5
baycan ədəbiyyatında öz ilk addımlarını atan nasirlərimiz-
dəndir. Ədəbiyyatımızda təməl daşı Məmməd Səid Ordubadi
və Yusif Vəzir Çəmənzəminli tərəindən qoyulmuş tarixi
roman janrı sonralar Fərman Kərimzadə, İsa Hüseynov
(Muğanna), Əzizə Cəfərzadə, Əlisa Nicat, Mirzə İbrahimov,
Məmməd İsmayılov kimi roman ustalarının qələmində daha
da inkişaf etmişdir. Ramiz Qasımovun müraciət etdiyi janr
tarixi roman janrı olsa da, nisbətən fərqli və nisbətən çətin
mövzu ilə bağlıdır. Belə ki, digər müəlliflərdən fərqli olaraq,
Ramiz Qasımov həm tarixi roman janrına macəra element-
lərini də əlavə etmiş, həm də Azərbaycan tarixinin özəllik-
lərinə, keçmişinə deyil, bizə daha uzaq, bizdən daha fərqli
olan xalqların – aborigenlərin həyatına, məişətinə, tarixinə
müraciət etmişdir.
Bu mövzuda roman yazan adamın özünün də ağır
çətinliklərdən keçməsi oxucunun onun yazdıqlarına inamı
daha da artırır. Unutmaq olmaz ki, Ramiz Qasımov özü Qara-
bağ döyüşlərində yaxından iştirak etmişdir. Odlu müharibə
səhnələri onun gözünün qarşısında adi bir savaş səhnəsi kimi
daim yaşayır. Onda onun belə bir mövzuya müraciət etməsinə
təbii baxmaq lazımdır. Yəqin ki, bütün bunlar da onun belə
səhnələri daha canlı təsvir etməsinə yaxından köməkçi
olmuşdur.
Üç cilddən ibarət olan bu romanın “Konkistadorların
Mərkəzi Çili sahillərində faciəli ölümü” adlı birinci cildində
oxucular İspan tarixinin qəhrəmanlıq səhifələri ilə yaxından
6
tanış olmuş, Mərkəzi Çili sahillərinə gedən ekspedisya qrupu-
nun üzvlərinin aborigenlərlə müharibə zamanı məğlubiyyətə
uğramasından söhbət açılır. Çiliyə yollanan ekspedisya
qrupunun üzvlərindən bir neçəsi döyüşlərdə həlak olur, yerdə
qalanların bir qismi isə araukan hindularına əsir düşürlər.
“Müqəddəs missiya” adlanan ikinci kitabda müəllifin
mübarizlik ruhu sönmməmiş, əksinə daha da alovlanmışdır.
O, birinci kitabda əsir düşən ekspedisya iştirakçılarını xilas
etmək məqsədi ilə ikinci kitabda təsvir etdiyi 16 nəfər
bacarıqlı, təcrübəli peşəkar döyüşçüdən ibarət olan kəşfiyyatçı
dəstəsinin apardığı əməliyyatları elə canlı təsvir etmişdir ki,
həmin səhnələr oxucunu riqqətə gətirməyə bilmir. Belə ki,
növbət ekspedisyanın rəhbərliyinin qərara aldığı kimi, bu
kəşfiyyat dəstəsi ilk növbədə, əsir düşmüş silahdaşlarını
əsirlikdən qurtarmaq üçün düşmənə qarşı elə sarsıdıcı zərbələr
endirirlər ki, düşmən onların qarşısında davam gətirə bilmir
və nəticədə bu missiyanın öhdəsdindən müvəffəqiyyətlə
gəlinir. Və beləliklə də, Araukaniyada gedən müharibənin,
savaşın ikinci mərhələsi başlanır.
“Cənnətə gedənlər cəhənnəmə düşürlər” adlı üçüncü
kitabın əsas mövzusu Araukaniyada gedən müharibənin son
dövrünü əks etdirir. Perudan gələn ekspedisiya qrupu abori-
genlərə qarşı ardıcıl olaraq güclü zərbələr endirir. Ölkənin çox
hissəsi ispanlar tərəfindən işğal ediləndən sonra Araukaniyada
yenidən sakit, firavan həyat qurmaq, dövlət orqanları
yaratmaqdan ötrü Perudan əlavə qüvvələr gətirdilməyə başla-
7
yır. Müxtəlif təbəqələrdən olan kolondatorlar Araukaniyanı da
cənnət məkanı hesab edirlər. Lakin fikirləşdiklərinin əksi ilə
qarşılaşan ispanlar buradakı əhalinin döyüşkənlik, yenilməz
ruhunun qarşısında özlərinin yanıldıqlarını başa düşürlər.
Onlar anlayırlar ki, cənnətə yox, cəhənnəmə düşüblər. Üçüncü
kitabın adı da məhz buradan götürülmüş, bu məramı açıqlayır.
Və nəhayət, sonda qraf Ferdinand Morelosun təcrübəsizliyi,
səhvi ucbatından yüzlərlə döyüşçünün qanı bahasına əldə
edilən qələbə ispanların məğlubiyyətinə gətirib çıxarır və
üsyana qalxan araukanlar böyük qurbanlar hesabına öz
ölkələrini ispanlardan təmizləyirlər. Və beləliklə də, bu qələbə
ilə trilogiyaya son qoyulur.
İspan tarixinin müəyyən bir hissəsini əhatə edən
“Konkista”, o cümlədən, indiki Çilinin tarixinin böyük hissə-
sini təşkil edən Araukan müharibəsinin bir çox detalları,
konkistadorlarla aborigenlərin həyatı və mübarizəsi, həmin
dövrdəki siyasi və tarixi ab-hava, Qərbi Avropanın hegemon
dövlətlərinin tarixi vəziyyəti, XVI əsrin sonuna qədər
ispanların təşkil etdikləri ən yaddaqalan, eyni zamanda çoxları
tərəfindən eşidilməyən mühüm coğrafi əhəmiyyət kəsb edən
coğrafi səyahətlərdən, İspaniya ilə Çili ilə yanaşı Peru və
Ekvadorun maraqlı olan tarixi ilə məhz bu trilogiyanın
vasitəsilə öyrənmək olur.
Müəllifin yaradıcılıq bacarığı ondan ibarətdir ki, o,
Mərkəzi Çiliyə daxil olan bir çox coğrafi məkanları, flora və
faunasını, oranın iqlimini, relyefini, aborigenlərin yaşayış tər-
Dostları ilə paylaş: |