Ramiz Mehdiyev Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
28
Bu kontekstdə Aralıq dənizində boğulmuş suriyalı balaca Aylan Kürdinin ölümü xüsusi narahatlığa səbəb olub. Onun ailəsi müharibə və xaosdan yaxa qurtarmaq üçün Avropaya qaçmağa çalışırdı. Cəsədi Türkiyə sahillərinə atılmış bu körpənin fotosu sosial mediada yayıldı, qaçqınların qarşısında sərhədləri bağlayan Avropa kəskin tənqid edildi. Hətta buna baxmayaraq, söz azadlığının yalançı rəmzi olan, Məhəmməd Peyğəmbərin karikaturaları ilə bağlı qalmaqal sayəsində məşhurlaşmış “Charlie Hebdo” jurnalı həlak olmuş oğlanın təhqiramiz karikaturası ilə nömrə buraxıb. Azərbaycan Avropa Şurasının üzvü kimi öz üzərinə götürdüyü, o cümlədən söz azadlığı ilə bağlı öhdəliklərə riayət edilməsinin tərəfdarıdır, lakin uşağın ölümü ilə bağlı həqarət heç bir meyar üzrə qəbul edilə bilməz. Bizim anlamımızda bu, söz azadlığı deyil, ayrı- seçkilik, ksenofobiya, islamofobiya, bəlkə də sadəcə həyasızcasına təhrikçilikdir. Aİ-də mənəviyyatın, ümumbəşəri dəyərlərin və sağlam ideyaların deqradasiyası göz qabağındadır. Harvard Universitetinin professoru Samuel Hantinqton “Sivilizasiyaların toqquşması” əsərində dünyanı müxtəlif mədəni- sivilizasiya areallarına bölür və ümumbəşəri dəyərlərin beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən necə arxa plana keçirilməsini izah edir. Onun pessimist baxışları ilə bəzi adamlar razılaşmasa da, bu əsər aktuallığı ilə fərqlənir. Dünyada baş verən hadisələrin obyektiv qiymətləndirilməsi göstərir ki, Hantinqtonun yanaşması öz təsdiqini tapmış bir sıra faktlarla bağlıdır. Məsələn, qitənin sərhədləri barədə Avropa İttifaqı və Avropa Şurası çərçivəsində aparılan müzakirələr göstərir ki, Avropa təsisatları xristian dəyərlərini açıq-aşkar üstün tuturlar. 29
Avropa siyasətində islamofobiya təzə trend deyil. Bu narrativ (qarşılıqlı əlaqəli hadisələrin sözlərin və ya obrazların ardıcıllığı şəklində ifadə edilməsi) səlib yürüşləri dövründən başlayaraq “özününkü-yad” qarşıqoyma prinsipinin köməyi ilə Avropada əsrlər boyu formalaşıb. Xatırladaq ki, Azərbaycan Avropa Şurasına qəbul edilərkən xristian demokratlar bu ölkədə müsəlman əhalinin üstünlük təşkil etdiyinə görə onu təşkilatın üzvləri sıralarında açıq-aydın görmək istəmirdilər. Türkiyə də artıq uzun illərdir ki, belə münasibətlə üzləşir. O, Avropa İttifaqına üzv olmaqdan ötrü müraciət edəndən sonra avropalı məmurların qəbulu üçün gözləmə zalını heç cür tərk edə bilmir. Ona üzvlük verilməsindən imtina edilməsi müxtəlif bəhanələrlə əsaslandırılır. Avropalı siyasi xadimlər, ekspertlər bu qeyri-müəyyənliyi vaxtaşırı olaraq onunla izah edirlər ki, Türkiyə müsəlman dövlətidir, buna görə də onun Aİ-yə daxil olması arzuedilməzdir. 2000-ci illərin əvvəlində Avropa Konstitusiyası layihəsinin hazırlanması prosesində bu məsələ yenidən gündəliyə daxil edildi. Türkiyə layihənin hazırlanmasına namizəd ölkələr sırasında idi. Lakin layihəyə rəhbərlik edən Fransanın eks-prezidenti Valeri Jiskar d’Esten yenidən vurğuladı ki, Türkiyə əhalisi müsəlmanlardan ibarət olan dövlətdir, Avropaya daxil deyil və beləliklə, formal müzakirələr üçün zəmin yaratdı, Almaniyanın keçmiş kansleri Helmut Kolun “xristian klubu” haqqında ideyasını debatların kvintesensiyasına çevirdi. Bununla bərabər, layihəyə xristian dünyagörüşü modelini əks etdirən bəndlər daxil edilməsi təklif olunurdu. Təəccüblü deyil ki, bu halda ümumbəşəri dəyərlər dini mənsubiyyətdən asılı vəziyyətə qoyulur.
