Ramiz Mehdiyev Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
15
götürür. Lakin onlar beynəlxalq sistemin konfiqurasiyasına təsir göstərmək və zorakılığın aradan qaldırılması məsələlərində acizdirlər. Bu gün hərbi müdaxilələr BMT Təhlükəsizlik Şurasının mandatı olmadan baş verir. Eyni zamanda, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri, o cümlədən Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzü və işğal amili ilə bağlı olan dörd qətnamə indiyə qədər yerinə yetirilməyib. Fransız alimi Raymon Aronun haqlı olaraq qeyd etdiyi kimi, buradan belə çıxır ki, “əslində iki qanun mövcuddur: biri güclülər, digəri isə zəiflər üçün”
6 . Dördüncüsü, beynəlxalq sistemin sabit xarakter kəsb etməsi təkcə aparıcı aktorlar arasında “qüvvələr tarazlığı” konfiqurasiyasına uyğun olaraq baş vermir, həm də sistemin daxilində əməkdaşlığa meylin güclənməsi ilə diqqəti cəlb edir. İş burasındadır ki, mövcud şərtlər dövlətlər arasında qarşılıqlı asılılığın güclənməsi və dünya iqtisadiyyatının qloballaşması fonunda formalaşıb. Bu da öz növbəsində yeni qarşılıqlı münasibətlər sisteminin formalaşmasına təkan verib. Azad ticarət və qarşılıqlı varlanma hesabına liberal cərəyanın tərəfdarları sülhün və ədalətin bərpa olunmasını israr edirlər. Hər bir ideyanın yaşamaq haqqı var, lakin azad ticarət mövcud tərəflər arasında bərabər şərait olduqda mümkündür. Bəzi avropalı mütəxəssislər Avropa ölkələrinin əvvəlki əsrlərdə həyata keçirdiyi müstəmləkəçilik və istismar siyasəti nəticəsində həmin ölkələrin varlanmasını xüsusi qeyd edirlər. Belə olan halda hansı qarşılıqlı zənginləşmədən söhbət gedə bilər? İkinci Dünya müharibəsinin axırlarında transmilli cərəyanın nümayəndələri dövlətlər arasında formal münasibətləri tənzimləyən
6 Raymond Aron, Qu’est qu’une theorie des relations internationales? Revue française de science politique, no5, 1967, p. 844.
16
prinsiplərdən uzaqlaşaraq bu münasibətlərin möhkəmlənməsinə xidmət edən yeni əməkdaşlıq mexanizmi yaradılmasını təklif etdilər. Onlar milli maraqların yeni səviyyədə uyğunluğunu və “soyuq monstrlar” (F.Nitsşe dövləti belə adlandırırdı) arasında siyasi ittifaqlar yaradılması imkanını məhz texniki sahədə əməkdaşlığın möhkəmlənməsində görürdülər. Funksional prinsipin birinci yerə çəkilməsi funksionalizm və neofunksionalizm nəzəriyyəsinin əsasını qoydu. Avropanın inteqrasiyası ideyası ümumi rifah, möhkəm sülhün və təhlükəsizliyin təmin edilməsi naminə əməkdaşlığa əsaslanırdı. Bu ideyalar 1920-ci illərin axırlarından irəli sürülürdü. Müharibələr nəticəsində baş vermiş dağıntılar Avropa liderlərini qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə yönəltdi. Qarşılıqlı iqtisadi asılılıq şəraitində Avropa İttifaqı ümumi maraqları vahid səbətdə yerləşdirmiş üzv ölkələrin əməkdaşlıq formasıdır. Lakin Avropa Komissiyasının keçmiş sədri Jak Delorun qeyd etdiyi kimi, Avropa İttifaqı müəyyən müddət ərzində “qeyri- müəyyən siyasi obyektə” çevrildi. 1992-ci ildə Maastrixt sazişi bağlanandan sonra bu təşkilat rəsmən Avropa İttifaqı adlanmağa başlayanda onun konfiqurasiyası üç sütun üzərində dayanırdı. Birincisi – həmin dövrə qədər əldə edilmiş inteqrasiya layihələrinin məcmusu və gələcəkdə onların kompleks şəkildə inkişafı. İkincisi – vahid təhlükəsizlik və xarici siyasət. Üçüncüsü – daxili işlər və məhkəmə icraatı sahəsində əməkdaşlıq. İkinci sütun olan vahid təhlükəsizlik və xarici siyasət dövlətlərarası xarakter daşıyır və dövlətin nəzarəti altında həyata keçirilir. Avropa İttifaqının strukturunda müəyyən sahələrdə bəzi suveren xassələrin mövcudluğu müşahidə olunur, lakin bununla paralel surətdə Aİ-nin üzvü olan ölkələr özlərinin əzəli suverenliyini
17
qoruyub saxlayırlar. Müəyyən səlahiyyətlərin mərkəzin xeyrinə itirilməsi dövlətin hüquqlarına xələl gətirmir, mahiyyət etibarilə dövlət yenə təşkilat olaraq qalır. Son zamanlar yaranmış maliyyə böhranı və miqrasiya problemi göstərir ki, əgər yeni çıxış yolları tapılmasa, onda avropalılar tərəfindən uzun illər boyu həyata keçirilən inteqrasiya arzuları qısa müddətdə şovinizmin və ksenofobiyanın artması nəticəsində məhv ola bilər. Bu gün Avropa ölkələrinin çoxsaylı rəsmi və qeyri-rəsmi nümayəndələri açıq etiraf edirlər ki, onlar Avropa İttifaqının, Şengen sazişinin, Avrozonanın və s. mövcudluğunun əsaslarını şübhə altına alırlar. Sirr deyil ki, Avropa İttifaqının yaradılması ilə başlanmış inteqrasiya prosesi bu gün dalana dirənib və bəyan edilmiş ideallar reallıqla ziddiyyət təşkil edir. Aİ üzvü olan ölkələrin Yaxın Şərqdə qeyri-qənaətbəxş xarici siyasəti isə bumeranq kimi Avropanın özünə zərbə vurur. Beşincisi, Aİ-də qərarların qəbul edilməsi prosesi göstərir ki, bu təşkilat özünü rasional aktor kimi aparmır. Bu da öz növbəsində qərarların hazırlanmasında obyektivliyin pozulmasına gətirib çıxarır. Bu, qərarların qəbulu zamanı xüsusilə əyani şəkildə təzahür edir. Bu halda subyektiv əhval-ruhiyyəli lobbiçi qrupların təsiri altında obyektivlik prinsipinə məhəl qoyulmur. Avropa təsisatlarının Cənubi Qafqaz barəsində qənaətləri və rəyləri belə güman etməyə əsas verir ki, bu təşkilatın regional reallıqlara ümumi və ölçülüb-biçilmiş baxışı yoxdur və qəbul edilən qərarlar ya təşkilatın daxilində ziddiyyətlərə səbəb olur, ya da müxtəlif lobbiçi qrupların korporativ və şəxsi maraqlarına əsaslanır. Tədqiqatçılar bəzən qəbul edilmiş qərarlarda rasional əsas tapa bilmirlər. Hərçənd, beynəlxalq münasibətlərdə Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|