daxil oldu. Bütün bu bəlaların və cinayətlərin əsl səbəbkarları humanist prinsiplərindən, insanlıqdan, adi davranış qaydalarından və mədəniyyətdən uzaq olan korsarlar idi, belə adamların əksəriyyətinə isə Avropada sivil ölkələrdən birinin hakimiyyətində duran I Yelizaveta Tüdor dəstək verirdi. Yalnız belə bir üsul ilə İngiltərənin kraliçası İspaniyanın ticarətini qırır, iqtisadiy- yatını zəiflədir, xəzinəsinin doldurulmasına imkan vermir və dəniz donanmasına xeyli ziyan vururdu. II Filippin Avropada apardığı düşünülməmiş siyasəti İspan imperiya- sına və xalqına I Yelizaveta kimi təcrübəli, hiyləgər və
553 amansız düşmənlər qazandırmışdı. Düyündən çıxmaq üçün, dənizdəki hegemonluğu ələ almaq üçün vicdanlı, namuslu və qeyrətli idalqolar və qrandlar korsarlara qarşı mübarizə- yə qalxmağa məcbur olurdular. Ürəkləri vətən həsrəti ilə doyünən polkovnik Alonso və Migel Kartahena fərdi üsulda komanda təşkil edəcək və cinayətkarları məhv etməkdən ötrü Amerika sahillərinə yollanacaqlar.
554
1. Ayyavila, kasik - 1549-cu ildən etibarən ispanlara qar- şı geniş hərbi əməliyyatlara başlayan Ayyavila, Andalyen düzənliyində baş verən döyüşdə konkistadorları Pedro Valdiviya başda olmaqla, birdəfəlik məhv etmək istəmişdir, lakin həmin döyüşdə ispanlar tərəfindən öldürülmüşdü. Onun ölümündən sonra Valdiviya Bio-Bio çayından aşağı- da Arauko, Puren və Tukapel adlı məntəqələr saldırır. 2. Qomes de Almaqro - Purenin komendantı olmuş ispan zabiti, Valdiviya edam ediləndən sonra çox keçməmiş döyüşlərin birində həlak olur. 3. Vaska de Kastro - XVI əsrin ortalarında Perunun vitse-kralı. Eldoradonun axtarışı ilə yanaşı, Çilidə fəaliyyət göstərmiş konkistadorlarına çox zamanlar öz köməkliyini göstərmişdir. 4. Kaupolikan, kasik - hazırda Çilidə ehtiramla yad edi- lən hindu rəhbəri. O, konkistadorlarla mübarizədə uşaqdan tutmuş qocaya kimi, bütün Araukaniyanı qaldırmış və ispanların xeyli canlı qüvvəsini döyüşlərdə məhv etmişdi. Kaupolikan əsir alınaraq, hamının gözü qarşısında edam olunmuşdu. 5. Kolokola, kasik - Kaupolikan edam ediləndən sonra o, arakuanların başında durur və 1561-ci ildə araukanların
555 hamısını üsyana qaldırır. O, ispanların cənuba doğru irəliləyişinin qarşısını hərtərəfli almağa qadir olur və süvari dəstələrin yaradılmasına böyük səy göstərir. 6. Kopiaplar - Çilinin şimalında yaşamış məğrur hindu tayfası. Araukanlar kimi onlar da ispan konkistadorlarına qarşı fədakarcasına mübarizə aparmışdılar. 7. Laytaro, kasik - öz qorxmazlığı və cəsarəti ilə bir çox sələflərindən fərqlənmiş və Çili xalqının sevimlisinə çevi- rilmişdir. İspan konkistadorlarına qarşı ən kəskin müqavi- mətə o, başlamaşdır, Tukapeli, Pureni və başqa yaxın məntəqələri yer üzündən silir, Konsepsionu xarabazalığa çevirir, P.Valdiviyanın özünü məhv edərək Çilinin bütün cənub hissəsini işğalçılardan azad etməyə müvəffəq olur. Döyüşlərin birində pusquya düşərək, bütün silahdaşları ilə birlikdə qəhrəmancasına həlak olur. 8. Legon - Roma imperiyasında 6 mindən 10 minə qədər olan qoşun hissəsi. 9. Linkoyan, kasik - başqa hindu rəhbərlərindən fərqli olaraq o, düşmənə qarşı qətiyyətli addımlar atmağa çəkinir- miş. Bundan istifadə edən ispanlar Araukniyadakı hərbi əməliyyatları genişləndirmiş, yüzlərlə araukanların məhvi- nə gətirib çıxarmışdır. Məhz ondan sonra Linkoyanı haki- miyyətdə Laytaro əvəz edir.