30
Avropa Azərbaycandan yüzilliklər boyu formalaşmış tolerantlıq, dini dözümlülük və multikulturalizm təcrübəsini əxz etsəydi, pis olmazdı. Aİ gələcəkdə necə olacaq? İndi bu suala cavab vermək çətindir. O, formal, yoxsa real ittifaq olacaq? Bugünkü mərkəzsizləşmə meyilləri onun tamamilə və ya qismən fraqmentasiyasına gətirib çıxaracaqmı? Azərbaycan Aİ-nin tərəfdaşı kimi, onun bütün sahələrdə ardıcıl inkişaf etməsində maraqlıdır. Lakin bizim fikrimizcə, bu inkişaf çox cəhətdən Brüsselin Avropa inteqrasiyasının əsasını təşkil edən baza prinsiplərinə və ideyalarına nə dərəcədə riayət etməsindən və onun istər İttifaq daxilində, istərsə də İttifaq hüdudlarından kənarda ikili standartlar siyasətini aradan qaldırmağı bacarmasından asılı olacaq. Şübhəsiz ki, bunsuz Aİ 1990-cı illərin əvvəlində öz qonşularının nəzərində qazandığı cəlbedici imici bərpa edə bilməyəcək. İttifaqda əsaslı islahatların vaxtının çoxdan çatması danılmaz faktdır, bu gün Aİ rəsmilərinin əksəriyyəti bunu etiraf edir. Buna görə də cəsarətlə belə bir proqnoz vermək olar ki, Avropa İttifaqının gələcəyi çox cəhətdən ortamüddətli perspektiv üçün qəbul edilən siyasi qərarların adekvat, ölçülüb-biçilmiş və uzaqgörən olmasından asılıdır.
2-ci fəsil. Aİ-nin postsovet məkanında ikili standartlar siyasəti Bugünkü reallıqlar göstərir ki, Avropa İttifaqı bu qurumun təməlini qoyanların ilkin ideya və hədəflərindən çox uzaqlaşıb. Bu isə Aİ üzvü olmayan ölkələrlə əməkdaşlıq proqramlarına mənfi təsir göstərir və bundan əlavə, tərəfdaşlarla əməkdaşlığı səmərəli inkişaf
31
etdirməyə imkan vermir. Aİ-nin “Şərq tərəfdaşlığı” layihəsinin kədərli aqibəti, Avropa Parlamentinin anti-Azərbaycan siyasəti, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi və Azərbaycanda insan haqları məsələsində ikili standartlar buna sübutdur.
1.Aİ-nin ilkin oriyentirlərinin itirilməsi “Şərq tərəfdaşlığı” konfliktogen layihə kimi
Ukrayna böhranı, geosiyasi koordinatlar sistemində artmaqda olan xaos və beynəlxalq hüququn həll edilə bilməyən çoxlu münaqişələr qarşısında acizliyi bizi məcbur edir ki, bəşəriyyətə yeni, daha geniş miqyaslı sarsıntılar gətirə biləcək bugünkü gərgin vəziyyətin mənbələri barədə düşünək. Bəs bu pat vəziyyətinin yaranması hansı regional və qlobal miqyaslı təşəbbüslərin və hadisələrin nəticəsidir? Artıq bir neçə ildir ki, Aİ postsovet məkanındakı altı ölkə (Azərbaycan, Ermənistan, Belarus, Gürcüstan, Moldova, Ukrayna) ilə xarici siyasəti “Şərq tərəfdaşlığı” layihəsi vasitəsilə həyata keçirir. Bu layihə 2008-ci ildə İttifaqın üzvü olan bir neçə Şərqi Avropa ölkəsinin təşəbbüsü ilə başlanıb. “Şərq tərəfdaşlığı” – Avropa İttifaqının fərqli sivilizasiyalar sərhədində qonşuluq siyasətinin tərkib hissəsi və davamıdır. Bu təşəbbüslə yanaşı Rusiya Federasiyası postsovet məkanında özünün inteqrasiya layihələrini fəallaşdırıb və Gömrük İttifaqı, Avrasiya İqtisadi İttifaqı kimi platformalar yaranıb. Nəticədə 2013-cü ilin sonunda “Şərq tərəfdaşlığı”nın Vilnüs sammiti ərəfəsində iki inteqrasiya qütbünün – Qərbin və Şərqin sərt rəqabəti, opponentin Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|