556 10. Onyes de Loyola - Çilinin general-kapitanı (XVI əsrin yarısında) olmuş, araukanlara qarşı uzunmüddətli mübarizə aparmışdı. 1598-ci ildə Karabala kəndi yaxın- lığında araukanlar elə bir sürətli və gözlənilməz hücum edirlər ki, yalnız bir ispan əsgəri arkebuzdan atəş aca bilir. Bütün ispan dəstəsi başda de Loyola olmaqla, məhv edilir. 11. Qusman Qarsia Urtado de Mendosa - XVI əsrin 60- cı illərində Çilidə ispan qoşununun komandanı. Araukanları məğlub etməkdən ötrü qoşun toplamış və Kaupolikanın dəstələrini darmadağın etmişdi. 12. Miçimalonko, araukan kasiki - Pedro Valdiviya Santyaqonun əsasını qoyandan sonra, Miçimalonko bir necə dəfə şəhəri darmadağın etməyə cəhd etmişdi. Valdivi- ya Perudan kömək alandan sonra məğrur kasiki açıq döyüş- də məğlub edə bilmişdi. 13. Diyeqo Monroy - P. Valdiviya apardığı müharibə zamanı araukanların ciddi müqavimətinə rast gəlir, əlavə qüvvə olmadan nəinki qələbə əldə edə biləcək, hətta düş- mən tərəfindən darmadağın edilərdi. Onun köməkçisi Mon- roy ispan konkistadorlarını məğlubiyyətdən qurtarmaq üçün çətinliklə də olsa, Perudan əlavə qüvvə gətirir və bununla da müharibədə ispanların xeyrinə dönüş yaradır. Valdiviya axırıncı döyüş zamanı düşmən mühasirəsinə düşəndə, Monroy qəhrəmancasına həlak olur.
557 14. Plutarx (təx.b.e. 46-130) - Beotiyanın Xeroneya şəhərində yaşamış yunan yazıçısı. Müəllifin yaratdığı böyük əsərlərində bir çox tanınmış yunanın və romalının, kimliyinin, tam təsviri əks olunmuşdur. 15. İnyes Suares - P. Valdiviyanın sevgilisi, ispan cəza dəstələrinə bir necə dəfə başçılıq etmişdi. Santyaqo müha- sirəyə alınanda, şəhəri düşmənin məhvindən, yalnız o, şəxsi bacarığı sayəsində qurtarmışdı. Kasikləri döyüş gedə-gedə edam edilməsinə sərəncam vermişdi. Valdiviya öldürülən- dən sonra İnyes Çilidən getməli olmuşdur. 16. Alonso Ersiliya-i-Sunyiqa - ispan ordusunun kapi- tanı, „Araukana” poemasının müəllifi. P. Valdiviyanın, F. de Villaqronun, Q. Q. Urtado de Mendosanın başçılığı al- tında Araukaniyada gedən müharibədə yerli hindulara qarşı döyüşmüş və həmin müharibəni bədii əsərdə sənədləşdirə- rək, araukanların necə yenilməz tayfa və məğlubedilməz döyüşçü olduğunu bütün İspaniyaya çatdırmışdı. 17. Alonso de Reynoso, kapitan - Kaupolikanın əsir alın- masıında şəxsən iştirak etmiş və onun edamına başçılıq etmişdi.
558
Ön söz……………………………………………… 4-8 I fəsil. İspan ekspedisiyası Araukaniyada…………. 10-35 II fəsil. Köməyə ehtiyacı olan konkistadorlar……... 36-45 III fəsil. Konkistadorların sürətli hücumu………… 45-58 IV fəsil. Araukanlar döyüş meydanından uzaqlaşmağa çalışırlar………………………………………………. 58-71 V fəsil. Süvari dəstəsi bu müharibədə həlledici rol oynaya bilər…………………………………………... 71-86 VI fəsil. Asan olmayan keçid……………………... 86-94 VII fəsil. Araukanlar ciddi müqavimət göstərirlər... 95-104 VIII fəsil. „Qanlı vadi“………………………….. 105-111 IX fəsil. Yaralıların müayinəsi…………………... 112-121 X fəsil. „Qanlı vadi“də şiddətli döyüşlərin başlan- ması………………………………………………….. 122-138 XI fəsil. Konkistadorların böyük qələbəsi……….. 138-149 XII fəsil. Verilən itkilərin ayırd edilməsi………... 150-157 XIII fəsil. Müharibədə uğur qazanmaq üçün sonuncu döyüşdə qələbə əldə etmək lazımdır………. 158-173 XIV fəsil. Koro mühasirəyə düşən konkistadorları təslim olmağa çağırır……………………………….. 174-188
559
dorlar………………………………………………. 195-203 XVII fəsil. Pretor Mark Krassın döyüş taktikası araukanlara qarşı tətbiq olunur…………………….. 204-216 XVIII fəsil. İspanlar nəzərdə tutulan taktikanı həyat keçirirlər……………………………………... 216-224 II hissə: Cəhənnəmi xatırladan ölkə I fəsil. Qalib konkistadorlar……………………. 226-235 II fəsil. Müzakirələrin aparılması……………… 235-244 III fəsil. İspanlar mövqelərini möhkəmlədirlər... 244-250 IV fəsil. İspan nümayəndələri danışıqlara gedir- lər…………………………………………………. 250-262 V fəsil. Hər iki tərəfin inadkarlığı……………... 262-280 VI fəsil. Danişiqlar uğursuzluqla başa çatır…… 281-299 VII fəsil. Aldanan konkistadorların hücuma məruz qalmaları…………………………………………. 300-317 VIII fəsil. Kapitan Xuan Odovaldonun və başqalarının öldürülməsi…………………………. 318-336 IX fəsil. Qəzəb içərisində olan konkistadorlar…337-349 öz silahdaşlarının qisasını alırlar…………………. 350-368 X fəsil. Qalib konkistadorlar düyünə düşürlər... 368-383 XI fəsil. Migel növbəti dəfə təzyiqlərə məruz
560 qalır………………………………………………. 384-395 XII fəsil. Konkistadorları düşmən ərazisində taxıl əldə etməsi………………………………………….. 396-407 XIII fəsil. Araukaniyaya yeni qüvvənin gətiril- məsi…………………………………………………. 408-425 XIV fəsil. Migelin növbəti dəfə ağır vəziyyətə düşməsi……………………………………………… 425-441 XV fəsil. Konkistadorların növbəti uğuru və onların arasında baş verən iğtişaş……………………………. 441-458 XVI fəsil. Migelin son qərarı XVII fəsil. Migel üçün cəhənnəmi xatırladan Araukaniya…………………... 458-468 XVIII fəsil. Alonsonun Araukaniyadan müvəqqəti uzaqlaşması…………………………………………. 469-484 XIX fəsil. Araukanların dirçəlməsi və müvəffəqiy- yətli hücumları………………………………………. 485-494 XX fəsil. And dağları aborigenlərə arxa durur…... 494-501 XXI fəsil. Əlazsız qalan konkistadorlar Araukani- yadan getməli olurlar………………………………... 501-511 XXII fəsil. Araukan müharibəsinin qısaca tarixi… 511-527 XXIII fəsil. Polkovnik Alonsonun Araukani- yadakı sonuncu hərbi əməliyyatı……………………. 528-544 XXIV fəsil. Araukaniyadakı qanlı döyüşlər səngisə də, müharibə hələ də başa çatmır…………………… 544-553 İzahlar…………………………………………... 554-557
561
Ramiz Dəniz
Cənnətə gedənlər cəhənnəmə düşürlər Nəşriyyatın direktoru F. Q. Kərimov Çapa imzalanmışdır: 23.10. 2014 Formatı: 60 x 84 1/16 Fiziki çap vərəqi: 35 Tiraj: 500 “Nasir” nəşriyyatı Tel: (050) 314 09 37 (012) 431 11 00 Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|